Bruukwiesen ut fröher Daag:

Dood un Liekengang

Opschreven vun Rudi Witzke

Dat ünner'n Maiboom-Danzen hett sien Tiet,
dat in'e Johanni-Nacht Krüder-Sammeln hett sien Tiet,
dat "Bruutkassens Halen" ut't Bruuthuus hett sien Tiet
up 'ne Groote Hochtiets-Köst sik amüseern hett sien Tiet,
Dööp-Fiern hett sien Tiet,
so kunn dat bi den Prediger Sirach schreven stahn.
Veele Johr mit Arbeid un Möh gahn denn in't Land.
Un folgen deit wißlich denn dat Starven un de Dood.
Keeneen weit de Stunn.

Hett een "de Reis antreden", so warden Finster und Wandbiller, besünners de Speigel tohungen. De Dode dörf sien Bild nich mehr in'n Speigel seihn. De Klocken warden anhalen, denn "för de Doden gifft dat keen Tiet mehr". De Huusglock ward afnahmen. Dor kümmt för em keen Besöök mehr. Den Doden ward een Gesangbook ünner't Kinn bunnen.
Lütte storvene Kinner ward een Kroon ut Papeerblomen upsett, de as Erinnern längere Tiet in de Kammer an de Wand hangen blifft.
De Dood mutt de Huusbewahner un Navers anseggt warden, in fröhere Tieden ok dat Veihtüüg, besünners de as Huusmaten gelln Immen, wieldat süß de Dode se natreckt. "Imm, dien Herr is dood, verlaat mi nich in miene Noot!"
Ok de Bööm, de de Verstorvene plant hett, ward de Dood anseggt, süß gahn se in.
In Karkdöper maakt de Dodenglock kund un to weiten, dat een Inwahner de Ogen todaan hett.
De Inladung to'n Liekengang un dat Gräffnis överbringt de Dodenfru, de Dodenpleger orrer de Liekfolgbeder.

Fröher weer dat de Plicht vun de Navers, alle Deinste för dat Gräffnis to doon. Naversche makten de "Liek glatt", wotau dat Waschen un Inkleden hörten. Se leggten de Liek denn up Stroh, later in'n Sarg. Na dat "Liekkistenleggen" hölen se bi Kerzenlicht de Dodenwacht. —

Mit 12 Johr heff ik tosamen mit mienen Maat Hans-Otto bi unsen Huusvadder, bi den wi in Penschoon levten, nachtens mien erste Dodenwacht hollen. Un dat schull nich de letzte Deinst sien, den ik uns Lüüd in't Starven un as Dode na olen Bruuk todeil warden leet.

Na de aflopen Tiet vun dree Daag drögen de Navers de Liek, stellten dat Fuhrwark un harrn sogoor de Kuhl buddelt.
Denn avers övernehmen disse Deinste de "Dodenfru", de "Sarkmaker", de "Küster" un de "Kuhlengräwer".
An'n Dag vun'n Liekengang bringen in Dithmarschen de Dörpbewahners Eier un Mehl. För de Liekenfolgers warden lütte Mehlbüdels backt. De Eierschalen warden up de linke un rechte Siet vun de Huusdöör leggt, dorüm dat een seihn kunn, wo veel Eier för de Mehlbüdels verbruukt wöörn.
De Liek ward in de Döns orrer up de Grootdeel mit de Fööt Richt Döör upbahrt. Kränz kamen later in Mood. In Angeln un Sleswig bringt man lütte Kränz, in de up een Stück Papeer een Riemel upschreven is.

Up'n Sarg brennen Kerzen, de avers nich daalbrennen dörvt. Ok een Töller mit Zitronen steiht up'n Sarg, vun de elkeen Liekendreger eene bi't Dregen in de Hand nimmt. De Bruuk stammt ut de Tieden vun de Pest. De Zitroon schall gegen Ansteken schütten.

Ehr dat de Sarg tomaakt ward, ward fierlich nafraagt, wat noch een "dat ole Minsch" seihn will.
In Fitzbek warden den Doden Melkproben wiest. Dat schall helpen, dat de Kööh mehr Melk geven. In Dithmarschen is dat Sitt, dat de Öllste enen Groschen up enen Töller leggt un seggt "Wi wüllt'n Groschen utgeben, üm bi'n Olen to verblieben." Alle annern doon em dat na. In Krummendiek leggt se de Liek dat Geld in'n Sarg.
Wenn de Sarg över de Grootdeel dragen ward, warden alle Klappen hochtrocken, dat dat Veih noch eiß den "Herrn" seihn kann. Denn geiht dat dörch de Grootdöör na buten.

De Liekenwagen is en mit swatte Pierd bespannte Kassenwagen. Verheiradte Dode warden vun loos un leddige Mannslüüd dragen un ümgekehrt. De Sarg mütt över de Wagen-Breder up- un aflaadt warden. Up beide Sieden vun'n Sarg warden Strohballen packt, dat de Sarg nich to dull schüddelt. De Stroh-Wiepen warden an de Dörpscheid bi de Trüchfohrt daalsmeten, so dat de Dood nich so bald wedder in't Dörp trüchkümmt.
Över den Sarg up'n Wagen ward een swattes Laken, de "Liekendeckers" utbreidt. Bi de Fohrt sitten "Truerdeerns up't Liek", de Röck vun hinnen över'n Kopp slaan.
De Liekenwagen mütt eenen fastleggten Weg föhren, jümmer den sülvigen, ok wenn dat en Umweg is. An fastsette Steden ward anhalen, so an de "Hexeneik" twüschen Goldenbek un Pronstorf in't Segebargsche. Hier ward een Bund Stroh daalsmeten, dat up de Trüchfahrt wedder mitnahmen ward. Na een stilles "Vadderunser" geiht de Fahrt wieder.
Unner Glockenlüden ward de Sarg dreemaal üm de Kark dragen, ehr dat he na de Roohsteed bröcht ward.
Sülfstmörders warden nich dörch de Puurt dragen, de warden över de Muur schoven.
Wenn de Sarg daallaten is un de Lüüd ut de "Liekenschoor" sik vör den Doden noch eiß "bögt" hebbt, drepen sik de Lüüd in'n Karkspeel-Kroog. Kann ok angahn, dat se in't Truurhuus tosamenkamen. De "Fier" heit "Dodenbeer", "Fellversupen", "Graffbeer", "Liekenköst", "Truermahltied".
Up Fehmarn weer disse Tosamenkumst lang nich Bruuk. De Lüüd warden hier neegsten Fastelabend inlaadt. För eenen doden Upwossnen mutt een Tunn Beer utgeven warden, för'n Kind een Veerdel. Späder ward dat "Dodenbeer" dörch en Geldgaav aflöst.

So is dat bi Buurn un Lüüd, de Klei an de Fööt hebben. 1768 beklaagt sik avers een Kantor, dat sien Inkamen smälert ward dörch de Sitt, de Doden abends to begraven, "weil anitzo alle Leichen entweder Abendleichen oder Pumpenleichen sind. Ja, es geht so weit, daß wir von einer Tagesleiche nicht einmal die ordentliche Gebühr bekommen können. Denn wenn wir uns nichts abdingen lassen und mit dem zufrieden sein wollen, was man uns gibt, so heißt es gleich, die Leiche soll beigesetzt werden oder vor die Pumpe gebracht werden."
Dat Bedüden vun en "Pumpliek", "vör de Pump bringen" hett Mensing nich finnen kunnt. Vermoden köönt wi, dat nich alle Lüüd naug Geld för een staatsches Gräffnis harrn. De ehre Doden wöörn, wenn't düster weer, ahn Gefolg inkuhlt. Aver wat is mit de Pump?

Üm den Dood rüm gifft dat veel Avergloven. Wiet verbreidt is de Gloov, dat Dode wedderkamen, wat se sülven verschullt hebben. Wenn he orrer se wat schullig bleven is, mutt he orrer se nachtens bit to'n ersten Hahnenschrie ümgahn. Dat geiht so lang, bit jüm jicheense na den Grund för sien orrer ehr Ümgahn fraagt. Meistens passeert dat so'ne Minschen, de eenen Scheidpahl versett orrer den Naver Land afplögt hebbt. Avers ok Landmeters, de mit Afsicht falsch meten hebben, to strenge Richters, leevlose Pastoors, hardhartige Fruuns, Meeneedige, Mörders orrer de, de wat dörch Lögen an sik bröcht hebbt, sünd ünnerwegens.
Avers ok ahn eigen Schulligkeet kann en Dode to'n Wedderkehrer warden. Doodslaane ropen na Vergellen. Müdder, de ehre Kinner in slechte Pleeg weiten, gahn üm. Dode Seelüüd, de een ehr Saken nahmen hett, Dode, de man ehre levsten Saken nich mit in'n Sarg leggt hett, kamen wedder.

Dat Dode Dode nahalen, is een wiet utbreidte Avergloven. Dormit dat nich passeert, mutt een Regeln inhalen: De Fööt vun enen Doden mütten in't Stormarnsche — un nich blots dor — jümmer up de Utgangs-Döör utricht sien, in de Richt vun den Liekenweg, dat Graff tokehrt. An't Graff dörf in't Eiderstedtsche de Sarg nich trüchwards bewegt warden. Wenn de Dodenföhrmann in't Ostholsteensche sik bi sien Fohrt ümdreiht, kümmt de Dode wedder. Wenn de den Doden tohörenden Lüüd bi den Dood to dull schriegen, "schriegen se den Doden up", un he mutt noch maal starven.

In't Dithmarsche ward furts na dat Rutdregen vun'n Sarg de Hockers, up de de Sarg stahn hett, vun de Steed rückt un ümdreiht un de Mull vun de Dreger ut de Döör fegt. De Döör mutt glieks, wenn de Sarg buten is, slaten warden.
De Doden köönt avers ok Leges mitnehmen, wenn een se jüm dat mitgifft: Pudens, Wratten, Flechten: Een nimmt en Stück Tüüg, striekt dormit över de lege Steden un leggt den Lappen heimlich in den Sarg. Dat bi't Liekwaschen verwennte Dook dörf vun en Minschen nich wedder nütt warden. Bi Deerten aver kann dat Dook helpen, Süken to verdrieven. Een mutt dat kranke Deert mit dat Dook rieben. Wenn de Liekentoog ünnerwegens is, dörf nüms ut dat Huus vun den Doden na buten gahn. Eerst, wenn een vun buten kümmt un rinlaten warden will, denn so kann een wedder in dit Huus rin- un rutgahn.

Bi de jungen Lüüd is nich veel överbleven vun all den Bruukkraam. De Tieden hebbt sik ännert.
Wat een aver ok bedenken mutt, dat is: Uns Vörfohren hebbt mit de Starvenden un de Doden in besünner Wies in ehr Hüüs tosamen "levt", wenn dat jüm ok swoor naug woorn is. Un dat hett sik ännert.

Hüüt ward de Dood vun en Minschen nich de Navers anseggt, keen ut de Naverschap kamen Dodenfru geiht ehre Plichten mit den Doden na.

Frömde Lüüd in Pleeghüüs sorgen för de Starvenden. "Institute" övernehmen, wenn de Dood kamen is, alle Arbeiden. Wenn een doch in't Huus dood blifft, so ward de Dode so flink as mööglich ut't Huus halt. In Düstern, dat de Navers nix seihn!
Ja, sien Lüüd söken Sarg un Dodenhemd ut. Dat "Institut" maakt en Vörslag för de Naricht in't Blatt un druckt de Naricht up schöönes Papeer, de de Familie mit de Post verschickt.
Dat "Institut" organiseert allens, wat to dat Gräffnis tohört. Veele willn ehren Doden in'n Sarg nich noch een letzt Maal seihn. Jümmer mihr Dode kriegen ehre letzte Steed an unbekannte Plätz.
Starven un Dood warden so wiet as mööglich ut dat Leven streken, so, dat een nix anfaten, doon, sorgen un anseihn mutt, wat mit Starven un den Doden to doon hett. Leven un Dood hören aver nu maal tosamen.

Schall nu sogoor mööglich sien, dat an'n Stillfriedag, an'n Truerdag för de Doden vun Kriege un Verbreken un an'n Stillen Sünndag, wo wi besünners an uns Dode denkt un uns still halen, in de Discos de Nacht wild dörchdanzt warden kann, de Musikkassens in de Kneipen nich Klock 12 afstellt warden.
Unse sleswig-holsteenschen Bischööp seggen dorto:

"Wir amüsieren uns zu Tode."

En Dichtersmann hett seggt:

"En Volk, dat siene Doden nich alle Ehren gifft,
dat döcht nix."