Dat Kruut för'n Christmaand:
Christroos

vun Anke Nissen

Helleborus niger = Swart Nieswurz — Familie Ranunculaceae (Hahnenfußgewächse)
dorto Helleborus viridis = Gröön Nieswurz, Helleborus foetida = Stinken Nieswurz

 

Anner Namen:

Schwarze Nieswurz, Alröschen, Christblume, Christrose, Christwurz, Christwurzel, Feuerwurz, Hainwurz, Lenzrosen Lenzwurz, Nieswurz, Schwarze Nieswurz, Schneeblume, Schneerose, Schneekannerl, Schwienkraut, Starkwurz, Weihnachtsblume, Winterrose, Wrangkraut.

Plattdüütsch Namen: Christbloom, Christroos, Christwörtel, Füürwurz, Lenzroos, Sneebloom, Sneeroos, Schwienkruut, Wiehnachtsbloom, Wiehnachtsroos

Sammelt warrt:

de Wörtel, Rhizoma Hellebori, vun de Swart un de Gröön Nieswurz;
Swart Nieswurz vun Dezember bet Februar,
Gröön Nieswurz in'n Februar.

Warrt bruukt:

fröher as Niespulver un as Tosatz to Schnupftaback (Schneebergers Schnupfpulver), drifft Water ut (Harn), ok as Herzmittel. Al in't 16. Johrhunnert — so heff ik in olle Krüderböker leest — is up de Giftigkeit henwiest worrn, un ok up de Gefohr, wenn een toveel dorvun nimmt.

So warrt't anwennt:

Rhizoma Hellebori sull blots vun enen Arzt anwendt warrn.

De Swarte Nieswurz warrt bi uns "Christroos" nöömt. Wi kennt se all, se warrt geern in'n Goorn plant, in all ehre verschieden Orten (ca 20). Se is en dankbor Goornplant. Se mag aver kenen Wind, keen dröög Eer üm sik rüm, man ok keen staunatt Eer.
In de frie Natur findt wi de Christroos kuum. Se steiht ünner Naturschutz.

Se blöht vun November bet März. Se blöht in de Adventstiet — in de Wiehnachtstiet — also "merrn in'n kolen Winter", as dat in dat Wiehnachtsleed heet. Ut den Grund findt wi de "Christroos" ok in Bibelgoorns.

Na en Legende hett de Mönk Laurentius, as he in'n Winter an't Wandern weer, en Christroos funnen, de merrn mank ieskollen Snee an't Blöhen weer. Dor weer he so anröögt, dat em de Text för dat Leed "Es ist ein Ros entsprungen" infullen is.

En Roos füng an to grönen,
de Wörtel heel fien weer,
so as de Olen süngen,
vun Jesse stamm' se her,
en Blööd' in all ehr Pracht
merrn in den kolen Winter
dreev s' ut to halven Nacht.

(In't Plattdüütsch bröcht vun Hans-Georg Peters)

Wiel de Christroos to't "Christfest" blöht, gell se as hillig Plant. De Lüüd glöven, dat se besünner Kräft harr, so sull se böös Geistervolk wegdrieven orrer de Pest heilen.

De Christroos is de Bloom, de Leevslüüd schützen kann. Un se gell as Symbol för en lang, erfüllt Leven.

De Blööd — binah as Porzellan — is bet 10 cm groot, meist witt. Se warrt bildt ut 5 bleven Kelchbläder. De Farv vun de Böden reckt vun Witt över Gröön na Rosa, Rot bet na Purpur. Dat gifft ok Sorten mit sprenkelt un pünktet Blöden.

Bi uns tohuus smückt de Christroos in de düüster Johrestiet oft unsen Fröhstücksdisch. Ik stell de Blöden gern mit Dannengröön orrer Buchsboom tohoop in de Vaas, denn heevt sik de Blöden hübsch vun't Gröön af. En wohrhaft prächtig Wirken!

Dat Rüken an de Wörtel (Rhizoma Hellebori) maakt, dat wi niesen mütt, jüst so, as de Naam "Nieswurz" seggen deit.
Se hett enen utduurn swarten Wörtelstock, dorher de Naam: Swarte Nieswurz.

De Christroos wasst geern up enen Boden, de veel Kalk hett. Ik streu dorüm geern tweibröckelt Eierschalen üm se rüm.

In de Antike weer de Swarte Nieswurz en wichtig Heilplant. Se wörr bruukt as Mittel to'n Breken (sik övergeven), för de Fruun as menstruationsfördend un to'n Afdrieven un as Help bi Epilepsie un Manie.
Vun de ollen griechisch Philosophen warrt schreven, dat se de Wörteln kaut hebbt — eten hebbt; se glöven, denn kunnen se beter denken.
Ik warn aver dringend, dat nich jüst so to maken as de ollen Philosophen. De Wörtel is würklich ganz dull giftig! Dorüm höört dat Anwenden jümmers in de Hannen vun enen Arzt!

All Dele vun de Plant sünd giftig, an'n giftigsten aver ist de Wörtelstock. Dat Minschen dörch de Swarte Nieswurz to Schaden kaamt, dat kümmt aver recht selten vör.

De latiensch Naam "Helleboris" wiest düütlich up dat Giftigsien hen:
Helloboris kümmt vun hellein, dat bedüüdt doot maken (töten), un boras, dat bedüüdt Spies (Speise).
Helleboris is also en "dood maken Spies".
In en oll Krüderbook heff ik leest:

"Soll mit Bescheidenheit gebraucht werden, dass man nicht Schaden dadurch empfange."

Fröher hebbt de Buurn ehre Swien, wenn de krank vun Milzbrand weern, en Lock in't Ohr bohrt un en Stück Nieswurz-Wörtel hendörchsteken. Besünners goot weer't, wenn de Wörtel vör't Upgahn vun de Sünn utgraavt worrn weer. Ok sull se blots mit de linke Hand anfaat warrn, dat sull de Heilkraft noch beter warrn laten, so hebbt de Lüüd fröher glöövt. — Dorher de Naam "Swienkruut", ok Swienkraut, för de Swarte Nieswurz.

Un denn hett man glöövt, wenn ene Nieswurz in't Huus bröcht warrt, denn höört de Höhner up mit't Eierleggen.

Uns hett man, as wi Kinner weern, seggt, wenn wi an de Wörtel vun ene Christroos snuppern, rüken, denn kregen wi ganz veel Sünnsprütten in uns' Snuten.

Up't Land hett man in de Christnacht twölv Blödenknospen vun de Christroos in't Water stellt, för elkeen Maand vun't tokamen Johr ene Blööd.
Dor hebbt de Lüüd denn rutleest, mit wat för Weder se reken kunnen, dichtbleven Knospen bedüden slecht Weder, apen Blöden bedüden goot Weder.

In dat Märken "Zwerg Nase" vun Wilhelm Hauff kümmt de vertövert Jakob dörch de tweistampft, reven Wörtel vun de Swarte Nieswurz wedder to sien normal Utsehen.

Na ene Sage hett Herakles, as he vun'n Wahnsinn krank weer, all sien Kinner doodhaut. He is wedder gesund worrn dörch de Swarte Nieswurz. Aver sien Kinner nich...

In't Johr 600 vör Christus is mit Help vun de Swarte Nieswurz mal en Krieg wunnen worrn. Man hett dat Drinkwater vun de Belagerten (de Stadt Kirrha) mit de Nieswurz-Wörtel vergift.

In't Mittelöller hebbt de Lüüd glöövt, dat de Kröten (Bufo) geern ünner Christrosen Schutz söökt. Ok hett man glöövt, de Kröten wörrn sik Gift ut de Christrosen sugen. Hüütigendaags weet man, dat dat Gift vun de Helleboruswörtel un dat Gift un de Kröten desülvig chemisch Struktur hett. Kurios!

In dat Book "Die Nebel des Eros" vun Esther Knorr-Anders heff ik vun Katharina Paldauf (Schloßvögtin up de Riegersburg in de Steiermark) leest. Se is 1675 as Bloomhex verurdeelt un henricht worrn. Worüm? — Ehre Christrosen hebbt in'n Winter blöht. — Christroos kann also up männicheen Wies den Dood bringen...

 

Gröön Nieswurz — Helleborus viridis

Anner Namen: Bärenfuß, Gilwurz, Grüne Nieswurz, Läusekraut, Olröstge, Schelmwurz, Schwarzwurz, Wrangblume, Wrangkraut, Wrangenwurzel

De Gröön Nieswurz hett gröne Blöden. Se blöht in'n März un April, warrt geern bi uns in de Goorns plant.
Jüst as bi de Swarte Nieswurz hett ok disse Wörtel einen scharpen, an' Anfang en beten söten, denn bittern, bieten Smack. Se rüükt grulich ranzig, scharp, de Ruch reizt to'n Niesen.
Ok se steiht ünner Schutz.

Stinken Nieswurz — Helleborus foetidus

Andere Namen: Bärenfuß, Feuerwurz, Feuerkraut, Läusekraut, Stinkende Nieswurz, Teufelskraut, Wolfszahn

De Stinken Nieswurz blöht vun März bet Mai. Se driggt meist vele, glockig gröönlich Blöden.
De hele Plant hett enen unangenehm widerlichen Ruch. Se driggt ehren Namen to Recht.
Se is böös giftig.

Se is fröher in de Volksheilkunn as Mittel gegen Lüüs bruukt worrn.
Ut en oll Krüderbook:

"Dieweil es giftig, werden die Wölf und Füchs damit gefangen."

En Roos füng an to grönen

Plattdüütsch: Hans-Georg Peters
Singwies: Es ist ein Ros' entsprungen

En Roos füng an to grönen,
de Wörtel heel fien weer,
so as de Olen süngen,
vun Jesse stamm' se her,
en Blööd' in all ehr Pracht
mirrn in den kolen Winter
dreev s' ut to halven Nacht.

De Roos, de ik nu meen hier,
vun de Esaias seggt,
hett doch alleen Maria,
de reine Maagd, uns bröcht:
Ut Raat un Gott sien Macht
hett se en Kind uns boren
wohl to de halve Nacht.



na baven