Leven bi en Gautsherrn, Deil 1:
Een Dörpschaulmeister as Deputant

vun Rudi Witzke

Ik vertell wat vun de staatsche Domään Klein Kordshagen in de Johrn 1936 bit 1939. En Domään gehört den Staat. To sien Verwalten wöörn vun den König verdeinte Beamte insett. Hei dörfft den Titel Oberamtmann föhren. Dat is hüdigendags mit en Landraat to verglieken. De as Verwalter insetten "Gautsherren" kunnen dit Amt verarven. Över miehrere Generatschonen harr de Sipp de Rechte un Plichten vun den Landesherrn wohrtaunehmen, de Flacks vun dat Gaut to bewirtschaften. Se tahlten dorför Pacht in de Kriegskass, later in de Staatskass. De Naam vun den Pächter weer Wartenberg, sien Mudder nömte sik Fru Oberamtmann Wartenberg. Miehr weiten wi över de Sipp vun den verdeinten preußschen Beamten nich, bloots dat de Herr faken in Berlin weer un dat Gaut vun den düchtigen Inspekter Kagelmacher lenkt wöör.

Deputaatarbeider na Wikipedia

To en Deputaatarbeider-Familje tellt de Minschen ut de "spätfeudale" Schicht vun Land-Armoot, de liek de Gesinn-Lüüd dörch en minnst einjöhrigen orrer levenslangen Verdrag an en Herrn Gautsbesitter orrer Pächter orrer groten Buurn bunnen weeren un för afmakte elkeen Dag, Sünndag nich mittellt, to måken Arbeiden beten Lohn un kostloos Wahnen un Natuurlohn (Deputaat, dat is de in Naturalien taustahn Lohn) kreeg. En Deputaat-Arbeider kunn, anners as de Gesinn-Lüüd, en Familije grünnen.

Swuur vun en liefeignen Deputanten

Ik swöör un laav bi Gott un sien Hillig Evangelium
en lieflich Eid,
dat ik den Herrn vun Wartenbarg as mienen Gautsherrn
un mien Obrigkeit, up den sien Arven,
alltiets ünnerdaan, truu, hold un tamm
na Mööglichkeit ehr Nütten un Bestes seuken un föddern,
annersiets ehren Schaden un Nadeil verhinnern un afwennen,
de mi vörsetten Verwalter, Pensionäre, Schriever,
Vöögt, Bedeinste un wokenn se sien mögen,
respekteern un ehr Orders tamm ahn all Wedddersetten
utrichten, weder sülven ahn Inwilligen vun de Herrschaft up dat Gaut
wiekhaft (wieken) ward, noch dortau, dat solk vun anner heemlich passeer,
helpen sien, veelmiehr wenn ik so wat mitkrieg, dat fuurts de Herrschaft anteig,
un mi överhaupt in de Wies, as en rechtschapen, ornlich liefeigen Ünnerdaan egen,
gebührt un woll ansteiht, alltiets verhollen un bedrägen will.
So wohr mi Gott helpt un sien Hillig Woord,
hier in disse Tiet un dor in de Ewigkeit.

Nich allens Land harrn de Herrn to eigen. Dat geev ok friee Buurndörper. En Hufner weer frie, hei harr hier in dat lehmige Holsteen bi en gaude Bonitierung von 70 hunnerttwintig Tunnen Land. Dat sünd sößdig Hektaar. En Halfhufner keem ok alleen dörch.
De Viertelhufner weeren beder Deputanten. De verdeinten as Daglöhner Geld, dat vörn un achtern nich reikte, dortau.

De Ierst vun de Deputanten weern de Kutscher, denn de Obermelker, denn de Haufschmitt un de Stellmaker un anner Handwarker. De Deputanten müßten ut ehr Familjen de fasten Arbeitskräfft stellen. Bi't Kartüffelbuddeln, Inföhren, Döschen usw. müßten ok de Kinner ran. De Deputanten, de ja vull bi'n Herrn in'n Deinst weeren, harr de Herr krankenversichert, de geev hei dat Olendeil, hei sorgte för ehr Hüsung.

Dat Heu warrt dröögt. Foto ML

För de Kinner müßt de Herr en Schaul inrichten, later de Staat, den Schaulmeister betahlte de Staat. Meist weeren bloots so veel Kinner in't Dörp, dat se in een Klass passten, dat weer en eenklassge Schaul.

Mienen Vadder hebbt se na de Sunsche Wisch beten argert un ehm up dat beten daalwirtschaft Gaut insett, in dat de mehrsten Arbeiderhüüs un de Schaul mit Stroh deckt weern, wieldat Reet to düür weer. To disse Steed höörte ok Schaul-Land. De ierst Fraag weer denn: Willt Se dat Land alleen bewirtschaften? Se köönt ok up de List vun de Deputanten kamen.
Günstiger kemen Vadder un Mudder, wenn se dat Deputantenrecht bekeem. Denn kregen se

• 1 Föhr Heu,
• 1 Föhr Stroh,
• 1 Loor Röven,
• 1 Loor Wrucken,
• 1 Weidplatz för een Kauh un
• afmeten Reigen Kartüffelland in de Deputanteneck, de mit de Gautskartüffel plant, plegt un buddelt wöörn.

Dat weer kloor: Mudder nähm dat Deputaat.

Denn buten se en groten Immenstand mit 40 Baltenbeuten (Immenkastens) up. De Honnig bröchte gaudes Taugeld. Schaulmeister up'n Land hebbt faken Immen hatt; nich, wiel se nix to daun hebbt, nee: se kregen so wenig Gehalt, dat se en Taubroot brukten.

In'n Krieg 1939 bit 1945 denn müßte Mudder allen Honnig an Lazarette aflevern. Ok dat Wass brukten se tau't Kriegföhren. Allens wöör gaud betahlt. De Immen müßten aver rechttiedig mit Zuckerwader fuddert warden, dat se in ehr Winterrauh wat to freten harrn. 1939 aver keem de vergällte Zucker to laat bi de Imker an. Veele Völker güngen vunwegen dat späde Faudern in. Mit Königinnen vun de "Düstern Immen", ok "Nigra" nöömt, de mien Mudder sülven rantröök, wöörn för de utstorven Völker niege rantücht.

Immenvolk mit Königin. Foto Waugsberg/Wikimedia Commons

Mien Vadder wöör nu en besünner Deputant. Mudder kunn een Kauh hollen, twei Swien fettmaken un Fedderveih hollen. In de Deputantenkolonn vun de Fruuns und Kinner müßt Mudder un wi Jungs nich. As so vele Mannslüüd in'n Krieg na de Suldaten müßten, kreeg Mudder ok Upgaven, aver nich up'n Acker.

KGB- (NKWD-)Afteiken

Se müßt kranke Lüüd Supp bringen, de Fru, de en Kind kregen harr, bistahn. För den Herrn, de veel verreist weer, müßt se, as Krieg weer, denn in't Dörp an de Döör ankloppen, wenn de slechte Naricht vun ümkamen Soldaten kamen weer. Ik glööv, se müßt ok de Gestellungs-Order för noch miehr Suldaten orrer den Deinst bi't Panzergraven-Schüppen "taustellen".

An'n Rand vun dat Gautsdörp wahnten drei orrer veer Kossätenfamiljen in eigen Hüüs, Katen nöömt. Se arbeideten in Daaglohn, aver nich up unsen Gaushoff. Herr S. weer een vun jüm. Hei hett Mudders "Deinste" för den "Kriegs-Bedrief" woll in sien Denunzianten-Vörwurf ut de Poten sogen. "Se weer en lege Faschistin." Ik schull en "Werwulf" west sien. Nau weiten wi nich, wat hei bi de Kommandantura den NKWD (KGB) nau vörtuut hett.

Een vun uns Plichtjohrmäken kreeg up de Kommandatura mit, dat de NKWD negsten Dag in dat Johr 1946 Mudder un mi in de Bicht nehmen wullen.

Dor müßten wi Rietut nähmen.