Lübeck. Grafik vun Jutta BredowKarl H. Nissen

Lübeck un Water


Se köönt de mehrsten Biller dör Klick vergröttern. Trüch kaamt Se denn mit'n Zurück-Knoop op de Browser-Symbolliest!

Wenn wi uns den Plan vun Lübeck richtig ankieken, denn is de Innenstadt, also de ole Stadt, en Insel, un Insel bedüüdt doch, rundüm is Water. Un so is dat bi uns ok.


Lübeck is en Insel!

Hüüt köönt wi mit en Schipp üm de ganze Stadt föhren, is ne feine Tour. Ganz fröher, as dat losgüng mit uns Stadt, dor weer ganz baben, dat is de Nordensiet, en lütte Landverbindung. De weer ganz praktisch för de Fuhrlüüd, de kunnen so över Land na de Stadt rinkamen. Dat weer nich goot, wenn lege Minschen — un de hett dat fröher geven — de Stadt angriepen wullen. Dorüm steiht dor dat Borgdoor, dor weer de Borg, dor weer en depen Graben un en Wall.

Man kiekt wi uns den ollen Plan vun de Stadt wieder an.

Links, de Westensiet, ganz buten, dor is de Stadtgraben. Den hett dat in de ganz olle Tiet nich geven, de is vun Mannshand, woll ok vun Fruunshand, utschüffelt. Twischen den Stadtgraben un de Stadt, dat is de Traav to sehen, uns Strom! (Lach nich. Dat gifft an de Traav bi Wesenbarg ene richtig "Strommeisterie".)


Kanaal an't Borgdoor

An de rechte Siet, dat is Oostensiet, dor findt wi de Wakenitz. De kümmt ut den Ratzeborger See. Fröher leep se ganz dicht an de Stadt vörbi in de Traav rin. Dat is anners worrn, as de Kanal buut worrn is, de vun de Traav na de Elv löppt. Un denn geev dat noch den lütten Fluss Stecknitz, vun den nich veel na bleven is. Un de Schwartau gifft dat ok noch, wenn de ok nich to Lübeck tohöört, un de Stepenitz dörv ik nich vergeten, de avers to Meckelborg tohöört.


Lübeck un Water

Vun all dit Water will ik nu mal en beten vertellen un ik fang an mit

De Traav


De Traav bi Siblin. Bild Antje Heßler

Wi föhrt vun Lübeck na Stockelsdörp un vun dor wieder na Ahrensbök un noch wieder na Eutin to. Avers uppassen: Up de rechte Siet geiht dat en beten bargup na dat Dörp Gießelrade. Dat is hübsch dor. Mitten in dat Dörp is en lütt Water, en lütten Diek, dor köönt wi uns hensetten un en beten in't Water kieken. Man wat is dat? Dor blubbert wat in den Diek, so ganz sinnig?
Dat is de Quell vun de Traav! Hier geiht dat los. Duurt avers nich lang, denn is se wedder weg. Se löppt en ganz End dörch Rohre, is nich to sehn. Man denn maakt se en richtige Rundreis, enen groten Bagen.

In dat Kirchdörp Sarau geiht se ünner de Straat dörch. Dor steiht extra en Schild "Trave". Wi föhrt dor jümmers ganz langsam un kiekt up de Traav. Dorbi is se hier man en lütte Beek.


Op de Traav

Wieder geiht de Weg vun de Traav na Westen to un kümmt an den Wardersee. Wi wullen mal kieken, wo se na den See rinlöppt, uns Traav. Man de Gootsinspekter hett uns afraadt. "Dor achtern sünd de Bullen", hett he meent, un dor hebbt wi dat nalaten. (He wohrschuug uns vör Rinder. Orr wat hebbt Se dacht?)

Wi sünd denn na de anner Siet föhrt, dor, wo de Traav wedder rutlöppt ut den See. Wi müssen so'n beten dörch Gebüsch, denn weer dor en lütte Wisch, un dor weer uns Traav. Man dor leeg ok en hübsche, nakelte Fru in de Sünn. Traav bekieken — dor kann en wat beleben.

Wieder löppt de Traav nu na Süden to un kümmt na Segebarg, dat heet, se löppt dor ganz dicht an vörbi. Wi mütt nich doran vörbi lopen. Dat gifft veel to sehn, den Kalkbarg mit de Fleddermüüs, den schönen See un de ganz olle Kirch.

Nich wiet is dat nu bet na Traventhal. Lange Tiet weer dat bekannt för Peertucht. Un noch wieder trüch hett dat mal den Plöner Hartog tohöört, ok mal den däänschen König, un dorto geev dat enen wunnerschönen Goorn.

Bald sünd wi in Nütschau. Dat Goot is old, mal weer dat enen Ritter to egen, mal enen Hamborger Koopmann. En tietlang weer ok de Familie Dräger ut Lübeck Besitter. 1951 hett de kathoolsch Kirch dat Goot köfft, nu is dat en Klooster.

De Traav nimmt nu ehren Weg na Oosten un wi langt in de Kreisstadt Bad Oldesloe an. Eenfach mal dörch de Stadt lopen un en beten Tiet laten. Dat gifft vele schöne Ecken, jümmer wedder mal en Brüüch, jümmer wedder Water.
Oldesloe is old. Al 1150 geev dat en Kirch, ganz fröh weer dat en "Stadt". Ut en Quell leep Soltwater rut, dor kunnen de Lüüd Solt gewinnen. Dat hett avers Heinrich den Löw nich passt. Dat weer Konkurrenz to sien Solt ut Lüneborg. He leet de Quell in Oldesloe toschütten. Liekers weer dat en goden Hannelsplatz. De Lübecker harrn dat Recht, up de Traav bet na Oldesloe to föhren. 1813 is en richtig Solt- un Moorbad gründt worrn. Adelige un anner vörnehme Lüüd sünd geern henreist.


De Obertraav in'n Winter

Wieder geiht dat na Reinfeld, de Stadt vun Matthias Claudius un de Karpenstadt. Dat weer mal en heel gräsigen Platz, so warrt vertellt. Dor müssen Mönke dat Land eerstmal to Land maken. Un de hebbt dat schafft. Dat Klooster weer riek, de Mönke harrn ok in Lübeck en staatsch Huus. Un wenn en mehr weten will: dat gifft en fein lütt Museum.

Bet na Lübeck is dat nu nich mehr wiet. Vörbi an de "Strom-Meisterie" seht wi Moisling, en Stadtdeel, allens na den Krieg nie buut.
En beten wieder lang liggt dat Dörp Genin mit en schöne, olle Kirch.
Vun hier an warrt dat so en beten kompliziert mit uns Traav. Se löppt in den Elbe-Lübeck-Kanal rin, de beiden liegt hier in en Bett — Flußbett —, dorüm heet dat End Kanal-Traav.

Un nu sünd wi in uns olle Stadt Lübeck ankamen. Dor löppt, so as ik dat al vertellt heff, an de Westensiet de Stadtgraben un ganz dicht an de Stadt de Traav lang. De Straat an de Traav lang is deelt. Dat ünnerst End bet an dat Holstendoor heet "An der Obertrave", dat anner Stück is "An der Untertrave". Dat Holstendoor is en Grenz: Vun hier an is de Traav Bundeswasserstraße, dor bestimmt de Bund!


Soltspiekers un Holstendoor vun St. Petri opnahmen

Ganz baben in Norden, bi dat Borgdoor, dor löppt allens tosamen:

  • de Stadtgraben mit den Wallhaven,
  • de Traav mit den Hansahaven
  • un de Elbe-Lübeck-Kanal mit den Klughaven.


An der Obertrave, Dom


Hochofen in Kücknitz

Vun hier an is de Traav wedder alleen. Se löppt an den Vörwarker Haven un denn dicht an Bad Schwartau vörbi, an dat Fischerdörp Gothmund un över den Herrentunnel weg, an Schlutup lang — dat mal en richtig Fischer- un Fischdörp weer un nu en groten Haben is, meist för Papier — un an Herrenwyk, wo mal en Hochofenwark un en grote Werft stünn.

De Oostensiet vun de Traav höört hier al to Meckelborg. De Traav warrt hier mit'nmal ganz wiet. Dat is de Pötenitzer Wiek. Vun de Wiek geiht noch mal en See af, de Dassower See.


Schlutup


Schlutup

Un nu kümmt Travemünn in Sicht mit den Skandinavienkai. De Traav warrt noch mal en beten eng. Vun de Oostensiet springt en Halfinsel vör, de Priwall. Dor — up de Priwall-Siet — liggt dat olle Seilschipp "Passat". Wenn ik denn mal in Travemünn sitt, an de "Vorderreihe", heff frischen Dösch up den Töller un denn kümmt so en groot Schipp vörbi: Dat is wat!


De Passat

En beten wieder lang, dor is de Strand, de feine Promenade, de Hotels. De Traav is to End, so 120 km sünd wi reist. De Oostsee fangt an.


Tramünn


De Mole vun Tramünn


Tramünn


De Wakenitz

Wi gaht wedder trüch na Lübeck un wi kiekt uns wedder de Insel an. Rechts an de Oostensiet findt wi ganz an den Stadtrand den Klughaben un dor neben, noch mehr an den Rand.


De Wakenitz

De Wakenitz hett mit de Iestiet to kriegen. De Oostsee leeg noch ünner Ies, langsam füng dat an to smölten. Dat Water leep af na Süden to, na de Elv. Denn weer de Oostsee langsam frie vun Ies, dat Water leep nu na Norden. Dat hett allens lang duurt, Minschen kemen un hebbt siedelt, Germanen, Düütsche. Un Fische. De Slawen hebbt ehr woll den Namen geben: Barsch-Fluss.

Man wo geiht dat hüüt los mit de Wakenitz, wo fangt de an, wo kümmt de her? De Wakenitz fangt an den Ratzeborger See an un mündt in de Traav. Dat sünd so 14 km. Man wo in de Traav? Dat is nich so eenfach. Ik will mal an den See anfangen. Dat Water ut den See löppt na de Wakenitz rin, orrer, dat löppt ut den See rut. En richtige Quell findt wi nich. Männich en Beek löppt na den See rin, villicht kaamt an den Seegrund Quellen rut, en Kanal vun den Schaalsee bringt veel Water. De Wakenitz is — so kann man dat ok sehn — de Afloop vun den Ratzeborger See. Aver disse 14 km sünd wunnerschöön.

De Wakenitz höört to Lübeck. Dat Över up de Westensiet is en ganz End lang lauenborgsch, de anner Siet is meckelborgsch. An'n Anfang vun de Wakenitz, an'n End vun den See, dor is en Landspitz mit dat Fährhuus Rothenhusen, hüüt en goot Gasthuus. Fröher weer dit "Rode Huus" en Wachposten mit en Kanon, hier harrn de Lübecker dat Seggen. De Wakenitz is small hier, dicht bi geiht en Brüüch över dat Water weg. To DDR-Tieden weer se afbraken. Nu is wedder frie Fohrt na Utecht un wieder na unsen Naver röver. Up disse Meckelborger Siet kann een wat beleven: Dor leevt Nandus!


Rotenhusen

Wi köönt mit en Schipp vun Lübeck na Rothenhusen föhren, ok wedder trüch, dat weer alle Tiet so, man up den See dörvt de Schipp ut Lübeck nich rup.

An de Wakenitz geev dat "Horste", dat weern Wahnplätze för Fischer un Fährlüüd, un männicheen Namen gifft dat hüüt noch. Ziegelhorst höört hüüt to de Diakonie. Lüüd, de behinnert sünd, plant dor Gemüüs an. Nädlershorst weer en Wochenendsiedlung, de müß weg. Nu geiht dor de nie Autobahn över de Wakenitz. In Absalonshorst gifft dat wat to eten,
jüst so in Müggenbusch.

För Frünnen vun Vagels, Fisch un Planten is de Wakenitz en Paradies. Dat gifft Lüüd, de snackt vun den "Amazonas des Nordens". Is en lütt beten överdreven: Piranhas gifft dat hier nich.

Uns Reis geiht ünner de Iesenbahn dörch, vörbi an den "Lütten See" mit enen goden Badeplatz, un denn markt wi al: Lübeck kümmt in Sicht. Dat is de Insel Spieringshorst, dree Familien sünd dor tohuus. Henkamen kann man blots mit en Boot. De Wakenitz is nu richtig breet, se geiht en poormal üm de Eck. Hüüs sünd meist wiet af. Spazierweeg gifft dat rundüm. De Schoolgoorn liggt an de Wakenitz — lohnt dat Ankieken — un up de anner Siet Roeckstraat. Dor staht ganz vörnehme olle Hüüs, de Goorns gaht bet an dat Water.

Un nu warrt dat spannend: de Wakenitz is to End.
Wi stellt uns mal up de Falkenstraat un kiekt up de Wakenitz. Nu dreiht wi uns üm na de anner Siet. Wedder Water. Dat is de Elbe-Lübeck-Kanal, de kriggt sien Water vun de Traav. Dat Water vun de Wakenitz liggt 3,50 m höher as dat Water in den Kanal. Un vun de Wakenitz löppt en Rohr dal na den Kanal. Dat is de Wakenitz-Mündung — ene Wakenitz-Mündung! — Avers nich de richtige.

Bet 1900 hett dat ganz anners utsehen. To de Tiet weer Lübeck noch keen richtige Insel, dor weer disse smalle Landverbindung. Nu harr de Wakenitz doch den körtesten Weg nehmen kunnt un weer hier na de Traav rinlopen. Dat hett se avers nich schafft, se weer to lütt. Se is de ganze Oostensiet lang lopen bet na den Dom hen. Dor is de richtige olle Mündung. — Dat is avers noch nich allens.

1900 hett Kaiser Willem den Elbe-Trave-Kanal inweiht. För dissen Kanal is de Landverbindung dörchsneden worrn, Brüchen müssen her, de Wakenitz is utbuut to en Stück Kanal. Dat güng nu nich so glatt un schier. An een Stell slöög de Wakenitz enen lütten Haken. De Kanal hett dissen Haken dörchsneden. Dat weer nu gor nich so licht: Dat Water in de Wakenitz steiht 3,50 m höher as dat Water in den Kanal. Wat doon? Ganz eenfach: enen Düker hett man buut. En Düker, dat is en Tunnel, de ünner den Kanal dörchgeiht. Dat Wakenitzwater löppt in den Tunnel rin un up de anner Siet wedder rut, in de Kreiendiek un den Möhlendiek rin un dor, bi den Dom, löppt dat över en Wehr na de Traav rin. Is en bunte Saak!

Dat is avers noch nich allens. 1966 geev dat veel Snee, de Snee bröch in korte Tiet veel Water, dat ut den Schaalsee un den Ratzeborger See keem. De Wakenitz kunn dat nich so gau slucken. Bi dat dicke Rohr stau sik dat Water, jümmer mehr, jümmer duller. De Sorg weer groot, dat dat Water de Straat na den Kanal hen, de Falkenstraat, wegswömmt. Wat kunn man doon? 114 Füürwehren ut dat ganze Land sünd kamen un hebbt Water pumpt, Dag un Nacht, dusend Schläuche lepen över de Straat, un — dat hett holpen.

Wenn wi över Land föhrt un kehrt in enen Gasthof in, in männicheen hangt en Uurkunn as "Dankeschön" för de Füürwehr an de Wand.



De Kanaal. Klick op to'n Vergröttern!

Stecknitz un Elbe-Lübeck-Kanal

Mit uns Wakenitz, dat is en bunte Geschicht. Nicht veel anners is dat mi de Stecknitz un mit den Elbe-Lübeck-Kanal.

Solt bruukt wi, alle Daag. Dat is hüüt so, dat weer fröher so. Wer Solt harr, de harr Macht un Geld. Vun Lüneborg un Oldesloe hebbt wi höört. Lüneborg weer de Soltstadt, Lübecker Raatsherren un ok de Bischop harrn Andeel doran.

Dat Solt müß transportiert warrn. Dorto geev dat Peer un Wagen un Soltstraten. Man Straten, so as wi de vör uns Oogen hebbt, weern dat nich. Un mit so enen Wagen dörch dat Land to trecken, dat duur lang, ganz veel pass dor nich rup up den Wagen, un Rövers geev dat ok.

Nu weer dat so: bi Mölln is en lütten Barg. Vun disse Barg leep en Fluss na Süden, dat weer de Delvenau. En anner Fluss leep na Noord, dat weer de Stecknitz.

Wenn man nu de beiden tosamenbringen kunn, dat weer doch wat? Avers wie? Dorto weer en depen Graben nödig vun enen lütten Fluss na den annern, dörch den Barg hendörch. Dat weer de "Nie Graben", 11 Kilometer lang. To de Tiet geev dat kene Bagger, allens mit de Hand utschüffelt. Söben Johr hett de Arbeit duurt, denn, an'n 22.Juli 1398 kemen to'n eerstenmal 30 Scheep vun de Elv in Lübeck an. Dat weer en groot Fest un ene ganz grote Leistung, ok vun de Technik her. Water löppt nu mal jümmers bargdal, un richtig deep weer dat Water nich. Dor hebbt de Ollen sik wat infallen laten. Se hebbt Slüsen buut. De hebbt anners utsehn as hüüt. De harrn man en Klapp, en Door. Wenn dat dicht weer, hett sik Water ansammelt. Un wenn dat noog weer, un noog Scheep ankamen weern, hett man de Klapp upmaakt un mit enen groten Schwall güng dat to Dal. Güng meist goot, nich jümmers.

Bargdal güng dat up disse Oort recht goot, un bargup? Dat müß wieder up de olle Wies gahn. De Schipp müssen treidelt warrn. Se müssen vun Ossen orrer Peer, mehrstendeels avers vun Minschen trocken warrn. Lege Arbeit weer dat.

En beten is vun de ollen Slüsen noch to finnen. De bi Witzeeze is noch in goden Tostand, ok dat Slüsenwärterhuus mit den lütten Friedhoff, un bi Lauenborg liggt de Palm-Slüüs, de dat Ankieken lohnt.

Stecknitz un Delvenau harren vele Bagen un Windungen, seilen güng nich. Dat geev Tieden, dor weer veel to doon, un dat geev ok anner Tieden. Mal weer to wenig Water dor, mal weer wat an de Slüsen uttobetern.

Denn keem de Iesenbahn.

Mit de Tiet weer Kanal ganz eenfach old. Man füng an, an enen nien, modernen Kanal to denken. Un denn füng man an, dissen nien Kanal, de Elbe-Trave-Kanal heten hett, to buun, breet, mit grote Slüsen. 1900 weer de trecht. De Kaiser is na Lübeck kamen un hett em inweiht. Dat weer en groot Fest. 1937 kreeg de Kanal den Namen "Elbe-Lübeck-Kanal". Worüm?

Hüüt is disse Kanal wedder to lütt. De Scheep sünd jümmer grötter worrn, de Verkehr hett nalaten. Uns böverst Regierung hett seggt, dor ward nix mehr an maakt. — Ut! Vörbi!

Vun de Delvenau gifft dat noch lütte Ends to finnen un ok vun de Stecknitz, man veel is dat nich.


Lübecks Haven


Stepenitz

Un denn is dor noch de Stepenitz. Nu mütt man dat togeven: De mehrsten Lüüd weet nich veel vun de Stepenitz. Dat is en Fluss in Meckelborg, de ut de Gegend vun Swerin kümmt, an Schönbarg vörbi na den Dassower See rinlöppt, un de See höört to Lübeck. De Lübecker harrn dat Recht, bet Schönbarg to fischen un mit Scheep to föhren.

De Traav, dat heff ik vertellt, höör bet Oldesloe to Lübeck. De hele Wakenitz vun den Ratzeborger See an, de Stecknitz bet na Mölln, un ok de Stepenitz bet na Schönbarg.
Dat allens weer Lübecker Water! Un denn de Oostsee vör de Döör!


Schwartau

Nu mütt ik avers noch vun enen lütten Fluss snacken, de nich to Lübeck tohöört, dat is de Schwart-Au.

De Traav harr fröher up halven Weg na Travemünn en wieden Bagen. De is al lang afsneden worrn, för grote Scheep weer dat nix. Dicht bi dissen Bagen mündt de lütte Fluss Schwartau in de Traav. Un so weer dor en Halfinsel tostannen kamen. Up disse Halfinsel hebbt Slaven leevt mit ehren Fürsten Heinrich. Dat weer üm 1100 rüm. Se weern al Christen, se hebbt en Kirch buut, Kooplüüd hebbt dor leevt.

1138 is disse Siedlung dalbrennt. De Naam vun disse lütte Stadt — villicht is dat to veel seggt — weer Liubice, dat heet "die Liebliche, die Schöne".
1143 is en nie Stadt buut, en beten wieder lang, de hett den ollen Namen wedder kregen, nu en beten anners: "Lübeck".


Lübecks Haven


Drinkwater

Dat is avers noch nich allens.
So as man Solt bruukt för den Liev, so bruukt man ok Drinkwater. Wo süht dat dormit ut?

In de olle Tiet geev dat Brunnen, "Soot" hett man seggt. So enen Soot geev dat dicht bi't Raathuus, bi den Doom un noch mehr. De Lüüd hebbt sik dor ehr Water haalt. De groten Hüüs harrn villicht enen egen Soot. De mehrsten Minschen kregen dat Water ut de Wakenitz. Dat weer nu nich so sauber, as wi dat hüüt kennt. De Gerber seten an't Water un hebbt Ledder maakt, de Küter harrn dor ehren Platz un hebbt Veeh slacht. Allens, wat nich to eten weer, dat keem rin na de Wakenitz. Al fröh geev dat Waterleitungen. De weern ut Holt. Dat Water keem ut de Wakenitz, dat hett man hochpumpt in Torms, de "Waterkünste", de weern 16 m hoch. De Barg, up den uns Stadt liggt, de is 15 m hoch un so hett dat klappt. Mit de Tiet hebbt de Lübecker jümmer mehr Water bruukt, dat sull ok beter un gesund sien. Hüüt kümmt dat Water ut de Eerd, is Grundwater un goot to bruken.

Lübeck un Water — dat is en wiedet Feld!


Dummersdörper Över


Fotos, wenn nich anners angeven: Anke Nissen

9.5.2013

trüch


na baven


na't Flack

na de Startsiet