Dunnerwedder!
De Sünnschienkieker in'n Aust (Ernting-Maand)
Leeve Plattsnackers! Mien Onkel hett jümmers seggt: De Winter geiht
bi uns in Norddüütschland bit to'n Aust un denn fangt he wedder
an.
Na, dat weer en gräsigen Riemel. Wi Kinner schreen denn luuthals:
Avers nee, Onkel Paul, dat kunn doch nich wohr sien!
Un dat is ja to'n Glück ok nich wohr. He weer nu mal een Spaaßvagel.
Mag ween, de Juli is mennigmal natt west, avers de Aust is denn meist
beter west.
Dor frei ik mi nu all op. Se ok? Wi wullt doch all noch maal unse Badebüxen
antrecken un in de Sünn liggen, ehrdat de Winter kümmt, nich?
Un in Aust warrt ja ok de Eernt inbröcht, dor mutt de Sünn
schienen, süs verfuult dat Koorn in Harvst all in'e Schüün,
wenn't nich dröög is.
In
de verleden Weeken hett dat veel Dunnerwedder geven. Hefft ji ok mennichmal
ut'n Finster keken, as dat so blixen un krachen dä?
Dar kunn een richtich bang bi warrn. Avers scheun süht dat ut,
nich?
Woneem kümmt dat mit so en Wedder tostann? Ja, dat is een faszineern
Saak! Hier heff ik dat opschreven.
Dunnerwedder: So geiht dat to
En
Hitt is dat hüüt nameddag un bannig swööl.
En groote Wulk, en Cumulonimbus-Wulk, makt den Heben düster.
De warrt ok Amboss-Wulk nöömt, na ehr Form. In düsse
Wulk steckt orrig veel elektrische Energie.
![](naturbiller/rainbow3.jpg)
Dat elektrisch Opladen
Dat kümmt, wieldat dor koole un hitte Luft sik dröppt, un
de schuert sik, een an annern. De hitte Luft stiegt up un de koole
kümmt rünner un denn wesselt dat wedder. Jümmers ropp-rünner,
rünner-ropp. - Hefft Se maal sowat bi de Kledaasch beleevt, wo
dat knistern dä, wenn Se sik dat över'n Kopp treckt oder
an rievt? Dat Schuern kann so Saken elektrisch oploden. Wo Se dat
in Düstern maakt, köönt Se beleven, dat deiht sogoor
en lütt beten blixen. Jüst so bi de Wulken: Dat sünd
positiv un negativ lod'te Teilchen, da inne dicke Wulk, seggt de Wetenschapler.
Un de treckt sik geegensiedig an.
Uns
Bild links wiest dat Ropp un Rünner vun de kole un warme Luft.
De kole Luft hebbt wi dör een blagen Piel andüüd, de
warme dör een roden. Worüm löppt dat denn so rüm
un nich anners? - Na, kole Luft is swarer as warme! Dat weet Se doch:
De Warmnis stiggt jümmers na baben.
Dor, 'neem de kole Luft ünnen ankümmt, gifft dat denn to
veel Luft, un dor, 'neem de warme Luft na baben utbüxt, to wenig.
Dat Ergeevnis is de Wind, de op'n Eerdboden langsfeegt - faken in
gewaltige Böen. Un
düsse Wind - föhlt Se em, wenn Se an denkt? - is ja ok koolt!
Dat is de kole Luft.
Un dat Bild rechts wiest denn de Ladungen, de dör düt Hen
un Her in de Wulk tostann kaamt. Ja! dat hett Schichten, sogoor in
desülvige Wulk. Dorvun kümmt ok dat Wedderlüchten:
Dat sünd Blixen mang de Schichten.
Nu teuv, gliek geiht dat los!
![](naturbiller/rainbow3.jpg)
Regen un Iesregen
De Swark, as de Cumulonimbus-Wulk op Plattdüütsch nöömt
warrt, warrt jümmers heuger un swatter. Veel Water is in so'ne
Gewitterwulk, un dat stiegt nu na baben, woll 10.000 m hoch. Dar baben
is dat so koolt, dor is Frost, ok in'n Sommer! Dor warrt dat Water
foorts to Ies. Un wenn dat Ies denn rünnerkümmt in't Unwedder,
denn geiht dat so gau, dat dor an Optaun nich to denken is. Un so
gifft't Iesregen un Hagel ok in'n Sommer!
Je hööger de Wulk klattert, je düller warrt dat Unwedder.
Süh maal, se plustert sik op, as'n Blomenkohlkopp! Dat grummelt
all 'ne Tiet lang un wedderlüchtet.
![](naturbiller/rainbow3.jpg)
Blixen![Allens Gewaltige is ok schöön](naturbiller/blitz2.jpg)
De Wulk hett sik mächtig elektrisch oplod't. Inne halve Stünn
is woll licht eene Millioon Volt per Meter bi'nanner, dörch dat
Rieven un Schuben vun Warms un Kolt, vun Water, Ies un Stoff, seggt
de Meteorologen. Woneem dat mehr warrt, bild't sik een Blix, üm
de Spannung avtobuun. Aasig veel Elektrizität bruukt he, üm
so stark to warrn, as he is. Huch, dat rükt nu ok so komisch!
Dat is Ozoon, en Gas, dat inne Luft liggt. Ji weet, dor warrt veel
vun snackt, dat wi to wenig oder toveel dorvun hefft - toveel hier
ünnen, to wenig mehr baben inne Ozoonschicht.![So geiht dat to, wenn de Blix in'e Eerd insleit](naturbiller/spannung.jpg)
Kiek, dor kümmt de eerste Stormbö! De Bööm böögen
sik un schütteln ehr Telgen. Mann, is dat en Wind! Un de Stoff
suust dörch den Goorn.
Da schuvt sik de eerste lange Blix dör de Wulken to de Eer hendaal.
Vun de Karkturmspitz, en hoogen Huus oder en grooten Boom kummt em
denn gliek ok en elektrischen Slag towedder, un ok in de Wulken blixt
dat överall. (Vun Positiv na Negativ un annersrüm.) So gau
kunn een gaarnich kieken. Mann o Mann, dat knallt, wenn de Luft un
de Wulken achter em wedder tosamen slahn. Ik stah an't Finster un
kiek ut. Dat blixt un dunnert un bollert! So'n Gewitter, seggt de
Meteoroloog, hett so veel Energie as een Atombombe. To 'n Glück
hett't bit nu nich inslahn, avers meuglich is dat jümmers. Bi
mien Swager is vör Jahren de Schüün afbrennt vun en
Blix. Avers de meisten doon de Minschen nix, se gahn ohn Schaaden
antorichten, as se kamen sünd.
Dat blixt all wedder. Un wo lang, dat he is! Un woll so dick as mien
Arm. Ik heff leest, de is 30.000 Graad hitt. Dörtigdusend Graad!
Da kann een sik de Fingers an verglösen, nich? Ik fang an, to
tellen, wo wiet woll dat Unwedder is: eenuntwintig, tweeuntwintig,
dree. . .
![](naturbiller/rainbow3.jpg)
Wo wiet is dat af?
Woso tellt een dat denn af? Is dat Höhnerglooven oder geiht dat
würklich? Jo, dat geiht! Dorüm:
Dat Licht vun'n Blix is sotoseggen foorts dor. Dat Licht is so gau,
dat kann een foorts sehn, in den Oogenblick, wenn dat passeert. Avers
de Schall, de brukt länger! 330 Meter in'e Sekunde schafft he
man graad. 3 Sekunden brukt he also för 1 Kilometer.
Bi so een Blix geiht Licht un Schall togliek los. De Knall is ja de
Blix. Sehn daat Se em foorts. Un nu tellt Se de Sekunden: eenuntwintig,
tweeuntwintig. . . denn kümmt de Dunner. So lang hett de Schall
brukt vun de Steed vun den Blix bet na Se! De Sekunnen mal 330 Meter:
So wiet is de Blix in Metern af. Dör 3: in Kilometern.![](naturbiller/arizona.jpg)
![](naturbiller/rainbow3.jpg)
Ik tell: eenuntwintig, tweeuntwintig, dree . . . O! o Mann, dat dunnert
as dull, de Dassen klirrt in'n Schapp! Nu kümmt dat woll över
uns Huus.
Wat ick den Fernsehsticker ut de Stickdoos trecken dää?
Peng!! Heff ik mi verfehrt! Miene Kneen bevern.
Ik holl mi de Oohrn to! Dat is inslahn!
Achtern an'n Feldweg in den hoogen Eekboom. De Boom harr den Blix
woll ok sien elektrische Ladung
henschickt. Ja, so mutt dat sien. Un de Dunnerslag haut mi meist ut
de Pantinen.
De Eek brennt lichterloh. In'n den Momang fangt dat an to pladdern
as mit'n Ammer schütt'. Dat is de eerste, de "swore"
Regen; mehrst is he positiv laden. Dat is goot, dat he kümmt,
dennso geiht dat Füer ut.
Dat mit de Elektrizität warrt sik nu woll geven. Avers nu fangt
dat ok noch an to hageln. Groote Hagelsloten, as Hasselnööt!
Mann, mien scheune Blomen! Kannst' doch nich maken! Allns geiht kaputt!
Ja, ik weet, dar baben inne Hööchte vun de Swark is allns
Ies. Avers mien Blomen! Mien scheune Blomen. Oh nee! -
Süh, nu sünd't wedder Regendrüppen. Dat Schimpen hett
doch hulpen! - Dat is nu de "lichte", negativ laden Regen.
Dat Leegste is denn vörbi!
Un dat Water kümmt vun Heben as mit Melkkannen. De Eer drinkt
döstig un ik frei mi. -
Nu warrt dat stiller. Un köhl is dat worrn. Dat Gewitter is wiedertrocken.
45.000 Gewitter mit 8 Millioonen Blixen susen jedeen Dag üm
de Eer rüm. Ganz scheun, nich? Un so Stücker twölv
Minschen kummen in Düütschland över't Jahr vun Blixen
to Schaden. Dorüm passen Se goot op! So'n Dunnerwedder is `ne
mulmige Saak.
Kiek, nu dunnert un blixt dat dor achtern över de Stadt. Dor
kunn sik de Swark mit Elektrizität wedder richtich scheun upladen
un dat mit den Gewitter kann wiedergahn. De Lüüd inne Stadt
schallt nu ok wat to beleven hebben.
So geiht dat also mit dat Dunnerwedder!
Avers nu kamen ja ok de warmen Avends in Goorn mit
Grillhaxen un so'n Tüüg, villicht ok'n Glas Wien dorbi,
ne fiene Saak; avers'n Kroog Beer smeckt ja ok, nich? Een, twee or
villicht sogoor dree to de grillten
Leckerien darto, na ja... Un de Grashüpper snirrt all tohoop,
is ne wohre Freid.
Dat warrt all ehr düster, de Daag sünd düütlich
kötter. Vun'n Heben fallt so peu à peu de "Traanen
vun den Hilligen Laurentius" (so heeten de in Süüd-Düütschland),
oder ok "Perseiden" nöömt,
wieldat se ut dat Steernbild Perseus kamen dään. Dat is'n
grooten Swarm vun Steernsnuppen, de üm düsse Tiet (so vun
10.8. bit 12.8.) nachtens över den Heben treckt, so as en Sneestöver.
Och, scheun is de Aust, so'n richtigen Sommer-Maand. Un nich vergeeten!
Welkeen en Steernsnupp süht, dröff sik wat wünschen.
Psst! Avers nich över snacken.
To'n Enn vun dissen Maand meldt sick de Harvst all liesen an. Da
gifft dat morrns maal Nevel un wenn de na baben stiegt, ja, denn kümmt
tomeist een griesen Dag mit Regen.
Avers ne, segg ik, ne, dor will ik nu noch nix vun weten.
Scheune Stunnen mit saftige Grillsteaks un veele Steernsnuppen
wünscht Se Ehr Sünnschienkieker!
|