Dat Kruut för'n Christmaand: vun Anke Nissen Helleborus niger = Swart Nieswurz
Familie Ranunculaceae (Hahnenfußgewächse) |
| |
Anner Namen: | Schwarze Nieswurz, Alröschen, Christblume, Christrose, Christwurz, Christwurzel, Feuerwurz, Hainwurz, Lenzrosen Lenzwurz, Nieswurz, Schwarze Nieswurz, Schneeblume, Schneerose, Schneekannerl, Schwienkraut, Starkwurz, Weihnachtsblume, Winterrose, Wrangkraut. Plattdüütsch Namen: Christbloom, Christroos, Christwörtel, Füürwurz, Lenzroos, Sneebloom, Sneeroos, Schwienkruut, Wiehnachtsbloom, Wiehnachtsroos | |
Sammelt warrt: |
de Wörtel, Rhizoma Hellebori, vun de Swart un de Gröön Nieswurz; | |
Warrt
bruukt: | fröher as Niespulver un as Tosatz to Schnupftaback (Schneebergers Schnupfpulver), drifft Water ut (Harn), ok as Herzmittel. Al in't 16. Johrhunnert so heff ik in olle Krüderböker leest is up de Giftigkeit henwiest worrn, un ok up de Gefohr, wenn een toveel dorvun nimmt. | |
So warrt't anwennt: |
Rhizoma Hellebori sull blots vun enen Arzt anwendt warrn. | |
| ||
De Swarte Nieswurz
warrt bi uns "Christroos" nöömt. Wi kennt se all, se warrt
geern in'n Goorn plant, in all ehre verschieden Orten (ca 20). Se is en dankbor
Goornplant. Se mag aver kenen Wind, keen dröög Eer üm sik rüm,
man ok keen staunatt Eer. In de frie Natur findt wi de Christroos kuum. Se steiht ünner Naturschutz. Se blöht vun November bet März. Se blöht in de Adventstiet in de Wiehnachtstiet also "merrn in'n kolen Winter", as dat in dat Wiehnachtsleed heet. Ut den Grund findt wi de "Christroos" ok in Bibelgoorns. Na en Legende hett de Mönk Laurentius, as he in'n Winter an't Wandern weer, en Christroos funnen, de merrn mank ieskollen Snee an't Blöhen weer. Dor weer he so anröögt, dat em de Text för dat Leed "Es ist ein Ros entsprungen" infullen is.
En
Roos füng an to grönen, | ||
| ||
Wiel de Christroos
to't "Christfest" blöht, gell se as hillig Plant. De Lüüd
glöven, dat se besünner Kräft harr, so sull se böös Geistervolk
wegdrieven orrer de Pest heilen. De Christroos is de Bloom, de Leevslüüd schützen kann. Un se gell as Symbol för en lang, erfüllt Leven. De Blööd binah as Porzellan is bet 10 cm groot, meist witt. Se warrt bildt ut 5 bleven Kelchbläder. De Farv vun de Böden reckt vun Witt över Gröön na Rosa, Rot bet na Purpur. Dat gifft ok Sorten mit sprenkelt un pünktet Blöden. Bi uns tohuus smückt de Christroos in de düüster Johrestiet oft unsen Fröhstücksdisch. Ik stell de Blöden gern mit Dannengröön orrer Buchsboom tohoop in de Vaas, denn heevt sik de Blöden hübsch vun't Gröön af. En wohrhaft prächtig Wirken! Dat Rüken an de Wörtel (Rhizoma
Hellebori) maakt, dat wi niesen mütt, jüst so, as de Naam "Nieswurz"
seggen deit. De Christroos wasst geern up enen Boden, de veel Kalk hett. Ik streu dorüm geern tweibröckelt Eierschalen üm se rüm. | ||
| ||
In de Antike weer
de Swarte Nieswurz en wichtig Heilplant. Se wörr bruukt as Mittel to'n Breken
(sik övergeven), för de Fruun as menstruationsfördend un to'n Afdrieven
un as Help bi Epilepsie un Manie. Vun de ollen griechisch Philosophen warrt schreven, dat se de Wörteln kaut hebbt eten hebbt; se glöven, denn kunnen se beter denken. Ik warn aver dringend, dat nich jüst so to maken as de ollen Philosophen. De Wörtel is würklich ganz dull giftig! Dorüm höört dat Anwenden jümmers in de Hannen vun enen Arzt! All Dele vun de Plant sünd giftig, an'n giftigsten aver ist de Wörtelstock. Dat Minschen dörch de Swarte Nieswurz to Schaden kaamt, dat kümmt aver recht selten vör. De latiensch Naam "Helleboris"
wiest düütlich up dat Giftigsien hen:
| ||
Fröher
hebbt de Buurn ehre Swien, wenn de krank vun Milzbrand weern, en Lock in't Ohr
bohrt un en Stück Nieswurz-Wörtel hendörchsteken.
Besünners goot weer't, wenn de Wörtel vör't Upgahn vun de Sünn
utgraavt worrn weer. Ok sull se blots mit de linke Hand anfaat warrn, dat sull
de Heilkraft noch beter warrn laten, so hebbt de Lüüd fröher glöövt.
Dorher de Naam "Swienkruut", ok Swienkraut, för de Swarte
Nieswurz. Un denn hett man glöövt, wenn ene Nieswurz in't Huus bröcht warrt, denn höört de Höhner up mit't Eierleggen. Uns hett man, as wi Kinner weern, seggt, wenn wi an de Wörtel vun ene Christroos snuppern, rüken, denn kregen wi ganz veel Sünnsprütten in uns' Snuten. Up't Land hett man in de Christnacht twölv Blödenknospen
vun de Christroos in't Water stellt, för elkeen Maand vun't tokamen Johr
ene Blööd. | ||
In dat Märken
"Zwerg Nase" vun Wilhelm Hauff kümmt de vertövert Jakob dörch
de tweistampft, reven Wörtel vun de Swarte Nieswurz wedder to sien normal
Utsehen. Na ene Sage hett Herakles, as he vun'n Wahnsinn krank weer, all sien Kinner doodhaut. He is wedder gesund worrn dörch de Swarte Nieswurz. Aver sien Kinner nich... In't Johr 600 vör Christus is mit Help vun de Swarte Nieswurz mal en Krieg wunnen worrn. Man hett dat Drinkwater vun de Belagerten (de Stadt Kirrha) mit de Nieswurz-Wörtel vergift. In't Mittelöller hebbt de Lüüd glöövt, dat de Kröten (Bufo) geern ünner Christrosen Schutz söökt. Ok hett man glöövt, de Kröten wörrn sik Gift ut de Christrosen sugen. Hüütigendaags weet man, dat dat Gift vun de Helleboruswörtel un dat Gift un de Kröten desülvig chemisch Struktur hett. Kurios! In dat Book "Die Nebel des Eros" vun Esther Knorr-Anders heff ik vun Katharina Paldauf (Schloßvögtin up de Riegersburg in de Steiermark) leest. Se is 1675 as Bloomhex verurdeelt un henricht worrn. Worüm? Ehre Christrosen hebbt in'n Winter blöht. Christroos kann also up männicheen Wies den Dood bringen... | ||
| ||
Gröön
Nieswurz Helleborus viridis Anner Namen: Bärenfuß, Gilwurz, Grüne Nieswurz, Läusekraut, Olröstge, Schelmwurz, Schwarzwurz, Wrangblume, Wrangkraut, Wrangenwurzel De Gröön Nieswurz hett gröne
Blöden. Se blöht in'n März un April, warrt geern bi uns in de Goorns
plant. Stinken Nieswurz Helleborus foetidus Andere Namen: Bärenfuß, Feuerwurz, Feuerkraut, Läusekraut, Stinkende Nieswurz, Teufelskraut, Wolfszahn De Stinken Nieswurz blöht vun März
bet Mai. Se driggt meist vele, glockig gröönlich Blöden. Se is fröher in de Volksheilkunn as
Mittel gegen Lüüs bruukt worrn.
| ||
Plattdüütsch:
Hans-Georg Peters En
Roos füng an to grönen, De
Roos, de ik nu meen hier, | ||
|