Footweeg mit Frieda
Gedanken van Willi Höfig


15.7.15 Hunnert Maal Frieda

Kiek nau hen: Dat hier is de hunnertste "Frieda"! De eerste stunn an'n 26.1.2012 hier in Plattpartu un heet "Stück Pappier ut'n Müll". Do güng dat üm den Booktitel "Ich weiß doch gar nicht, wie Sterben geht", un Frieda harr dat Blatt blots apportiert. In de tokomen Texten kreeg se denn faken 'n beten mehr to doon. Schall ik ne Statistik daarvan maken, wat se allens belopen un besnobert hett, wat se freten dee un wo se överall henmiegt harr? Man wokeen will denn kilowies Tallen lesen! Frieda ehr lütte Werlt is amenn de grote Speelplatz van us all. Un so findt sik denn ok nich blots Hunnen to de Fier in, man ok de een of anner van de Lüüd, wo se in de verleden dree Johren mit to doon harr: Fiete Petersen un sien Dackel; use Heringshöker mit sienen Chow-Chow; Fido, wat wedder en Dackel is, un sien Herrchen, Ingwer Boysen; de ole Fru Dannenberger mit ehren Scheperhund-Mix Filou; un Wiebke Börnsen, de kenen Hund hett un ok keenen bruken deit, wieldat se sik sülven noog is. Ik sitt denn ok noch daarbi un hör mi an, wat so allens snackt warrt.

Ingwer: Du warrst doch blots utnütt. Dat büst doch nich du, wat daar in de hunnert Texten steiht. Dat is doch dien Herrchen, un de will us eenzig un alleen wiesen, wat he allens in'n Kopp hett…
Wiebke: "Du lieber Gott! was so ein Mann / Nicht alles, alles denken kann!" heet dat bi Goethe in'n "Faust", seggen deit dat Gretchen un hett sik daarmit för alle Tieden unmööglich maakt.
De ole Fru D.: Nix gegen Goethe!
Ehr Scheperhund: Wuff!
Fiete: Aver een mutt doch…
Wiebke: Laat man, mien Tacks. Dat Deert is liekers blots en Bastard.
De Scheperhund: Wat schall dat nu!? Ik kann di ok an de Kehl gahn!
De ole Fru D.: Gifft ji beede mal Roh!
De Scheperhund: Wuff.
Ingwer: Köönt wi nu mal wedder up Frieda t'rüchkamen? De ganze fimmelige Kraam in disse Blogs kümmt mi hoochkröppsch un inbildsch vör. Wat denkt sik de Verfater daarbi? Ik kann mi nich vörstelln, dat en verstänniger Hund up so'n Himphamp kamen deit.
De Heringshöker: Na ik weet nich so recht.
Fiete: Hin un wedder gifft dat doch ok Stücken, wo een sik wat van afsnieden kann, ik meen wat to'n Sinnen un Överleggen —
Wiebke: Dat ik ne Fru bün, dat hett he betlang noch nich markt.
Fiete: Laat mi mal to End kamen! Ik bill mi in, de Autor hollt dat Internet un sünnerlich Plattpartu för ene Oort Kanzel, he is woll 'n verhinnerten Preester. He hett…
Wiebke:Em fehlt de Blick up de Realiteet.
De Heringshöker: Na ik weet nich so recht.

Ingwer: Ik geev jo geern to, dat he ok männichmal Saken schrifft, de du bruken kannst. Wenn he op sien Stück steiht, dat de Lüüd fründlich mit'nanner ümgahn schullt. (De Chow-Chow un een van de Dackels gnurren un quarren.) Wees man still, dat gellt ok för Hunnen, dat hett he woll so meent. Un dat is doch al 'n Anfang, nüch?!
De Scheperhund: Wuff.
De Heringshöker: Na ik weet nich so recht. De Lüüd sünd nich so.
Fiete: Denn is't jo goot, wat jem dat seggt warrt. Wenn sik dat ok liekers meist 'n beten överdwatsch maken deit.
Wiebke: He is doch ehr in de Wulken as an'ne Eer. He kiekt mi nich an, he kiekt dörch mi dör.
Fiete (heel liesen): Dat is nu meist'n Verbreken.
Wiebke: Hest du wat seggt?
Fiete: (swiggt)
Ingwer: Köönt wi seggen: He meent dat goot, un so löppt dat daarup rut, dat he woll keen'n Schaden anricht'…
Wiebke: Man veel Nütten un Winnst hett en ok nich daarvan.
Frieda: Un wat is nu mit mi?


"Ei mi den Buuk!"


Frieda is in'n Juni 2015, kort vör ehrn 100. Bidrag, doodbleven un hett so op dat Thema vun ehrn eersten Bidrag vör mehr as dree Johr antert.

5.7.15 Heimat

Över "Heimat" warrt noog diskuteert un Larm maakt. Is dat nu dat Flach, wo du upwussen büst, wo diene Öllern to Huus weern; of is dat de Sellschap, in de du inboren büst, de Lüüd, de daartohört, de Spraak, de du as eerste lehrt harrst, de Musik, de du as Kind höört un sungen hest; of is dat de Landschap, in de du diene eersten Schreed daan hest? Amenn kümmt alltohoop dat Ganze daarbi rut und sett dien Leven fast, dien Denken un Föhlen. Hermann Lenz drückt dat so ut: Elkeen Minsch bruukt dat Geföhl, enerworms to Huus to sien, un wenn dat ok in blinne Spegel wesen schall. Un wat Ernst Jünger över de Lüüd seggt, de Heimat verstört un toschannen maakt, dat köönt ok woll de van us' Leser richtig finnen, de Jünger süst nich lieden köönt. He schrifft: Hüütigendaags kannst faken Minschen finnen, de ut allens, wat se anfaat, Ziffern maken doot. Ehre Plaans sünd alltied so logisch, dat se di al wedder narrsch vörkoomt un een verdummdüveln köönt. Elkeen Saak kann denn meten warrn un warrt togliek düerer un ümständlicher. Up disse Wies warrt de Heimat tonicht maakt ("Siebzig verweht", 9. Juni 1977).

Gifft dat denn noch Heimat? Mi dücht, dat hangt van elkeen sülven af. Wat mi angeiht, so bün ik jümmer daar to Huus, wo Platt snackt warrt, wo du över Heiloh un Fenn' bet an de Kimming sehn kannst, wo ik den Wind föhl un de See röken kann. So dat ik seggen kann: För mi gifft dat noch Heimat. Un wenn di Jünger siene Typen mit de Ziffern in de Mööt kümmt, wat du denn maken kannst, dat hangt faken daarvan af, wo dannig un düer du büst.

Un wat is mit Frieda? Kunn dat Heimat för Hunnen geven? Ingwer Boysen hett daaröver siene Gedanken. He sitt up de Bank in'n Goorn ünnern Ellhorn, sien Teckel snobert naar de Naschrapels van't letzte Picknick achter sien' Rüch. Du markst dat doch, meent he. Wenn Fido sik verfiert, wo löppt he hen? He rennt up mi to. Wenn Fido Smacht hett, wat warrt he maken? He sett sik vör mi dal, kiekt mi ut brune Hunnenogen an un töwt, dat dat Leckerli regent. Heimat för Fido, dat is Herrchen. Wat enen stolt maken kann, nüch? Up de anner Siet is daar denn de Verantwoorden… He swiggt un kiekt över de Bank, wo sien Teckel de Snut deep in'n Gammel hett, daar kann em nix bi stören.

— Na ik weet nich, seggt de Heringshöker. Bi miene Teev dreiht sik allens üm de Welpen. Wenn ik daar neeg noog rankümm, denn geiht se mi fix anne Büx! Heimat föhlt sik anners an!

— Van Moderleev heste woll noch nix hört mang diene Heringe, du Nachtschrat?! Wiebke Sönksen is oordig in Brass kamen. Meenst du, dat ik ünner de Göös utbrött bün? Överhaupt ji Mannslüüd mit juun Heimat! Du muttst rutfinnen, wo du di an fasthollen kannst in't Leven, dat warrt denn woll diene Heimat wesen. Un dat gellt för de Minschen un ok för de Hunnen un för de Welpen allermeist! — Hett se recht, us' Wiebke? Tominnst en Stück wiet. Wo de Hunnenwelpen un de Minschenkinner sik an fasthollen harrn in de Tiet, as se lütt weern, daar jiepert se denn ok noch naar, wenn se utwussen sünd. Kümmt Heimat up disse Wies tostann?

— Daar fehlt noch wat, seggt Wiebke, nu wedder ganz geruhig. Männichmal kümmt di ok hüüt noch wat inne Mööt, wat di fasthollt un upregt un wo du nich wedder van af kannst…

— Wenn ik mi in en Deern verkieken un vernarren dee, keem Ingwer Boysen daartwischen.

— Dat hest du seggt, man dat kann ok wat ganz anners wesen. Wat dien Leven 'n niege Richt gifft. Denn kann ok en Gedank of ne Idee Heimat sien.

— Nich anners as 'n Hund, wat, Frieda?


Gemälde: Wilhelm Busch

27.5.15 Lamas in Fahretoft

Fröhjohrswind. Frieda treckt düchtig an de Lien, ik laat mi van ehr trecken. Hüüt nu nich in'n Ockholmer Koog, wi sünd 'n Stück rutföhrt un wannert van Nyhörn up den olen Diek langs, rechterhand upschönte of niege Hüser mit Goorns, Garagen un Frömmenwahnungen, linker Fennen un Wischen bet an de Kimming, Köh, Schaap un Peer, baven blage un griese Wulken, Möwen, af un an 'n poor Druppen Regen. Up de smalle Teerstraat wenig Autos, wi nödelt sachte daarhen un snüffelt, wat dat allens gifft, Frieda neeschierig mit de Nees an de Eer, ik kiek mehrstendeels in de Lucht, an de Bööm hooch un achter de Swulken an, de jüst wedder torüch sünd.


Foto Frank Jäger/Wikimedia commons

Frieda blifft stahn un spitzt de Ohren, ik kiek mi üm. Daar is wat. Togliek findt wi dat rut: Döör de Heck beluert us en Oog, groot un bruun. Kümmt mit us mit, as wi nu weddergaht. De Heck is noch nich so dicht, du kannst sehn: dat is en Deert as'n Pony of as'n groten Hund. Frieda seggt nix, denn warrt dat woll keen Hund wesen. Hier kümmt dat Gatt, nu warrt wi dat woll wies warrn.


Lama (Alpaka), Foto Eva Hejda/Wikimedia Commons

Daar stoht se: Twee Lamas, dat ene hell, dat tweete 'n beten düüsterer. 'N goden Meter in de Hööchd sünd se, kümmt dicht an us ran un kiekt us an as de Koh de niege Schüündör — 'n beten verbiestert, 'n beten neeschierig, man heel fründlich.

Ik denk, de Lamas fangt an to speen, wenn jem wat nich passen deit? De hier denkt daar nich an, ehre runnen Kinnerköpp swingt liesen hen un her, un du denkst al, dat weer ok 'n Speeltüüg för usen Lütten. Man denn kiekst in de Gesichter un du markst, de eerste Indruck tüüscht. Se seht oolt, schrumpelig un verdreiht ut un kiekt di an as ut de ole Werlt. Frieda is twee Schritt torüch gahn (Nu föhlt se sik up'n Steert pedd: "Bün ik nich!"). Wi hefft dat beede klook kregen: Heel frömd sünd se, un wi weet so recht nich, wat wi daarut maken schöölt.

Se sünd woll as Attrakschon för de Touris hier henkamen, nu stoht se daar as in'n Zoo, twischen us dat Gatt. De Frömde, dat is de een för de anner. Asylanten up annere Wies, un daar is nix bi to wunnern. Wietaf van Bolivien, ünner de Hoven nich mehr de Steen un den harden Sand van de Anden, man de weeke swatte Eer van de Köög an de Noordsee. Vör sik nich mehr de hogen Tippen van Amerika siene Bargen, man even un wiet Noordfreesland bet an de See. Se wüllt ok woll lever to Huus wesen, wo se upwussen sünd. Man daar harr jem een packt un ehr Leven verdreiht bet hen naar Fahretoft. Nu is nix, as dat wesen is. Sogor de Lucht is anners, swoor un vull Water. Un hefft Lamas keene Familie un Fründ? Keen hett jem leev, hier wo dat koolt is un dat regent elkeen Dag?


En Bolivianer mit Alpaka. Foto Patrick Furlong. Lustig seht se ja wirklich ut...

Nu överdriev man nich. Dacht hest du an Utlänner, Utlännerfründlichkeit un Utlännerwoot, as sik dat in disse Tieden finnen deit. Us Överöllern weer noch in Kaiser Willem siene Kolonialutstellen lopen un keken sik de Hereros an, de daar to sehn weern, as in'n Zoo: wilde Lüüd so good as wilde Deerten. Sowat kriggt een blots eenmaal to sehn in't Leven. Hüüt kümmt se dusend un dusend un nich as Attrakschon för de Touris. Wat to doon?


...un ok en beten trurig. Foto Anu Kijayamohan/Wikimedia Commons

In Biesternis un Unstüer dreemal döraten un sik up sik sülben besinnen. Nich de Börger, nich de Maat van de Gewerkschaft of van de Partei schall nu rutfinnen, wat to doon is, ok nich de Politikerin of de Börgermeestersche. Mi dücht, daar is de Minsch fraagt, un blots de Minsch. De beeden Lamas kiekt mit ehre brunen Ogen achter us an, as wi us nu wedder up'n Patt maken doot, neeschierig as se sünd; man seht se nich ok 'n beten trurig ut?


29.4.15 Hunnenhochtiet

"De Hochtiet hett acht Daag duert, un de Hunnen hefft mit bi Disch seten un grote Ogen maakt" — wi kennt de Hunnen al ut Hans Christian Andersen siene Geschicht van dat Füertüüch. Kloor, dat nich de Hunnen Hochtiet maken deen; dat weern de Soldat un de Prinzessin. Man de Hunnen weern de Hööftpersonen: de eerste mit Ogen so groot as Teetassen, de tweete mit Ogen as Möhlenrööd un de darde mit Ogen as de Runne Toorn, wat en Trumm van Bullwark in Kopenhagen is. Se harrn all dree den olen König wegjagt un den Soldaten to'n niegen Souverän maakt, tosamt de wunnerschöne Prinzessin, un de mit de Teetassen harr de Prinzessin vörher dree Nachten lang up'n Rüch dregen un de beeden tohopbrocht, man daar weer nich mehr passeert, as dat he ehr 'n Söten geev ("seggt de orrige Verfater", meent Wiebke Sönksen un grient). Dat is dat End van de Geschicht, sowiet as dat Andersen angeiht.

Wat seggt Frieda nu daarto? Se kiekt mi lurig an un töwt daarup, wo dat wiedergeiht. Ok dat schöönste Happy End is doch mal to Enn, un de Hunnen sitt doch nich ewig un dree Daag an'n Disch. De weern all dree utbüxt un snoberten dör de Stadt, huult Dag un Nacht up de Straten, maakt dree prächtige Dütten up de rode Matt vör'n Palast un sett de Lüüd in Angst un Verfeernis. Un daar weer ok al de Delegatschon van de plaagten Börgerslüüd, "so geiht dat nich wieder, Herr König", seggen se, un de Soldat haal sien Füertüüch rut un sloog Füer, een — twee — dree. Passeeren dee nix. He versöök dat en tweetet, en dardet Mal. Man daar keem keen Hund, mit wat för Ogen ok jümmers. "Haal mi de Diefkater!", dacht de Soldat, "is de Herrlichkeit nu al wedder vörbi?"


Bild Anne Anderson (1874-1930)

Man wokeen kümmt up em to un smuustert em an — siene Fru, de Prinzessin. "Du bist un bliffst en Drömelklaas", kriggt he to hörn, un se geiht vör de Dör un röppt naar de Hunnen mit ene Stimm, de so recht van Harten kümmt. De beden Groten laat sik daarmit nich fangen; man de Teetassenterrier kummt anjachtert un leggt sik to Fööt van de Prinzessin. Denn wenn du dree Nachten lang 'ne schöne Fru up'n Rüch dragen hest, denn kannst nich Nee seggen, wenn se di ropen deit. "Nu haal ok diene Kollegen", see de Soldat, un dat dee de Terrier denn ok.

Wat de Moral daarvan is? Dat schasst woll sülven marken, wenn du jüst keen Drömelklaas büst: In'n Märchen gifft dat Problemen, de laat sik dör Töveree graad bögen, mit of sünner Hunnen; man wenn dat Ernst warrt, denn brukt ok de tappere Soldat siene Fru.

Man disse Insicht is noch nich överall ankamen, in Meckelnborg heet dat in't Gegendeel: "Ne Frû, de nich schelt, un'n Hund, de nich bellt, sünd beid so väl nütt as't föft Radd an'n Wagen". Kann wesen, dat de Buer an Peene un Elde de Arbeiden man blots verstännig verdeelt: de Hund wacht un bellt, de Fru bringt de Lüüd up Draff (un bellt…).

Wat nu de Hunnen angeiht, so sünd se nich in'n Palast bleven; se sünd in ehren Boom wannert un sitt nu wedder up de dree Kisten mit Kopper, Sülver un Gold. Denn de tokamen Soldaten schüllt jo ok noch ne Chance hebben.


22.4.15 Rilke för Hunnen

Wat hebbt Hund un Herrchen nu egentlich mitn'anner to doon? De Saak is nich licht utn'anner to klamüüstern. De Dichter Rainer Maria Rilke hett daar en Gedicht över schreven (in de "Sonette an Orpheus", Deel 1, XVI). Nu warr ik mi wohren, Rilke in't Platt to översetten. Nedderdüütsch up de ene Siet, de utwussen hoochdüütsche Literatuurspraak up de anner, dat geiht nich tosamen. Daarwegen blifft Rilke hier in't Original stahn.


Rilke, maalt vun Leonid Pasternak

Du, mein Freund, bist einsam, weil…
Wir machen mit Worten und Fingerzeigen
Uns allmählich die Welt zu eigen,
vielleicht ihren schwächsten, gefährlichsten Teil.

Wer zeigt mit Fingern auf einen Geruch? —
Doch von den Kräften, die uns bedrohten,
fühlst du viele … Du kennst die Toten,
und du erschrickst vor dem Zauberspruch.

Sieh, nun heißt es zusammen ertragen
Stückwerk und Teile, als sei es das Ganze.
Dir helfen, wird schwer sein. Vor allem: pflanze

Mich nicht in dein Herz. Ich wüchse zu schnell.
Doch meines Herrn Hand will ich führen und sagen:
Hier. Das ist Esau in seinem Fell.

So snackt de Dichter mit sienen Hund un seggt em "du". Man mi dücht, wi köönt in Rilke sien Sonett blots de ene Siet daarvan finnen, woans Minsch un Hund tosamenhört: se sünd beede een Wesen, wenn du ehren Ünnerscheed nich vergeten deist. Rilke weet dat woll, deep in sien' Hart, man in't Oog fallt em alltiet, wat se trennt. De Minsch is mit "Worten und Fingerzeigen" togange, ümdat he de Werlt versteiht — dat Deert is up'n annern Padd: "Wer zeigt mit den Fingern auf einen Geruch?" (Daar harrn wi us al mit afgeven: "Nees in'n Wind".) Nich blots Ruch un Röök sünd för Frieda apen, man ok welke Kräft, de wi gaar nich marken köönt: "Doch von den Kräften, die uns bedrohten, fühlst du viele…" röppt de Dichter den Hund to. De Minsch, meent Rilke, hett dat mit den "schwächsten, gefährlichsten" Deel van de Werlt to doon — dat is dat, wat he daarvan künnig warrn kann, de Böversiet, wietaf van de Kräft, de dat Leven hier up de Eer bestimmen doon. De Hund hett dat beter: He is dichter bi de Natuur, un, as de Dichter dat süht, neger to Gott. Man jüst dat is faken nich so eenfach: denn he is ok neger an'n Dood, un se verschrecken sik beede, denn daar wennt sik nüms an, nich de Minsch nich de Hund.

De Dichter weet, dat de Minsch so goot as de Hund blots en Deel rutfinnen kann van dat, wat wohrhaftig is. Man tohoop köönt beede mit de drauhenden Kräft kloorkamen: "Sieh, nun heißt es zusammen ertragen / Stückwerk und Teile, als sei es das Ganze."
So is nu goot. Man denn fallt Rilke wedder de Ünnerscheed in. Se schüllt enanner jo helpen, man dat is so licht nich. Denn de Minsch, övermastig as he is, hollt sik för wat Beteret: "Ich wüchse zu schnell."

In de oole Kark is daar bannig över sinneert worrn, of Deerten woll ok in'n Himmel kamen köönt. In us' Gedicht warrt daar 'n beten schummelt: Jakob keem to den Segen van sien blinnen Vader Isaak, wegen dat he sik as sien öllerer Broder Esau utgeev (1. Mose 27). Schaapfell an siene Arms mutt för de rugere Huut van Esau stahn. So treckt nu ok Herrchen sienen Hund mit sik, de sien Hunnenfell blots ümdaan hett, ümdat se tosamen blieven köönt.


Jakobs Segensdeefstahl, maalt vun Govert Finck

Du büst mi'n afaartig Stück Mann, seggt Wiebke Sönksen. 'N Hund Rilke verklaaren wüllen! Van diene Wöör versteiht Frieda doch blots "Platz" un "Sitz!" un de annern Befehlen, un dat ok blots wenn se will. So'n Deert mutt eit warrn, mutt strakelt un fichelt warrn. Schall ik di maal wiesen, woans dat geiht, du swienplietsche Hunnenholler?!


24.3.15 Nees in'n Wind


Straat: Diesel? Super? Elektrofohrtüüch? Frieda kann't rüken

Frieda, de Snuut in'n Wind. Röök un Ruch allerwegens: de Müllbarg achter de Düün, de Lekkerli in de Tasch van Herrchen siene Büx. Ingwer Boysen sien Teckel. Ingwer Boysen sülben, Fiete Petersen, Fiete Petersen sien Teckel (de anners röken deit as Ingwer Boysen sien), de Chow-Chow van den Heringshöker. De Heringshöker, de Heringen, Gurken, Krüder mit of ahn Etig. Wiebke Sönksen ehr Ruch naar Sweet, Zucker un Dannboom (daar is noch mehr an ehr, wat Frieda nich rutfinnen kann).

De Diesel in de Lucht, de swacke Röök van all de Footstappen anne Eer. Övern Diek de Wind, nu kümmt de mächtige Aten van de See, solten un vull van Schellfisch, Butt un Dang. Frieda kümmt meist nich daargegen an, se dreiht sik üm sik sülben, snobert un snüffelt achter en Spoor an, de Nees anne Eer.

Ik stah 'n beten benaut daar, miene Minschennees driggt mi man een, twee Saken to: krall un frisch de See, sööt un frömd Wiebke ehr Parföng, fuul un t'rüchstötten de Muulruch van den Fischkoopmann. Köönt wi mit de Nees noch mehr van de Werlt utmaken?


En Wahlverwandte vun Palmström: C.S. Hartmann

Daar kümmt us de Geschicht van Carl Sadakichi Hartmann (1867 - 1944) topass, Schrieversmann in de USA, Vadder ut Hamborg, Moder ut Nagasaki; un, as he jung weer, Fründ van Walt Whitman un Ezra Pound. 1902 richt' he dat eerst un eenzige Ruch-Konzert ut, in't New York Theatre an'n Broadway. "En Reis no Japan in sösstein Minuten" stunn op de Plakaten. Dat weer de letzte Nummer van en lüttet Varietéprogramm mit Ragtime-Band un twee Singers. He wull, see Hartmann mit sien' deftigen düütschen Akzent, sien Publikum op en Reis mitnöhmen, de en poor dusend Mielen lang weer. "Un as Transportmiddel in't Märchenland warrt wi Röken bruken. Ok Cook harr nie nich mehr Passagieren mit minner Bagaasch föhrt." Veel to sehn geev dat nich. Keene grote Maschien, de Ocean-Liner un grotet Orchester togliek wesen kunn. Blots twee as Geishas torechtmaakte Deerns, twee grote Ventilators un twee Kisten, in de weern Lakens binnen, de Hartmann mit Parföngs börnt harr.


"Dat fangt an mit den Ruch van Rosen, wenn de Damper afleggen deit," seggt de Conférencier — un de Geishas helen Döker mit Rosenööl vör de Ventilators, wieldes dat Orchester de Sireen van den Damper namaken dee. Man de Lüüd in'n Saal funn' de Saak nich poetisch. He is nu al seekrank, reep en van de Tokiekers. De tokomen Röök schull wiesen, dat dat Schipp in England ankomen weer; Hartmann harr daarför engelsche Wildrosen utsöcht. Man de Lüüd funn', dat dat nu nach lecke Gasrohren röken dee. Vijöölken stunn för den dütschen Haven — dat Publikum dacht' daarbi an billige Seep un an dat Parföng van billige Mäkens. Dat Spektakel, dat sösstein Minuten duurn schall, weer na veer Minuten to Enn, un Hartmann weer alleen in'n Saal, de Lüüd weern flücht'. Buten weer dat an't Sneen, un de Damper weer mit eens mit dat heele Programm in'n Snee ünnergohn. De mi dat vertellt harr, wuss nich, of ok Hunnen in't Parkett to sitten weern — wat kunn de daarvan hebbt harrn?


Wo rüükst du denn?, fraagt sik Frieda

De Nees van us Minschen langt woll nich to, alleen ene Werlt uptobugen. So en Röök un Smack kann Biller ut de verleden Tiet wedder torüchhalen, as dat an'n Beginn van de "Söök na de verloren Tiet" van Marcel Proust to lesen is. En Bild ut verleden Johren, en Geföhl, dat steiht denn vör di, man is dat schon de Werlt? Du sittst mit diene Fru bi'n Kaffee, un mit eens büst du wietaf up de Fröhjohrsreis an'n Bodensee mit diene eerste Deern. Dörch den Nevel kümmt sachten de Stimm van dien Fru: "…hest mi nich hört?!" Ne, du weerst dartig Johr un sösshunnert Kilometer torüch — ne Werlt för sik, dat schull dat woll geven…
Man dat seggt noch nix daaröver ut, woans Herr un Hund mit'nanner utkümmt.


Frieda in ehr egen Welt


20.3.15 Welpenschutz

Frieda maakt geern Krach un Spektakel, dat doot alle Terriers. Wenn ehr 'n Navershund in de Mööt kümmt, denn speelt de beiden dat Ritual dör, dat för dissen Fall anstahn deit, se snüffelt un snobert, ümdanzt sik un widdelt mit'n Steert. Denn warrt dat mehrstendeels bannig luut. Allgemeen hett de Saak nix to bedüden; man Frieda is nu leider keen' liedsame Deern. Se geiht faken up den annern in'n Eernst los, denn mutt Herrchen sik dormank smieten un den Landfreden wedder heel maken. Een Utnahm daarvan warrt meist jümmers respekteert: lütte Hunnenkinner warrt nich angrepen, se hefft Welpenschutz, as wi seggen doot. So'n lüttet Baby schasst woll eien un ficheln, man dat daar een up los geiht, dat kümmt mehrsttiets nich inne Tüüt.


Wokeen kann woll so söte Welpen angriepen? Frieda!!

Man — Gottsleider! — nich so bi Frieda. De Chow-Chow van usen Heringshöker kann daar 'n Leed van hulen. Siene dree lütten Blagen sehn un up se losstörmen, dat weer eens för usen Terrier. Frieda!!! Büst mall!!! Halt! Stop! Sitz! Platz! Ik röhr mi de Lung ut'n Hals, man Frieda hört nix. Goot, dat Fiete Petersen jüst daarbi is; he packt Frieda an't Geschirr un höllt ehr inne Lucht, dat se mit alle veer Been strampelt un jammervull barmt. De Fischkoopmann is'n olen Mann un al 'n beten stief; he steiht mit'n rodet Gesicht daar un sleit de Hannen tosamen. Denn treckt he af, mit siene veer lütten, blarrenden Chow-Chows.


Mama Chow-chow is gor nich begeistert

— Wat is denn blots los mit Frieda, meent Fiete.
— Nu, mag wesen, dat de lütte Teev dat ut ehre Kinnertied mitkregen harr. Ji weet jo, se kann sülben keene Kinner hebben. Se harrn ehr nich blots den Steert afsneden, as se noch lütt weer, se harrn ehr ok kappunt. Dat is de Minsch: Wo he wat naar sienen Sinn ännern kann, daar deit he dat ok. Daar warrt nich fraagt, of dat för dat Deert goot of leeg utgeiht. Nu stell di eens vör, dat harrn se mit di upstellt! —
— Nee, kümmt Wiebke Sönksen daartwischen, wat schall ik denn noch mit di anfangen? ""Dat harr'k nu nich dacht," see de Deern, daar kreeg se'n Kind mit'n holten Been", den Snack harr mien Grootvader al anbrocht, he kunn sik dootlachen daarbi, man so snacksch finn ik dat nich. Köönt se bi de Muslims hüüt noch Eunuchen bruken? Dennso schick ik di no Konstantinopel —
— Nu holl maal de Lucht an! Bi us geev dat ene Tiet, un dat gifft jümmers noch Lüüd, de dat beleevt hebbt, dunn hett de Staat fastleggt, of du Kinner hebben dröffst. Wat is denn dat för'n Leven! Du büst denn blots noch 'n Speeltüch för'n Psychiater, un mi geiht dat denn ok nich veel beter.
— Amenn brukt Frieda 'n Hunnenpsychiater?
Daar sünd se denn eerstmaal still un stellt sik dat Speelwark vör.


Na'n Püscheloog? Kleit mi doch an'e Fööt!, seggt Frieda

— Frieda is nu meist al veertein Johr oolt, se warrt al sacht un dröhnig, schöölt wi ehr nich in Ruh' laten? De Heringshöker mutt even 'n beten up siene Welpen uppassen.
— Lüüd, seggt Fiete, dat is mi ok recht, wielst dat dat Frieda is un ik de Doktors nich lieden kann, de in de Glotzkist 'n grotet Bohei maken, ümdat se Hunnen un Peer verstahn doot. Man wi mööt ok wat daarbi doon. Seggt dat wieder, un seggt dat luut: Keenen Hunnensteert mehr kupiert! Keene Teev mehr kapunt! Frieda un Tobbi un Fido sünd doch en Deel van juun Familien. Denn passt ok up se up un hollt se as dat, wat se sien schullt, use Bröder…
— …un Süstern, snackt Wiebke wedder daartwischen. Wi Fruens hebbt amenn de Bescherung uttostahn. Un wenn daar noch een is, de dat beter weten will, schickt em man vörbi, ik heff daar noch en poor Argumenten in petto…


1.3.15 Sacrificium intellectus

"Du kannst mi nich so eenfach tosamenrollen as 'n Iso-Matt. Ik bün tovörderst 'n Minsch un keen Stück Teppich", schreev een van de olen chinesischen Philosophen un meent sienen egen Will. Un dat is woll so. Anners as Frieda geiht dat us Minschen doch meist daarüm, dat egen Meenen, Höpen un Wünschen gegen usen Mitminschen uptobugen un in Positschoon to bringen. Ik bün ik, un wat denn kümmt, dat mutt sik eerst noch wiesen! Frieda, up de anner Siet, söcht dienen Willen, nich ehren egenen, un hett nix Beteret to doon as ruttofinnen, wat ehr Fründ de Minsch denkt un föhlt. Minschen verhollt sik nich so; man dat gifft ne Utnahm. De Theologen hefft daarför dat Woort sacrificium intellectus: Wenn een van sik sülben, siene Persönlichkeit, sien Föhlen un Sinn afstahn deit, dat daar Platz för Gott in em warrt. Lett sik dat verglieken, in'n Eernst? Daar sünd wi maal wedder op en Steed kamen, wo wi egens nich henwullt harrn. Kannst doch nich seggen: Frieda höllt mi för Gott. Un is daar amenn doch wat an?!

Wenn Frieda di denn in't Oog kiekt, un di dücht, du blickst deep in ehr Seel — wat du daar finnen wullt, daar hest noch nich över naardacht — nu: du kiekst ehr an, se kiekt di an, amenn künnt di de Tranen komen, un denn striekst ehr över'n Kopp un seggst: "Büst doch miene Beste!" — Saken gifft dat, daar hest du nie nich an dacht, dat de tosamenhört; un denn stellt sik miteens rut, dat de an'nanner hangt as Hochtied un Kinnelbeer. Wat daar lebennig up use Eer rumkrupen deit, dat hört tohoop un hangt een van't annere af, dat versteiht sik van sülben. Man is dat nich meist blots so'n Spröök, wo een sik afsluuts noch nix bi denken mutt, un de van de Kanzel in'n Karkenslaap fallt? Upstünns kiekt Frieda mi an, un nu verstoh ik dat. Du kannst keenen Minschen as en Matt tosamenrollen, wenn du nich de heele Schöppen mit em in enen Bulten packen deist. Un dat geiht woll nich, denn du büst nich Gott, egal wat Frieda meent.

Dat hefft wi nu rutbrocht, wi beeden, as wi so up'n Patt sünd, un ik kiek Frieda an un denk: Wenn se nich bi mi is, dennso schall ik woll afstahn van de heele Spinneree. Hä suit so fromm eût, as wan hä noch nui en Wéäterken flaumed hädde, seggt se in de Mark: He sütt so fromm ut, as wenn he noch nie en Waterken drövt harr. Un fromm, dat heet woll ok: en beten tüffelig. Is Frieda 'n beten tüffelig? Se is jüst in so'ne smerige un salterige Pütt an Gange, steiht mit alle veer Been in dat swatte Schiet, tuckst un wruckt mit'n Muul an en Ding, wat ik nich in de Künn kregen kann — en rotten Muus, en olen ekeligen Futt. In dissen Ogenblick süht un föhlt se nix anners, daar kann ik ropen und piepen, dat helpt allens nix. Un so stött se mi denn up de nahste Wiesheit: wi höört all tohoop in ene heele Werlt — un doch hett elkeen siene egene Schuuvlaad daar binnen. Hest di mal överleggt, wat all'ns passeeren kann, wenn dat dör'nannerkümmt?

Mann in de Tünn, up diene Wiesheit schiet ik wat, meent Fiete Petersen. Dat heff ik al in de Weeg wusst. — Keen alle Ding to de rechte Tiet weet, de kann fröh riek warrn, weetst dat ok, Fiete? — Un nu: Wat seggt Wiebke Sönksen daarto? Man Wiebke seggt gaarnix. Se steiht man daar, alleen in ehr egen Werlt, Kopp in'n Nack, un kiekt mit sloten Ogen in de Sünn.


22.2.15 De bunte Kringel

Denn gaht wi nu maal wedder dör'n Koog mit'nanner, Frieda. Parleert Platt wi beeden, kiekt övern Diek, blifft bi Fiete Petersen stahn un snackt 'n Woort. Daar is ok Ingwer Boysen sien Dackel, nu köönt ji snüffeln un jachtern. Ingwer is'n beten kettelig, wenn dat up't Platt kümmt. He snackt mit mi lever Hoochdüütsch. Miene Spraak is reinweg verkehrt, meent he, wi twee sünd nich ut datsülvige Dörp. Kunn he nich seggen: is 'n beten anners? In Klaus Groth sien Gedicht Moderspraak, un dat kennt elkeen Plattdüütschen, daar is dat in fastschreven: "Mien Modersprak, wa klingst du schön! Wa büst du mi vertrut! … Ik föhl mi as en lüttjet Kind, De ganze Welt is weg."

So harrn wi us' Platt lehrt: de Spraak ut us' Kinnertiet, vull van Geföhl un Tovertruen, und hett nix to dohn mit de Werlt, in de wi nu leevt un de us faken in de Ribben boxt. Daarför gifft dat dat Hoochdüütsche, dat is för de Kommunikatschoon. Un wo sik dat Platt noch 'n lüttjet beten hollen deit, as in't Radio, daar warrt dat ok jümmer wenger.

Jüst even hett de NDR siene "Norichten op Platt" van Klock halbig negen na Klock halbig tein schoven. Daarto mutt een weten, wat halbig tein keen Minsch verstännig tolustert; de Radiomakers nömt disse Tiet despektierlich "Hausfrauenradio", dat Radio is denn man blots Tapeet. Tokamen Tiet gifft dat halbig negen, wenn de Lüüd redig tohörn doot, hoochdüütsche Narichten. Leve Lüüd, dat is nich eendoont, dat is bannig eernst! Düütsch un dütlich heet dat doch: Platt, dat is man so'n bunten Kringel, daar möt wi keene Rücksicht up nöhmen. De Hörers versteiht jo all Hoochdüütsch, wat schall mi dat Platt?!

Wenn daar een kümmt un will di diene Tasch wegrieten, de du ünnern Arm klemmt hest, dennso warrst du di ümdreihn un em tominnst enen an'n Dassel geven, luuthals schimpen, em fastholln un em Bescheed seggen. Nu kümmt een un ritt di diene Spraak van't Muul. Is diene Spraak minner dien Egen as dien Tasch? Sünd wi all worrn as de Diekschaap, Muulhollen un een achtern anneern in'n Regen rümslieken? Kümmt mi meist so vör.


Wi Diekschaap, mal nich in'n Regen

Ach Frieda! Du gnurrst, un dat langt di. Un wat is mit mi? Ik weet woll: Sleswig-Holsteen deit wat för siene Minnerheits- und Regionaalspraken. Mien Platt is nu en "Regionaalspraak", un de warrt verwaltet, as sik dat hört. Den Grundsatz daarbi kennt wi all: Wat maakt warrn kann, dat warrt ok maakt. Un wenn nüms sik daaran stört, dat wedder maal en Spier van't Platt in'n Funk afsneden warrt, dennso warrt dat mit dat Snieden woll so wiedergahn. Mi dücht, up de ene Siet steiht de offiziele Politik — de hett use Spraak noch in't Oog. Man dat annere is, wat so ünner de Hand passeren deit. Amenn kummt denn en Dag wo dat heet: Wi hefft doch bannig veel Geller in't Nedderdüütsche pumpt, man dat hett nix brocht. Denn isset to laat.

In dat ene of annere Bunnesland geiht de Regeren meist noch klöteriger mit ehre Plattdüütschen üm. Dat hett Albert Rüschenschmidt beleevt, as he Anstalten vör sien Book "Speegelsplitter" (2007) maken dee. He schreev an de Ministerpräsidenten van de noorden Bundslänner, se schulln em doch 'n beten wat över de Laag van de nedderdüütsche Spraak in ehr Länner to Pappier bringen. Se hefft ok all antert un meist heel interessante Texten aflevert — afsehn van den Brandenborger. De harr schrieven loten: "Da in Brandenburg die niederdeutsche Sprache nicht beheimatet ist, können wir Ihrem Wunsch nach einem Beitrag über unser Land in dieser Sprache leider nicht Folge leisten."

In dat Johr 2007 harr de Bundsregeren ene Ümfraag dörföhrt, wo veel Lüüd noch Platt snacken köönt in Düütschland. In Brandenborg weern dat 24 % van de Inwahner. Rüschenschmidt hett dat Foto van disse E-Mail in sien Book upnohmen, to'n Andenken an enen Ministerpräsiden, de nich ut de Küll, man ut den Muuspott keem.


Kinnerfotos: Rudi Witzke
Foto Diekschaap: Heßler

8.2.15 Hunnen un anstännige Klapperslangen


Leo Slezak

De beropen Tenor Leo Slezak (1873 - 1946) is en groter Fründ van de Deerten wesen. "Ik kenn de Minschen," schreev he in siene Autobiographie, "un dat is de Oorsaak daarför, dat ik de Deerten leev hebb. Se all — de Maddiks, Klapperslangen un Schildkröten insloten — köönt den Vergliek mit den grötsten Deel van de Minschheit goot uthollen, wenn dat üm Anstännigkeit geiht."


Nu mal anstännig klappern, Slang!

All sien Leevtiet hett he Hunnen hatt. Veel Tiet weer he up Konzertreisen, tosamen mit siene Fru, un dunnemaals reist de Lüüd mit de Iesenbahn: "Fiefunsösstig Stück Bagaasch un en poor Hunnen. Siet use Hochtiet kriegt wi us vör, tominnst dree Hunnen un ene Katt to Huus to laten — un wenn denn de Stünn för den Afscheed kümmt, dennso sünd de leven Deerten kumpleet üm us versammelt un sorgt daarför, dat us dat Leven nich to licht warrt."


Mal ehrlich: En Pinscher namens Schnauzi is beter as en Schnauzer namens Pinschi, nich?

Dat gifft rieklich Geschichten daarto, ene is de van den Pinscher Schnauzi. De wull jümmers daar wesen, wo Leo weer. Denn keem dat Konzert in Egern an'n Tegernsee. Schnauzi warrt insparrt, as Herrchen up de Bühn' müss, he schull still wesen un keen Spijöök moken. Leo güng nu bi, sien Programm vörtodregen, un as he bi dat Leed "Es muß ein Wunderbares sein…" van Liszt ankamen weer, füng dat heele Publikum an to lachen. Nu is dit Stück keene komische Nummer, sünnern romantisch un vull van Geföhl. Leo keem rein ut'n Tritt un keek na rechts un links — un daar seet Schnauzi blangen em up de Bühn un glupt em vernarrt an. Dat weer nich so eenfach, em ut den Saal to schapen, un Leo harr noog to dohn, siene Hörers wedder in'n Griff to kregen. — De mi dat vertellt harr, hett nix daaröver seggt, of Schnauzi amenn ok noch mithuult harr.


Adolph Menzel maal Herr un Hund in'n Kroog

Wenn Slezak in sien Ferienhuus in Oberbayern weer, güng dat Schnauzi afsünnerlich goot. Middaags sleek he sik in'n Dörpskrog, schoov sik an de Dischen lang un keek de Lüüd so lang up't Muul, bet se week warrt un ehr Menu mit em delen deen. Leo sien Naverslüüd snackten em al naar: De schickt den Hund in'n Kroog, dat he dat Freten för em nich betahlen mutt… Wat Leo angeiht, de weer en staatsche Person un brocht so üm un bi 150 Kilo up de Waag; he wüss so goot as sien Hund, wat Eten weert is. Un he weer een, up den ok Frieda stolt wesen kann. He schreev: "Wenn du de Deerten recht kennen lehrst un di mit jem afgeven hest, denn kannst du dat gor nich mehr verstahn, dat de Minschen de Namen van Deerten brukt, wenn se sik schimpen doon. Wenn een kümmt un seggt to mi ‚Hund', denn warr ik em hartlich danken för de dore Utteken. De Deerten kennt keen Etikette un köönt sik nich anners geven as se sünd, dorüm sünd se so wunnerbore un anstännige Kreaturen."


Minschenfloh: Hett Slezak düsse Deerten ok leev hatt? Orr sien Hund?

Hier kümmt noch'n paar Spröken över use Hunnen: "He is so benütt as'n bunter Hund" heet dat woll; "Keen up'n Hund kümmt, kriggt de Fleuh glieks mit", seggt se in Holsteen, un in Meckelnborg: "He is so flietig as de Hund bi't Flöhen". Dat dücht mi ut de Tiet to kamen, as dat up dat platte Land noch keen Kamerjager geev. Wenn de Flöh sik man an de Hunnen hollen deen; wenn se eerst bi di in't Schapp sitt, denn helpt di dat 21. Johrhunndert nix, un du flöhst di as dien Fifi. "Kann en Buer so leven — nichmaal sien Hund!", heet dat in de Mark, un daar sünd denn nich de Flöh mit meent. Wenn Frieda noog Gras freten hett, denn mutt se speen; un achteran geiht se dat beter. Wenn een seggt "Dat schall di bekamen, as de Hund 't Grasfreten!" — is dat nu wat Godet of wat Leget?

Un to'n goden Enn: Wenn de Hund de Ohren hangen lett, kann dat sien, dat de Breefdreeger krank is. Dat is woll en Spröök ut de Nutiet. Amenn geiht dat up de Lüüd, de bieten as en Kädenhund?


Bild Slezak: Ferdinand Schmutzer/Wikimedia Commons
Bild Pinscher "Clifford von der Hasenburg": Stesi-cliff/Wikimedia Commons
Bild Floh: David Ludwig/Wikimedia Commons

18.1.15 Zutemoos, tweeter Sleef


Na, wat is dor binn?

Annerdaags güng dat hier üm Zutemoos, dat meckelnbörg'sche Reste-Eten, un üm Carl Gloede, de sien Gedichtbook daarna nennt harr. Över den Autor weet wi nu al 'n beten Bescheed; man wat steiht in siene Versen denn nu in?

Gloede weer keen Genie un as Lyriker keen van de Groten. He hört to de Schrieverslüüd, de dör Fritz Reuter to'n Verseschrieven kamen sünd. Van buten kannst sienen Gedichten nich ansehn, sünd de nu van Reuter of van Gloede — de Ünnerscheed liggt in dat, wat de beeden Dichterslüüd to seggen harrn. Un daar blifft Carl — gottsleider — achter Fritz nu doch 'n beten torüch. He weer sik sülven woll daaröver kloor. In't Motto van dat Book heet dat:

Ob wat ick bring, wat wierth ok is,
Dat weet ick sülb'n nich gewiß;
Ick sülbst weet nich: ob et wat dögt,
Orre ob mit Fug un ok mit Recht
Eenjeder, de dat les't hat, seggt:
"Wer dat sick köfft, de kennt et nich,
Un wer et kennt, de köfft et nich,
Un wer et het, de mag et nich,
Un wer et mag, de het et nich."

Humor harr he, Carl Goede, un Minschenkenntnis. He hüng an sienen meckelnborger Groothertog un an sienen preuß'schen Kaiser. As Sleswig un Holsteen to Düütschland keem, schreev he mit Pathos:

De Dütsch kann nich blot gröäl'n un sing'n,
He weet to führ'n de Säbelkling'n,
Wenn't heet: "För't Vaderland!"
Drüm enig, tru in Gottes Nam
Holt dütschen Bröder all tosam!
Ümßlung'n van een Band…

Un för de Franzosen hett he den Raad:

"Nimm Di in Acht!" dat dütsche Knütteln
Di nich de Wege wiesen.


Passt op, Franzosen, de düütschen Knütteln sünd al ünnerwegens na ju!

In de dore Tiet weer de Franzoos för de meesten Düütschen de Düwel, de siet Napoleon an de Wand malt weer. Carl, de Meckelnborger in preuß'sche Deensten, weer för de düütsche Eenheit, van de he ünner dat Bild van de "düütsche Eek" schreev:

Mag se gedeih'n! Un wassen grot!
Gott mag se grönen laten.
Mag se bald drieben hoch un schier,
Un stark de Telgen winn'n,
Un alle dütschen Stämme hier
To Fred' un Glück verbinn'n.
Mag se so hoch, as wie de Thuern
Uns Schutz un Schadden beeden,
Von Ost un Westen un von Nuern
Sick öäber'n Süden breeden;
Dat jeder, der dat Dütsche spreckt,
Sick säker d'runner stellt,
Un dat se ehre Telgen streckt
Von'n Bodensee to'm Belt.

He weer daar nich heel so patriot'sch as Hoffmann von Fallersleben, de Düütschland "von der Maas bis an die Memel" sehn wull… Vörbild is natüürlich Fritz Reuter, man de harr nich de düütsche Eenheit meent, aver de plattdüütsche Spraak:

Ik weit einen Eikboom, de steit an de See;
De Noordstorm, de bruust in sien Knäst;
Stolt reckt hei de mächtige Kroon in de Höh;
So is dat al dusend Joor west.
Kein Minschenhand,
De hett em plant;
Hei reckt sik von Pommern bet Nedderland.

Un dat is ok en godet Bispill, wo Reuter sik denn doch deftiger anhör'n deit as Gloede. De schrifft in "De Modersprak":

De iersten Tön, de man as Kind deit hüern
Ut leewe Mutting'ns un ut Vatting'ns Mund;
De iersten Wüürd, de man deit spräken liern,
De klingen furt un furt im Hartensgrund.
De sünd so eng mit use Hart verwussen,
De sitten fast un deep in unsen Bussen,
:,: Drüm höllt in Ihr'n ok as ?ne heilig Sak,
En jeder siene leewe Moderspraak. :,:


Keen Minsch let drüm sien Modersprak sik roben,
Et wehrt dgegen sick sien Hart, sien Tung'n;
He höllt se wierth, so wierth as sienen Globen,
Wiel he as Kind se all hett spraken, sung'n;
Denn wat im Harten klingt ut Kinnertieden,
Dat leewt de Minsch un mag et ümmer lieden,
:,: Un wenn ok Mancher frömde Spraken kann,
De Modersprak steit ümmer babenan. :,:


Moderspraak as Kind... Bild Paula Modersohn-Becker

In'n Centralvereen in Berlin warrt dat Leed denn sungen, up de Melodie van "Ich bin ein Preuße, kennt ihr meine Farben". Un Carl seet an'n Vörstandsdisch un hett sik bannig höögt.


14.1.15 Zutemoos

Wenn 'n Dunnerwedder övert Huus steiht, is Frieda nich to bruken. Se hett nix as Angst. Letzt harr se sick in de Spieskamer verkropen, Mehl un Solt un sogor de Matjes rook denn naar us' Teev.


Gewidder. Bild Erwin Holldorf. — In Sommer is Gewidder normal.
Dat wi annerletzt ok in Januar een harrn, is ganz wat Niegs

Dat kunn woll nich angohn, un so slot wi de Döör van de Spieskamer af — man nu is se up de Idee kamen, sik en Lock in't Bökerschapp to buddeln. Güstern find ik de Böker ut dat nedderste Fack vör't Schapp up den Teppich, un Frieda liggt daar binnen un (dücht mi) grient mi in't Gesicht. De kloge Hunnenholler weet: Schimpen helpt daar gor nix. So seeg ik blots "Och Frieda! Dat schall maal een mit mi maken!" un sammel de Litteratuur wedder up. Hett ok sien Godet: Saken sünd daarbi, de ik meist vergeten harr. Un so sünd wi nu bi "Zutemoos" landt.


Klick op to'n Vergröttern!

Tovörderst is dat en Book: "Eine Sammlung plattdeutscher Original-Gedichte, verfaßt von Carl Gloede, Mitglied des plattdeutschen Central-Vereins in Berlin". Rutbrocht van den Verlag Hinstorff, de dunn in Wismar, Rostock un Ludwigslust sitten dee, un in dat Johr 1869. Dunnerslag! Meist hunnertföftig Johr is de Band oold! De Tiet hett em goot behannelt, un Frieda hett em ok nix daan. Druckt in de ole düütsche Fraktuurschrift, as meist alle Böker in de Tiet druckt weern, dat Pappier is en beten bruun un sprock. Veele Lüüd harrn dat nich in de Hannen harrt, de Siden sünd rein un püük. De linnen Ümslag süht, blangenbi seggt, akkerat so ut as de van de eerste Fritz-Reuter-Utgaav (15 Böker, dat eerst 1864).

Man wat is nu Zutemoos? De Verfater verklaart us dat in sien eerstet Gedicht:

Dat Zutemoos, dat is 'n Gericht,
Wat sünnabends een' bi'n Buern krigt,
Wenn Moder 't Köäkenschapp utfliet
Un jeden Pott un Napp nahsüht.
Wat von de ganze Woch as Rest
In ehre Wirthschaft öäbrig west,
Dat deit se all tosamen schrapen,
Un schüdd't tohopen in en Grapen…

Woans is Carl Gloede daarup kamen, de Sammlung van siene Versen na'n Reste-Eten to tituleern? Daar seggt he nix över, un wi mööt 'n beten söken. He hett van 1814 bet 1889 leevt, weer veer Johr jünger as Fritz Reuter, un "Zutemoos" is sien eenziget Gedichtbook bleven. Carl weer Meckelnbörger: born in Ludwigslust, un van Beroop — Kock. Nich jichtenseen Kock, aver de Mundkock van Kaiser Wilhelm I. (den "ollen Kaiser Willem mit den Boort"). He hett för Willem kakt, bet de 1888 mit Dode afgüng, un een Johr later is he sülven in Berlin storven.


Klick op to'n Vergröttern!

As Meckelnbörger harr Carl nich blots Freud an't Eten, man ok an siene Moderspraak. He brocht den Berliner plattdüütschen Centralvereen mit op de Been, un de mehrsten van siene Versen weern för dissen Vereen maakt un ok vördragen. Daaröver vertellt he in dat Vörwoort, dat he in Hoochdüütsch un in Prosa schreven hett. Berlin weer to Gloedes Tieden al lang ene hoochdüütsche Stadt. "Wer in einem plattdeutschen Lande geboren und erzogen ist, darin seine Kindheit und Jugend verlebt hat und später durch Lebensverhältnisse einen Wohnort angewiesen findet, wo man das Plattdeutsche nicht spricht, der wird … bei den Klängen der ihm bekannten lieben Sprache, die derb und einfach, kernig und herzlich zum Herzen spricht, Töne und Klänge aus jener lieben Zeit vernehmen … Die Freude am Plattdeutschen und dem ihm Eigenthümlichen, durch Pietät Geweiheten hat hier in Berlin den plattdeutschen Central-Verein ins Leben gerufen", schrifft he. In de Litteratuur steiht ok, he weer Maat van den Vereen "Quickborn" wesen; dat kann nich goot angohn, denn de is eerst 1904 grünnt worrn, 15 Johr na sienen Doot. Fief Kinner sünd em storven, över bleev Käthe, de jüngste Dochter, för de findt sik eine Reeg van Gedichten in dat Book. Du kannst över de hunnertföfftig Johr hen an de Wöör föhlen, wo leev he ehr hatt harr. Wenn he Urlaub harr, föhr he na Boltenhagen an de Oostsee:

De Sünn, de schient so warm, so schön,
De Wind, de weiht so lau,
De Heben is so blau,
De See, de funkelt un de blitzt,
Un wenn se mal ens schüümt un sprützt,
Makt se den Strand hübsch grön.
De schönste Farw, "dat is doch grön!"


Foto: Grebin

Wat nu in de Gedichten in steiht, daar seggt wi up'n anneret Maal mehr van.


28.12.14 Diät

"Se is nich so dumm, as se dick is", seggt Fiete Petersen un kiekt sik Frieda an. He hett den Nagel up den Kopp dropen: de Hund mutt afnehmen. Man dat is nich so eenfach. De Geschicht löppt jümmers naar datsülvige Schema af: Ik segg "Mehr gifft dat nu nich!" un wies ehr miene leddigen Hänn'; un se kiekt mi an un stött mi in de Kneeböög. "Wat heff ik seggt!?", fallt mi denn noch in — un Frieda kiekt mi stuur in de Ogen. Se is an't Starven, dat kannst dütlich sehn, de veer lütten Poten glitscht ehr al ünnert Liev weg, de Steert bevert man slapp un wiest naar de Eer. Un de Ogen — de Ogen bedelt nu al dusend Johr üm en Happen to eten, dat geiht bi ehr so wisseweg un öven mutt se dat nich. Keen schull daarbi nich week warrn! Un kloor warr ik denn week, meist kümmt mi de Tranen.


Camembert. Foto Natarja/Wikimedia Commons

Un so kriggt se denn noch en Schiev van den fetten Kees un 'n Happen Hamborger Mettwust.

Wenn dat naar Frieda geiht, kann dat jümmer so wiedergahn, man dat geiht so nich wieder; ehr Buuk slippt meist anne Eer, un lopen deit se as up't Glatties. Dat is nu säker: Wenn se afnehmen schall, denn mutt ik dat mit ehr tohoop doon. Wenn wi twee dat versöken doot, dennso bringt wi amenn de nödige Will up un daar kann wat van warrn.


Foto Monstourz/Wikimedia Commons

Bannig swoor is dat woll. "De Minsch hett veele vertrackte un produktive Maschinen schapen, man wecke daarvan kann sik daarmit verglieken, wat dat egen Hart tostann bringt?", schreev de beropen Cello-Speeler Pablo Casals in siene Autobiographie. Recht hett he; man wat dat egen Hart nich tostann bringen kann, dat is, diene Grundsätz to wohren, wenn dien Hund di ankieken deit. Mi dücht, wi bruukt en Gesundheitsfarm för Hunnen, wo se gnadenlos up Diät sett warrt un de Oppassers keene Ogen för ehre Ogen in'n Kopp hebbt. "Een Blick van diene Töle is en Kotelett wert", stickelt Wiebke Börnsen. "Ne Bohnstang büst du nu jüst ok nich", meent Fiete. "Magst mi nich mehr lieden?", antert us' Schöönheit un sett sik in Posituur (Wohrt juun Wöör, anners smiet ik ju beede ut mienen Blog!).

Dat kümmt jo elkeen Dag vör, dat de Lüüd över Diät snacken doot; man löppt dat nich jümmers up datsülvige rut? Dat is as bi't Weer: "Moj Weer hüüt" of "Al wedder Storm un Regen" — de Wöör wesselt, de Saken blifft eendoont.

Dat is nu al siet Johrteihnten so; solang as ik denken kann, bringt de bunten Bläär för de Huusfru elkeen Week en niege Diät — worüm nich ok för Hunnen? Dat is gor nich so swoor, enen Tiger doot to maken, du musst blots weten, woans du dat anstellen kannst (en Spröök van de Burmesen). Dat kann woll ok allgemeen gellen, sünnerlich wenn du versökst, den Tiger in di sülven lütt to hollen: nich mehr as twee Stücken Brot to Fröhkost, keen Rahm in'n Tee, un keen Leckerli twischenmang — letzt gellt för Frieda.

Se kiekt di an un will't nich glöwen: Schall ik versmachten?, se lett di nich los — un du steihst up de Diät un giffst ehr nichmaal en Leckerli? Un nu dat Wunner: Se lickt noch de Hand, de ehr nix spenderen deit. Eenmaal mien Fründ, jümmers mien Fründ. Daar hefft wi denn doch noch en beten Hapen, dat se so bilütten wedder to ehr'n Normalgewicht kümmt. Herrchen hett dat för sik al männichmal dörspeelt — en Veerteljohr, un de Punnen sünd wedder up de Knaken.


Hundeleckerli. Foto Fife Rings/Wikimedia Commons

Wi köönt us ok besinnen, keen denn amenn wat daarvan hett, dat Frieda un ik meist blots noch van Luft un Leevde leven schallt: Frauchen? Of de Onkel Doktor? Of ene Diätwetenschap, de allens beter weet? "Wenn't de Paster man nich süht, mit unsen Herrgott will'k woll farig warden, säd' de Buer, dor makt he sien Heu an'n Sünndag" — de dore Spröök hett Siegfried Neumann in Meckelnborg upschreven, un de warrt woll passen.


30.11.14 Albert Mähl siene Spröken

De Schrieversmann Albert Mähl is al 1970 storven, man siene Böker un Hörspelen sünd noch nich vergeten, tominnst van us öllere Lüüd. He weer een van de, de sülven denken, un de sünd in letzte Tiet bannig roor worrn. 1935 harr he sien Book "Grappenkram — ein Stremel platt-deutsche Philosopie" rutbrocht, un wat daarin steiht, dat gifft us wedder maal allerhand to'n Sinneeren up. Günther Petersen harr in siene Kolumne "Extraplatt" ene Reeg daarvan vörstellt (22. 6. 2004). Mähl snackt so liesen vör sick hen:

Beter verkehrt hochdüütsch snacken as gor keen Plattdüütsch verstahn.
Beter en lütt Sack vull Lüs as en groot Sack vull Lögen.
Beter en smuck Deern en Söten gewen as'n Knaken in'n Hals.
Beter mit beide Been in de Messkuhl as up See un keen Schipp.

"Plattdüütsche Philosophie" is dat nu jüst nich, tominnst up besünnere Oort. Man achtersinnig is dat woll, un wenn een sik daarbi partout nix denken kann, so blifft dat doch abasig un snaaksch. Wenn du schrieven deist "Beter … as …", as Mähl dat hier deit, denn töv ik daarup, dat du twee Saken mit Ünnerscheed nömst, man de twee mööt sik ok verglieken laten. Wenn een verkehrt Hoochdüütsch snackt — is dat denn 'n Plattdüütschen, de in de School nich uppasst harr? Dat maakt Sinn: He snackt Platt, man dat hapert mit dat Hoochdüütsche; un dat is naar mien Menen beter as annersrüm.
(Frieda, de nipp tohört hett, fangt nu an to quarren).

Un denn twee Säck; de een vull Lüüs, de anner vull Lögen. Sünd Lüüs nu beter as Lögen? Beide fangt mit en "L" an, dat heet denn "Stabreim" of "Alliteration" un hört sik moj an. Un wenn wat fein utsütt of sik goot anhören deit, denn fraagt wi faken nich mehr, of dat ok siene Richtigkeit hett. Ik meen, wenn mi de Lüüs up'n Buckel krabbelt, denn bün ik för de Lögen; un wenn de Lögen to groff warrt, denn köönt de Lüüs amenn nich so veel toschann maken (dat schall jo blots "en lütt Sack vull" wesen). Man dat kümmt hüüt un morrn woll nich vör, un de Saken laat sik nich so recht verglieken.
(Frieda öcht al 'n beten luter).

Un de Deern un de Knaken? Leve Albert Mähl, en Deern to snuteln geiht alltiet över den allerbesten Schinkenknaken, ok wenn Frieda dat nich glöven will — un wat ik mi in den Hals schuuv, dat överlegg ik denn nochmaal. Man de Spröök is liekers witzig, wat woll daaran liggt, wat de beeden Delen — de Söte hier, de Knaken daar — so wiet ut'nannerliggt, dat nüms up de Idee kamen warrt, se to verglieken. Un wenn de Schriever dat denn doch deit, denn faat wi us an'n Kopp, grient 'n beten un seggt to recht: appeldwatsch.
(Frieda fangt nu bi lütten an to bellen).

De letzte van Mähl siene Spröken, de is nu ganz in'n Sinn van us Sprickwöör. "Up See un denn keen Schipp", dat warrt noch faken seggt; elkeen süht foorts, wat dat kumpleet unmööglich is, dat heet doch: du sittst so deep in'n Schiet, as dat man geiht— man de dat seggt, de meent dat nich ganz eernst. He smuustert wat daarbi. Man dat een mit beide Been in de Messkuhl steiht, dat schull woll ok noch vörkamen, un to'n Grienen is dat ok, dat heet wenn du dat witzig finnen kannst, wenn de anner in'n Schiet sitt. Hört sik doch goot an: Beter mit beide Been in de Messkuhl as up See un keen Schipp. Dat kannst woll maal bruken, schall mi woll wedder infallen.
(Frieda is füünsch, stött mi an't Knee und will mienleev nich mehr tohörn).

Nu ik weet woll: Beter luut bellt as plattdüütsche Spröken ut'nannerklamüüstert.


9.11.14 Fründschapsbewiesen

Fiete Petersen is suer op sienen Dackel. "Dat Deert schall doch 'n Jagdhund wesen", brummelt he. "Man wat deit dat Beest? De snobert den heelen Dag in de Mülltünn'n rüm! Un denn stinkt he an'n Avend as de Sünn, nich uttohollen! Un of he dat allens verknusen kann, wat he daar finnen deit, dat weet ick ok nich. Dat gode Dosenfoder, wat ik egens bi Aldi kofft harr, dat lett he mi stohn. Schall ik dat woll freten? Nix as Dalslag un Arger hest mit de Hunnen! Ik legg mi ne Schildkrööt to, elk veertein Daag een Salatblatt, in'n Winter liggt se ünnert Schapp un pennt, un luut warrt se ok nich." Fiete överdrifft maal wedder. Hunnen to'n Jagen un Hunnen to'n Höden, de Ünnerscheed geev dat in de olen Tieden nich, as de Fründschap twischen Hund un Minsch in Gang kamen dee. De eersten Hunnen kemen bi'n Minschen ankrapen, wieldat se daar jümmer wat to Freten finnen kunnen.

Man wi weet dat jo: Dat gifft noch männich mehr Kontakten twischen Hund un Herr of Hund un Fru. Un wat kann allet passeern, wenn daar noch annere Huusdeerten mitspeelt?


Schildkrööt Alex. Foto Rudi Witzke

Keen malins in ole Daagblääd naar Geschichten van Hunnen kieken deit, kann sik wat Wunner vermoden. So bericht de Vossische Zeitung ut Berlin in't Johr 1797 ut Marseille, dat daar ene Katt fief Lütte kregen harr: veer Muschkatten un en Hund. De lütte Welp miaut as'n Katt un jagt achter Rotten un Müüs her as'n Katt, man utsehn deit he as'n Hund. Un 1770 stunn in de "Tante Voß", as dat Blatt in Berlin nömt worr, dat in Newgate in England ene Katt en Hunnenbaby sögt harr. Disse Hund harr dat Bellen nich lehrt; daar kann een üm Middernacht an de Döör ballern, Nero öcht nich un blafft nich. Dat Blatt schrifft nich, of he tominnst amenn tobieten kann.


So'n Monster hett dat ok geven — bestimmt!

Man dat harr männichmal woll noch'n gröteret Dör'nanner geven. Dat weer in't Johr 1728, daar schreev datsülvige Blatt, dat de Deern van den Börgermeester van Rouen dree lütte Hunnen kregen harr. De Künn keem bet no Paris an de Universität, un de Maten van de medizinische Fakultät hefft sik nich slecht wunnert. In de tokamen Weken geev dat'n ganzen Barg Druckwark un Schrieveree: De een schreev, dat kunn gaarnich angohn, de anner dat Gegendeel. Un as se sik so richtig in de Wull harrn, daar keem en tweten Breef ut Rouen: Se schöölt sik man nich upregen, dat weer man blots Sluderkraam wesen. De Deern harr nix daarmit to doon — de Teev van den Börgermeester, de heet Servante, wat up Platt "Deern" of "Wicht" is, hoochdüütsch "Magd". Pass up, wo du dienen Hund nömst!

Twee Johr later, 1730, füng dat an, dat mit Hunnen experimenteert warrt, dat weer an de Hoge School in Paris. In dat Johr weern in Paris bannig veele Minschen doot bleven. De Wetenschap dacht, dat de Lucht verdorven of vergeven weer, un so schoten se en Stück Fleesch "vermittelst einer Raquete", as de Vossische Zeitung schreev, in'n Heven, un as dat wedder rünnerkamen weer, kreeg dat en Hund to freten. De krepeert, un nu wussen se dat wiß: Dat weer de Lucht, wo de Lüüd an to Doode kamen weern.

En annere Oort van Experiment harr sik 1771 in Hemstead in Herfortshire todragen. En Sellschap weer up Jagd un wull in'n Kroog van Hemstead to Middag eten. Dat Fleesch, wat daar up'n Disch keem, weer lecker noog, un se eten mit Appetit. Man denn stell sik rut: Dat weer keen Rehbraden, dat weer Hund! Nu kreegen se den bi de Ohren, den de Hund hört harr, eerst kreeg he en Mess in de Snuut un denn streden se sik noch lange vör Gericht. Wenn een naar Hemstead kümmt, schall he in'n Kroog man blots naar Rehbraden frogen, heet dat hüüt noch in Herfortshire.


Monstrum polaris. Keen Monster, en Boor. Foto: Ra'ike/Wikimedia Commons

Fiete findt nu ok, dat sien Dackel nich blots an de Eer sitten un daarup töwen mutt, wat Herrchen em upgeven deit. Man mööt dat partout de Mülltünn'n wesen?


23.10.14 Footweg sünner Frieda

Mit de Johren is Frieda 'n beten langsamer worrn; kannst ok seggen: se drötelt, nödelt un nöölt. So mit flegende Fahnen de Weeg langstörmen, dat kümmt meist nich mehr vör. Un so is se hüüt maal to Huus bleven, in ehren Korv, un ik stakel alleen dör de Wischen.


Footweg — un keen Frieda

Af un an mutt ik stahn blieven un mi 'n beten ümkieken. Dat duert wat, bet mi upfallt: an disse Steden blifft de Lütte ok jümmers stahn. De Ünnerscheed van Herr un Hund is man blots — woans schall ik dat seggen — nu, bi mi blifft de Wörteln van de Bööm dröög. De aasigsten Öörd sün dat jüst nich, de Frieda sick utsöcht hett. Hier in'n Koog gifft dat keen grotet Holt. Verenkelte Pappeln, Eken un Haagböken staht an de Sloten, 'n beten scheep in'n Wind, mit strubbelige Püll, dröge Telgen daarmang. Dat hier is keen Stangenholt as up de Geest: elkeen Boom is 'n Persönlichkeit, krumm un duuknackt van Küll un Hitt, Storm, Regen un Snee. Wat 'ne rechte Eek is, de höllt ehre Bläär denn fast bet an't Fröhjohr, un de roden Beren van'n Vagelbeerboom lücht noch dör'n Winter. Man hüüt is en dörsnittlichen Harvstdag, de Fröhdaak hett upklaart, daar is 'n beten Wind ut Oost, un af un an kümmt de Sünn dör. Twee lichtbrune Peer steiht noch up Matthiesen sien Koppel un dreiht ehr Köpp in'n Wind. Man Frieda is up annere Saken ut, wo de Minsch lang nich allens van wies warrt. Twee Grasbülten, wo för mi keen Verscheed an is: de een geiht ehr nix an, de anner warrt fiev Minuten lang van alle Sieden afsnobert un denn noch begaten. Denn wedder blifft se so gau stahn, dat ik meist över de Lien stolpern do — en fuchtige Placken nedden an en Brommeldoorn, daar will se neger ran, de warrt nu afraken un aflickt, se stemmt sik mit alle veer Poten in'n Grund un will bald mit den Kopp dör de Döörn. Un denn de Bank an den Rand van de Koppel, de hier för de Touris upstellt is, van wegen de Utsicht! Frieda stökert söß lange Minuten in de Zigaretten-stummels, olen Schachteln un Keksresten, de blangen den Pappierkorf fullen weern. Un nu dreiht se sik üm un will to Huus, ik warr nich fraagt. Man hüüt is se jo nich daarbi, un ik gah noch 'n beten to.


Keen Frieda — un doch Frieda

De Schaap up den olen Diek loopt jümmers noch dree Schritt vör mi weg, ok wenn daar keen Hund bi is. Hier an dat Gatt an'n Diek staht wi ok jümmers 'ne Tied, tomehrst fiev Minuten. Hier gifft dat elkeen Dag wat Nieget to röken, wo ik nix van afkriegen do: Keen hier allet dörgahn is; of daar Hunnen bi wesen sünd, amenn gor Katten; un wat ut den Swienegel worrn is, de güstern noch achtern Tuun sitten dee. — An de Swatte Wehle steiht Ingwer Boysen mit sienen Dackel un twee van siene Gäst, he is al wedder bi de Geschicht van de Manndränke 1362, de vertellt he op't leefst, kannst menen, he is daarbiwesen. De Dackel snüffelt an miene Büx: He kann Frieda rüken, man wo is se nu afblewen?


"Du Verräter!", seggt Friedas Blick

De Heven hett sik bilütten totrocken, dat fangt an to nisseln. Ik kruup dichter in mienen Rock un gah den Weg trüch. Mi dücht, Frieda is an'n dichtesten bi mi, wenn se nich daarbi is. Dat kennt wi jo all: Wat een ut de Feern anbeden deit, dat is alltied dat Schönste un Beste. Man ik will nix seggt hebben.

As ik to Huus kaam, liggt Frieda jümmer noch in'n Korv. Se kiekt man even övern Rand, munstert mi mit een Oog un leggt sik wedder dal. Keen Begröten, keen Jackeln mit'n Steert — Du hest mi alleen laten! heet dat. Un ik bruk denn dree Leckerli, ümdat se wedder goot is.


"Du kannst mi mal!" — bi Hunnen is dat ja en Kompliment


28.9.14 De Slang in't Hart

Frieda hett Post kregen. Dat geiht üm den schaamhaftigen Riddersmann, wo wi letzt van snackt harrn. De ehr de Mail tostürt harr, meent, wat dat up de Liek in'n Keller upletzt gaar nich up ankamen deit. "Die Liek warrt gaarnich bruukt", schrifft se. "Wat use Mitminschen van us meenen deit, dat is eenfack wichtig, denn alleen köönt wi nich överleven, wi bruukt de Help un Gööd van annere Minschen. Dat sitt deep in us in un mutt gaarnix mit Saak un Ümstänn to doon hebben. Wat de Lüüd över us seggen doot, dat mutt nichmaal 'n Grund hebben. Amenn wüllt wi blots up de annern 'n gooden Indruck maken." Un miteens lücht wi denn as'n Tomate.


Berganza un Cipión (vörn)

Man Frieda hett daar 'n anner Meenen van. Ji weet dat al: Wenn se will, kann se snacken as'n Minsch. To ehr Vöröllern hört Berganza, en Bullenbieter, de in de Geschicht van Miguel Cervantes sienen Fründ Cipión siene Aventüern vertellt, op spaansch, versteiht sik, un in dat Johr 1613. Tweehunndert Johr later (1814) harr he E. T. A. Hoffmann dikteert, wat he middewiel belevt harr, twischenin harr he denn ok Düütsch lehrt. Un korte dreehunnert Johr later sünd wi bi Frieda, de Platt snacken deit, as sik dat för'n richtigen Hund hört — wenn se will, heet dat.

Un wat meent Frieda nu? An Help un Gööd bi de Minschen kann se nich glöven, seggt se. De sünd blots tofreden, wenn se in't Rudel tohoopkümmt, dat is woll wahr. Man den goden Karn söcht se vergevens, tominnst ut canine Sicht. Hunnen warrt slaan un verletzt, utsett, mööt smachten of warrt to Dode fodert. De Minsch snitt sienen Hund den Steert af un sorgt daarför, dat de Teev keene Kinner hebben kann. Se warrt ok woll to Dode eit un streken, un upletzt beslööt de Minsch, de sik sülven "Herrchen" nömt, dat sien Hund nix mehr döcht, un he kriggt ne Sprütt un is dood. Se harr de Minschen nu al lang up'n Kieker harrt, seggt Frieda, de gaht mit ehr egen Volk nich anners üm as mit de Hunnen. Dennso stimmt dat woll, wat in de Schrift to lesen is: "De Herr avers seeg, dat 'n Barg Leges weer bi de Minsch op de Eerd. Un allens, wat se sinneert un vörhebbt in ehr Hart, dat is jümmers blots leg. Do dä den Herrn dat Leed, dat he den Minsch maakt harr op de Eerd, ja, dat dä em weh in't Hart" (1. Mose 6, 5 - 6, översett van Karl-Emil Schade).

De Bibel is en bannig realistisch Book. Du musst nich frumm wesen, üm to verstahn, wat in de Werlt vörgeiht. Un ok keen Zyniker. Man mi dücht, Frieda süht dat allens liekers 'n beten to swatt. Se kennt noog Hunnenholler, de mit ehre Deerten so ümgeiht, dat se sik wohlföhlen köönt. Un doch — to de Conditio Humana hört ok de Slang in de Deepde van elkeen sien Hart.

Wat Minsch un Hund tohoophöllt, dat is amenn doch 'n beten mehr, as dat toeerst utsüht. As 1938-39 de grote Krieg vör de Dör stunn, rüst de Englänner ehre Lüüd mit Gasmasken ut, so as dat överall passern dee — man in England geev dat besünnere Gasmasken för Hunnen, de geev dat annerswo nich. Woso hört Minsch un Hund so eng to'nanner? Villicht sünd Fido, Fifi, Mops un Frieda luter un rein in't Hart, as se to'n Anfang van de Werlt dacht weern. Se hefft nix Leeget an sik, se sünd sünner Achtergedanken, un wenn Frieda besloten hett, dat du ehr Fründ büst, denn büst du dat ünner alle Ümstänn', un nix ward dat ännern. De Minsch is anners — kiek slichtweg in di rin, denn warst dat woll wies. Fido, Fifi, Mops un Frieda sünd unschüllig as an'n eersten Dag. Daar geiht us' Lengen na: dat dat Woort nich mehr gellt, "wat wi sinneert un vörhebbt, dat is jümmers blots leeg": unschüllig wesen as en Deert.


Frieda ehr Seel is klor as Bornwater

Frieda seggt nix mehr; se knurrt 'n beten, wieldat se nix verstahn hett. Denn de Unschülligen weet nich, wat Schuld is.


28.9.14 Fürst Davidoff un de Semmel

Dat weer in't Johr 1918 in Petrograd (tovör un hüüt wedder St. Petersborg). De russ'sche Revolutschon harr den Adel afschafft, Fürsten un Grafen weern ut Russland flücht. De noch bleven weern, harrn nix to eten, dachen an betere Tieden un leven van Stolt un Possentuur.


Newski-Prospekt bi Nacht. Bild Alexander Savin/Wikimedia Commons

Ok Fürst Davidoff, de dör de Straten van Petrograd paddeleer un sik vör Smacht knapp up de Been hollen kunn, ahn eene Kopeke in de Tasch. Man dat güng nüms wat an, un so holl he sik uprecht un leet sik nix marken. Miteens süht he, achter 'ne Trepp dicht bi 'ne Bäckeree, en lütten Stuten un Semmel liggen, den schull woll een verloren hebben. Sin Magen krampt, he is al an de Trepp, he grippt de Semmel un will jüst rinbieten — daar warrt he Graf Konski wies, de up em tokümmt. He ritt sik tosamen un präsenteer dat Broot an ene Bedelfro, de em ansnackt harr, un grööt nu den Grafen mit all dat fiene Tier, dat he ut de olen Tieden wennt weer.

Wat is'n dat? De dat upschreven harr, Bruno Hans Bürgel is dat wesen ("Hundert Tage Sonnenschein", 1940), de süht daar en Proof för fiene Levensoort in. Up disse Wies schall de Minsch sik beren, Gebreken un Wehdaag för sik behollen un alltied 'n vergnöögtet Gesicht maken. Dat heff ik as Kind ok noch to hörn kregen: Wo dat in di utsüht, dat geiht nüms wat an.

Man de Saak het ok ne Achtersiet. Kiek di Frieda an! De vesteiht dat wiß nich. Geiht ehr dat goot, dennso widdelt se mit'n Steert, stellt de Ohren op un kann ok woll mit all ehre veer Poten in de Lucht springen — tominnst kunn se dat, as se jung weer. Geiht ehr dat leeg, denn lett se den Steert un de Ohren hangen, kiekt heel brägenklüterig ut de Wäsch un verkrupt sik ünnern Kökendisch. Denn to en Hunnenleven hört dat daarto, dat een naar butenhen wiesen deit, woans dat binnen utsüht. De Minsch hett daar ne Wetenschap ut maakt: Wat so'n Hunnenprofi is, de kiekt sik dat Deert eenmaal an un weet denn al, wat de in de letzten twee Weken Verkehrtet freten hett. Böker över Hunnenpsychologie kannst in elkeen Bookladen köpen, un daar vergeiht keen Dag, wo dat in de Glotzkist nich de een of anner Sennen daarto geven deit. Daar kann een denn de Kneeps un Dreihs lehren, mit de de Hunnenseel up de Reeg brocht warrn schull.

Un dat is woll de Hööftsaak bi use Davidoff-Geschicht: Wenn du keenen Panzer üm di rüm anleggen deist, wenn de Lüüd to weten kriegt, wat binnen in di vörgeiht, denn hest al verloren. De sik in de Seel kieken laat, de warrt dör den Schiet trocken. Un: Wokeen jümmers Afstand höllt, de maakt anner Lüüd keen Ümständ. So kümmt wi den daarhen, to seggen, wenn dat flutschen schall twüschen de Lüüd, denn mööt sik all goot schicken.


Sülvstkuntrull. Bild Rudi Witzke

Un doch is dat man blots en nootdröftig Uthülp. En Leven, wo wi all apen un ehrlich mit'nanner ümgahn köönt, wo dat keene Achtergedanken gifft, wo wi sünner Panzer keene Bang hebben mööt — kannst di dat vörstellen? Dat weer woll dat Paradies; un et is unmööglich, jüst as dat Paradies. Üm dat to beleven, daar bruukt wi en Wunner. Un nach Wunner süht de Werlt hüüt so redig nich ut. Daar sünd wi nu wedder an desülbige Steed, wo wi al faken stahn hebbt, foorts blangen den Kompromiss un in Sicht van de beteren Tieden, wenn wi denn all so richtig gode Minschen worrn sünd.

Wiebke Börnsen grient al wedder 'n beten achtersinnig. "Dat schall ik doch woll Vermaak an hebben, wat de Lüüd so würklich un wahrhaftig över mi denken doot", huchelt se. "Mi dücht, du meenst alleen de Mannslüüd", seggt Fiete Petersen un plinkert mit dat rechte Oog. "Daar kannst woll neeschierig wesen!"


12.9.14 De schaamhaftige Ridder

Bi Karl Müllenhoff, de de olen Geschichten ut Sleswig-Holsteen sammelt un opschreven hett, findt sik ok dit Stück:


Husum


Theodor Storm 1886

As Theodor Storm (*1817) noch 'n Jung weer, weren in den Riddersaal van't Slott vör Husum de Wänn dicht mit Schilderwark behangen. To sehn weren tomehrst Ridders ut de olen Familien van Sleswig in Levensgrött.

Daar weer ok dat Bild van en Ridder bi, de worr root, wenn een daar man lange noog op henkieken dee; he kunn nich anners. "Wi Bengels harrn daar faken usen Spaaß an", vertell Storm, "man jümmers mit en heemlichet Grusen", un Müllenhoff schreev noch: Hütigendaags sünn de Schildereen all na Kopenhagen kamen, un nüms weet, of de ole Ridder jümmer noch so schaamhaftig bleven is.

Dat is di ok so'n Lögenkraam, seggst du un hollst de Hannen in de Hööch. Un de ole Theodor Storm schull sik wat schamen, dat he so'n appeldwatschet Tüüch in de Werlt sett harr. Aver mi dücht, dat mutt nich allens Tüünkraam wesen, wat op den eersten Blick so utsüht.

Wi kennt all disse Portretts, wo de Minsch, de daar afmalt is, di in de Ogen kieken deit. Du kannst hengahn, wo du wullt, de Ogen gaht di na un laat di nich los. Dat is nu man blots 'n Kneep van den Maler, man di kümmt dat licht 'n beten unheemlich vör, un du kannst meist up de Idee kamen, wat dat Bild di wohrhaftig sehn kann.


Ritter vun'n Blauen Orden

Ik meen, so verhöllt sik dat ok mit den schaamhaftigen Ridder bi Storm. De Plie steckt nich in dat Bild, de Plie steckt in di sülben. Daar findt sik wat in de achterste Schuuflaad van dien' Kopp, männigmaal wat Genierlichet, wo du nich stolt op büst un wat du al lang vergeten un utmustert hest. Du denkst daar nich mehr an un musst di dennso ok nich över schamen. Man du kennst de Geschicht van den Ridder, un nu kümmt di dat wedder hooch. De Ridder schaamt sik för di. Kunn woll sien, seggt Fiete Petersen, man Theo weer jo nich alleen, de annern Jungs harrn dat doch ok versökt, un harrn de nu ok wat sehn? — Wiss doch, Fiete. Denn elkeen van us hett doch de een' of anner Liek in'n Keller, un de mutt an't Lücht ehr dat se an to stinken fangt. — Also ik weet nich, ik heff nix to verbargen, meent Fiete, un ik grien 'n beten un kiek em an, un nu warrt he root. "Gesetzten Sinnes sind wir alle nicht", heet dat bi Bert Brecht. "Ek schäme mek, sä dat Mäken, un holl dat Hemd vör de Ogen", seggt se in't Hannöversche; un: "Wer sek nich schämet, dei erneert sek wol."

Bi de dore Spröök warrt dat nu wedder Tiet för en Bidrag van Wiebke Börnsen, se plinkert Fiete to un meent so unbedarft un tutig as dat man geiht: "To'n Schamen, hört daar nich jümmers twee to?" un "Segg ik doch", antert Fiete.


August Varnhagen 1839

Den Kommentaar daarto levert August Varnhagen von Ense, de sik in'n Januar 1847 in't Museum en nieg upfunnen Saurier ankieken dee. In disse Tiet wuss de Minschheit noch nich veel över Saurier, anners as hüüt, wo sogor de lütten Gören daar nix mehr van weten wullt.

"En gresig Deert", schreev Varnhagen in sien Daagbook. "Half Eerkruper, half Adder. Mi verdarvt disse Ansicht böös de Möög van de Eer un woans se opkamen is. Bi sölk gruliche Stopen is de Schöppen bet to us kamen, un dat kunn licht wesen, dat ok wi man blots so ene gruliche Stoop sünd!"


Triceratops-Skelett. Bild: Michael Gray/Wikimedia Commons


Tunnel Gaza, Foto Marius Arnesen/flickrfoto. Hier kannst di verstecken, wenn du di schaamst — orr en Eerdkruper büst

Mitto süht dat so ut, as wenn Varnhagen Recht harr. Homo sapiens föhrt sik hüüttodaags meist as'n Saurier op, en van de Oort, de keene Gnad kennt, in Palästina, in de Ukraine, in Irak, in Libyen un Syrien un wo noch allens. Mi dücht, de Biller in all de Museen van de heele Werlt mööt daarbi root warrn as Blood. Man as't utsüht, is daar nüms, de sik schamen deit.

Frieda hett sik all de Tiet bedragen as'n Vörbild, se seet up de Achterbeen, maakt keen Bohei un snuff blots 'n beten dör de Nees. Dat Bild mit den Ridder hangt ehr woll to hooch.


17.8.14 Harm Düllwuttel sien Arvdeel

Frisia non cantat, heet dat bi Tacitus — of dat nu stimmt, of dat nich stimmt, de Striet warrt nie nich to End gahn. Wohr is, dat de Düütschen hütigendaags nich mehr so veel singen doot as to de Tiet, as ik jung weer, un dat gellt woll ok för de Fresen. Amenn bün ik blots 'n beten doof worrn un hör nix mehr.


Frisia — wo de Lüüd partu nich singen wüllt

Ene Fresenhymm, wo alle Fresen sik in wedderfinnen köönt, de gifft dat woll nich und kann dat ok nich geven, daarto hefft de freeschen Spraken to veel Ünnerscheed. Mit Hymnen is dat al so ne twiefelmödige Saak. Sleswig-Holsteen, jo, dat Land dat hett sien Hymm — "Schleswig-Holstein meerumschlungen…" — hoochdüütsch, versteiht sik. Wat blifft de Lüüd denn ok anners över, wo dat hier tominnst fiev Spraken gifft (un de Dialekte van dat Freesche hefft wi noch nich maal rekent). Bi de Ostfresen hörr sik dat anners an. Wi weet, de Ostfresen snackt nich Freesch, se snackt Platt:

In Ostfreesland is't am besten
Over Freesland geiht der nix.
War sünd woll die Wichter mojer,
war de Jungse woll so fix.
In Ostfreesland mag ik wesen,
anners nargens lever wesen,
Over Freesland geiht mi nix.


E.W. Hector

Dat Leed hett tominnst fief Strophen, warrt hüüt noch sungen un hett al 'n poor Johren up'n Puckel; Enno Hector schreev dat in't Johr 1850. De Mann warrt ok Hektor schreven, leevt 1820 bet 1874, en Schrieversmann, de siene Mitminschen de Wohrheit seggt harr, to de Revolutschonärs van 1848 hören un de letzten twintig Johr as Bibliothekaar in Nürnberg in't Germanische Nationalmuseum sitten dee. He hett nich blots dat Freesland-Leed schreven, he weer de Eerste, de mit Eernst plattdüütsche Versen un Prosa maken dee, noch vör Klaus Groth ("Quickborn" 1853) un Fritz Reuter ("Läuschen un Riemels" 1853). Enno weer al van 1846 an togange, in siene Tietschrift "Der Vagabund" un in de ostfreeschen Dagblääd. Un denn erfunn he Harm Düllwuttel, Knecht, later Buer, un wat de beleevt, daar schreev Enno siene Theoterszenen na. In de 1850er Johren kenn elkeen in Ostfreesland Harm Düllwuttel: Harm up'n Ball, Harm as Freer, up'n Dornumer Markt, in de Börgerversammlung, Harm un de dür' Tiet. "Harm Düllwuttel un all, wat mehr is" heet dat Book, de twete un letzte Uplaag is 1906 in Emden druckt worrn.


In düt Huus in Aurich woor E.W. Hector 1820 boren. Bild pixelfehler/Wikimedia Commons

Nu is dat nich so wat Besünneret, dat he een van de Eersten weer, de mit de niege plattdüütsche Literatuur Eernst maken deen. Das Besünnere is sien Platt. He wull kene Literatuur schrieven, siene Spraak hört sik jüst so an, as de Lüüd in Dornum, Pewsum un Aurich snacken deen. Wi hefft enen Breef van 1856, wo he siene Vörstellen in daarleggen deit. He schrifft: "Ich kann für die Echtheit der Farben, der Ausdrücke, Redensarten, Wendungen einstehen; nichts Erkünsteltes, Unvolkstümliches ist eingeschmuggelt … überall Sprichwort, feststehende Phrase, herkömmliche Ausdrucksweise, gewohnte Wendung."

Am besten kümmt dat all to'n Vörschien, wenn de Lüüd sik in de Wull kriegen doon. Schimpen up Platt bi Enno Hektor, dat is en reinet Vergnögen un is in use Literatuur bannig roor. Wi sett en Stück hier her van "Harm up Freërsfooten (Ostfriesisches Landschafts-Bild)". Gerdohm is de olle rieke Buer un de Vadder van Gretji, üm de Harm nu freet. Man Gerdohm will nich.

Gerdohm: Ick segg Jo, dar word nix van. Lat't Jo de Grillen man vergahn. Ick kenn dat woll — 't is Jo nich um mien Dochter, man um de Pestolen [dat Geld]. De mien Dochter kriggt, word der nich um bedragen un kriggt hör ok nich nakend. Ja, dat löv' ick — Ji wullen der woll mackelt bi. Nä, dar word nix van, dar word to'm ewigen Dage nix van!
Harm: Meen Ji, dat mi't um Jo lumpige Pestolen to dohn is? Dreck is mi't! Geen deit will'k van Jo hebben. Mientwegen nehmt de ganze Budel mit na'd Himmel to un gävt hüm an Sünt Peter as Drinkgeld. Um Jo Dochter is mi't alleen… Nu sla di d'Moor in d'Mengselpott! Grillen! Grillen! Wat wu j dar seggen? Ick weer slechter as'n Burensöhn? Nu wullt doch slimm worr'n! Wor sitt de Slechtigkeit denn in? Weet Ji dat ok? Hett de Burensöhn sien Vaar to'n Buur maakt, of hebb ick mien Vaar to'n Dößker maakt? … Is'n Burensohn darum bäter, dat he sünndags mit'n Rock van Fiefdalers-Laken un mit d'lang Piep herumgängeln kann? (Schlägt auf den Tisch) Dreck is he bäter!
Gerdohm: Bur is Bur.

Un so geiht dat wieder. Dat is bannig schaad, dat sik nüms findt, de Harm Düllwuttel wedder to'n Leven bringt.

Apropos: Frieda kümmt hüüt nich vör. Se slöppt.


3.8.14 Frieda hett'n starken Fründ

Ik vertell dat nich geern, man dat kümmt vör, dat wi Frieda en paar Daag in'ne Hunnenpension geven mütt. Kann wesen, dat dat Weer to hitt is för ne stunnenlange Autofohrt; of dat de Fründ in Grevenbroich, wo us to sien' Geboortsdag inladt hett, dat koole Gresen kriggt, wenn em en Hunnenhoor inne Nees kümmt.

Versteiht sik, dat wi nich de eerste beste Pension utsökt un akkerat Acht' daarup geven doot, dat us' lütt Teev dat ok goot hett.
Is meist so, as wenn du Oma in de Pleeg giffst, un in't Blatt staht all de Horrorgeschichten ut de Fieravendheime. Frieda höört nu doch to de Familie, of annersrüm: Wi sünd ehr Rudel, un se höllt us för'n beten nölige un drömelige Terriers.

So harrn wi denn 'n beten Manschetten, as wi wedder torüch weern un ehr afhalen wulln. "Köönt ji 'n Ogenblick töwen", seggt de Deern in'ne Pension, "se is al wedder mit Pluto togange", un nu stunn'n wi an't Finster un keken in den Hoff, wo de Pensionsgäst rümwuseln deen, Dackel un Terrier un Hovawart, Spitz, Corgi un Collie. Un daar kümmt ok use Frieda üm de Eck, un achter ehr an Pluto, de Sennenhund, en Trumm van Hund, un kiekt so van baben över alle annern weg. "Frieda is jo'n beten egen", vertellt de junge Fru, "un wenn wi nich uppasst, dennso geiht se ok al maal up de annern los. Man denn hett se Pluto funnen, un wenn de beede tosamen sünd, denn is wedder Ruhe in'n Kartong." De mächtige Rööd stunn noch an't Gatt, as wi Frieda al wedder in't Auto hievt harrn.

Wi weren 'n beten verdattert un verbaast. Keen harr dat dacht! Wenn du hier de minschliche Moraal togrunn leggst, dennso kunn dat heeten: Frieda söcht sik den gröttsten Alpha-Rööd, de to finnen is, un all de annern Hunnen, groot un lütt, beetsch of liedsam, blifft ehr van't Liev. Wiebke Börnsen krüselt de Lippen un meent, dat is nu dat Minschliche an de Teev. Se weet, wo se an ehren Vördeel kümmt un wat se daarför doon mutt. Dat passt to den Breef, den John Ruskin, de engelsche Schrieversmann, 1873 an sien gode Fründin Mrs. Couper-Temple schreev: "Ik heff en Katt, man de is alltiet an't Schraapen, un ik kann ehren Steert an'n Avend nich ut de Flammen van de Lichter hollen; un ik heff'n Hund — en Scheperhund —, de maakt nie nix verkehrt of dwatsch: man he is so moralisch, dat he noch dröger un dröteliger is, as ik dat bün."

Awer Minsch un Hund sünd un blifft doch Wesen mit Ünnerscheed, wenn se ok in desülvige Puuch slöpt, un dat schall woll vörkamen, dat de canine Fründ Anlaat to'n Ehspektakel gifft, as dat Samuel Pepys in sien Dagbook 1660 uptekent hett: "An'n Avend kreeg ik mi mit miene Fru in'ne Wull, wielst ik den Hund in'n Keller sparren wull, denn he harr dat heele Huus instunken. Ik sett mi dör, man de Striet duert de ganze Nacht." Wi köönt us vörstellen, dat daar noch männigeen annere lütte Differenz achter den Hundsruuch liggen dee, van de Pepys us nix vertellt.

Adam un Eva harrn woll keene Hunnen, as se noch in't Paradies weern. Un so hett Frieda ok den Ünnerscheed van Goot un Bös nich mitkregen. Se kiekt naiv un ahn Argdenken up de Werlt, un wenn se ehren Vördeel söken deit, denn sünner Achtergedanken. Süht meist so ut, as wenn de Moraal männigmaal nich de eenzige Weg to'n Erfolg is. Wat bi'n Hund blots to'n Smustergrienen is, bi us Minschen heet dat amenn al Korruption — ik kann use Sellschap nich daarna torechtbögen, wat denn för mi un mienen Vördeel dat Beste is. Wi kennt de Grenz van Goot un Bös. Dat wi us daar nich jümmer naar richten doot, dat weet nich blots Wiebke Börnsen.


Frieda


6.7.14 De Ball is rund

Dat schall jo vörkamen, dat en Nero of Fifi sik van de Lien ritt un up't Speelfeld dackelt, segg wi maal bi't Fründschapsspeel twischen Holtbeen Wischhoop un SV Lütjemoor. Kunn ok wesen, dat he nich blots dwars un dweer mit ludet Plaffen över'n Rasen seilt un den Scheedsrichter meist ümstötten deit, nee he kriegt den Ball to faten: Koppball — Tor för Lütjemoor.


Football up't Dörp. Bild Julianortega/Wikimedia Commons

De Scheedsrichter, den de Wischhooper al up'n Kieker hefft, ümdat he alltiet Vördeel för den SV süht, wo de Holtbenen nix finnen köönt, atent deep dör un ünnerbrickt. Dat Publikum (veertein Lüüd ut de beeden Dörp up beede Siden van dat Feld, twee anlient Hunnen nich mittellt) maakt jüst so'n Bohei as de Süstern un Bröer in't Stadion van São Paulo. Wat Fifi is, de hett al markt, dat wat nich stimmt. Twiefelmödig pinkelt he erstmaal in't Gras. Denn hört he, dat Herrchen röppt, un is mit'n Wuppdich ut de Gefohrenzoon. Un nu use Quizfraag: Schall Fifis Koppball gellen?


Wat hest du maakt, Fifi?! Bild Hund: Friedrich Boehringer/Wikimedia Commons

Ik weet woll: De FIFA-Regeln sünd gegen Fifi. Man köönt wi de Regeln nich in São Paulo laten, för disset eene Maal? Wi sünd hier doch blots in'ne utfunnen un unwohrschienliche Geschicht, un wat daarin passeert, dat köönt wi us sülben torechtleggen. Ik stell mi vör, dien Grootsöhn kümmt een Dag bi di an mit de Fraag: Stimmt dat, Opa, ji hefft 'n Terrier in'n Storm insett dunnemaals, as ji gegen Wischhoop speelt harrn? Nee, Lütten, 'n Terrier weer dat nich, dat weer mehr so'n Scheperhund-Mix.


De Terrier (also Berti Vogts, hier links) hett ja in de Afwehr speelt, nich in'n Storm! Bild Bundsarchiv 183-N0716-0314

Ik seh us noch up'n Rasen stahn un diskuteern, un Fiete Petersen seggt: Laat us doch afstimmen! Un denn stimmt wi af. Wi weern woll all 'n beten döör'nanner, wi stimmt redig af, un dat Speel warrt wedder upnahmen un wi wunnen 3 : 2, Fifis Tor mitrekent. Din Grootsöhn seggt: Dat dröff doch nich wohr sin, un du settst so'n Grientje up un kiekst em an, anterst awer nix.

Mi dücht, Geschichten van disse Oort sünd so roor nich. Männichmal kümmt mi dat so vör, dat wi us' Leven to eernsthaftig nöömt. Toeerst de Regel, un van de Utnahm wüllt wi denn nix weten. Toeerst mutt ik recht hebben, denn is de Werlt up Schick. Un wenn't doch blots en Speel is? (Nu warrt woll de letzte Leser van dissen Blog vergrellt warrn: Football en Speel?!)

Veel von dat, wat op de ganze Werlt so allens vörkümmt, dörv dat up de Eerd van rechtswegen gaar nich geben. Daarto gifft dat noch 'ne lütte Geschicht:


Kohhuut. Bild Kürschner/wikimedia commons

Ik bün de Kohhuut, sä de Kohhuut un streckt un reckt sik up de Wisch, wo se ehr to'n Utdrögen afleggt harrn. An mi kümmt nix ran. Wat up mi rupgeiht, dat geiht up keene Kohhuut. — Bito leeg en Stück van en Daagblatt, een van dat groote Format. Dat sä nix, as de Huut so prahlen dee. Süh! Daar keem een vörbi, stött mit den Foot an dat Pappeer un meent: Wat up en Dagblatt geiht, dat geiht up keene Kohhuut! Daar föhlt dat Pappeer sik bannig goot, fladdert up un flöög in'n Wind. De dumme Kohhuut aver rollt sik tosamen un schamt sik.

Un disse Woortwessel kreeg ik in'n Zoo in Berlin to hörn:
"Wohrer! Wohrer! De Seehund hett mi'n Finger afbeten!" — "Jawoll, lieber Herr, det tut er."


De Geschicht van de Kohhuut is van Hans Natonek un steiht in "Die Weltbühne", 30. Juni 1921.

6.7.14 Frieda dröömt

Frieda dröömt. Se liggt in ehr'n Korf up de rechte Siden, tuckt mit alle veer Been vör sik hen un gifft Töön van sik, de ehr nich infallt, wenn se waak is. De sünd ganz liesen un kaamt van de böberste Treem van de Toonledder, meist as dat Öchen un Blaffen van en nieboorn Welp. De Ogen hett se wiet apen, man dat will nix seggen, Hunnen köönt mit apen Ogen slapen. Seggt dat de Wetenschap? Tominnst kümmt dat in de Praxis vör.


Frieda

Wat warrst du drömen, wenn du'n Teev büst? Kiek man nich so benaut, kannst doch över spekuleern. Ik jachter mit mien Rudel achter de Müüs an, Galopp över Stock un Steen un Muulwarpsbulten. Mehrst harrn wi jüm hatt, man nu sünd se wedder üm de Eck, un de Jagd geiht wieder. Maakt dat möde Knaken, wenn een van Marathon drömt? Frieda is al ne öllere Daam un nich mehr so fix as to de Tiet, wo se lütt weer. Ünnerwegens un wi dröppt up en Muus, denn kümmt dat woll vör, dat Frieda ehr gaar nich süht — mi dücht: gaar nich sehn will.


De Feldmuus blifft leven. Bild Dieter TD/Wikimedia Commons

Herrchen versteiht dat goot. He is ok nich mehr achtein, un he hett ok to veel Speck op de Rippen, just as sien Hund… Un so blifft dat daarbi, dat wi us dat Leven 'n beten moj dröömt. Mutt jo nich just Müüs sien, wo een sik an fasthollen deit.

Drööm, Nachtdrööm un Dagdrööm, sünd ene annere Oort to leven, to wesen un to sien. Elkeen Dag sünd wi in ene heele Reeg van ünnerscheedliche Leven to Huus. Wenn de Fieravendkrimi spannend noog is, kannst woll vergeten, dat du to Huus in'n Sessel sittst un de Geschicht, wo du graad in mitspeelst, blots ut elektronische Pixels op den Bildschirm bestahn deit. Un wenn dien Dochter sik de Kopphörer afritt un di anbölkt, wiel dat du ehr to'n Eten halen willst: denn kummt se nich ut'n Muuspott, man ut en anner Werlt. Dat kann di nich blots vör de Glotzkist passeern, dat gellt för elkeen Book, dat een mit Bedacht lesen deit. Un wenn twee sik van Harten leev hefft, sünd de nich amenn ut de Werlt un verlor'n för de Werlt?! ("Dat gifft ok Utnahm'n", meent Wiebke Börnsen un verdreiht de Ogen.)

De Parallelwerlten paßt nich jümmers tohoop, denn prallt de beeden Delen van't Leven up'nanner, un dat gifft Chaos un Tranen. Wi hefft dat all schon beleevt, un wi hefft rutkregen, wo wi daarmit ümgahn of nich ümgahn köönt. Dat mutt hier nich seggt warrn.


Radfohrer in de Nacht, Bild Rudi Witzke

Passeern deit jümmers wat un nich blots in'n Droom. Juckelt een mit'n Fohrrad dör de Nacht, man Licht hett he nich an. Süh!, daar warrt he al uphollen, de Putzmann seggt scharp (un wohrschienlich up Hochdüütsch): "Se fohrt hier ahn Licht. Dat geiht nich. Wenn de Lamp nich brennt, möt Se Ehr Rad schuven!" Use Mann sücht up, so recht van Harten. "Seht Se, Herr Wachtmeester, dat hebb ik jo al versöcht. Man dat helpt nix. Daar geiht dat Licht ok nich van an."

'N grotet Muul hett he woll, un plietsch is he ok. De Putzmann, de hett de Ornen in'n Kopp, he weet, wat richtig un falsch is. Un daarna hett elkeen sich to richten. De Radfohrer (in Tokumst: Radschuver) denkt nich an Ornen un Gesett. To Hööftsaak höllt he sik för klöker as de Staatsmacht. Fallt daar de Putz up rin, wenn he de Saken 'n beten verdreiht un en Paradox ut maakt? Man de weet sik to helpen. He grient un seggt — un nu snackt he ok Platt: "Nu kumm, ik bring di noch'n Stück. Ik hebb dat nich ielig." Un so mutt Jan sien Rad nu reinweg bet butendieks schuven, mehrst wedder sien Will.

Dat langt nich, ein anschläg'schen Kopp to hebben; du dröffst dienen Gegensmann ok nich för dusselig hollen. Is de Geschicht amenn ut ole Tieden? Hüüt löppt de Staatsmacht doch nachts nich to Foot up de Straten rüm…


15.6.14 Frieda kiekt di an

Woans di een ankieken deit, dat kann dienen Dag sünnig un hell of balkendüüster maken. Wi weet jo, dat hangt ok daarvan af, wat wi sülben föhlen doot: Up'n Grientje gifft dat faken en fründlich Gesicht torüch, un büst du gnadderig, denn fletscht de anner ok de Tähn.


Bild FamAlf/Wikimedia Commons

Ik weet woll, dat sünd keene Wiesheiten, wo ik mi wat up inbillen kann, dat weet jedereen un hannelt ok mehrstiets daarnaar. Nu aber bi us' Hunnen? De Zoologen hefft al lang utmaakt, dat de deepsinnige Blick van Tobbi un Frieda nix mit de Seel to doon hett, sünnern daarvan kümmt, dat de Hund anners kieken deit as de Minsch — he süht nix as en lütt Deel van dat, wat Herrchen wohrnehmen kann, un mehrstendeels man blots, wat sik bewegen deit.

Man dat is nich de Opkloren, wat wi geern glöven wullt. Wenn Frieda of Tobbi us ankieken doot, dennso deit se dat mit'n Harten, dat wullt wi glöven. Un daar sünd wi denn al bi de Kommunikatschoonspsychologie van Herr un Hund.


Bild FamAlf/Wikimedia Commons

Verstah ik Frieda? Versteiht Frieda mi? Ik bün keen Zoologe, ik bün blots Hunnenholler, un dat Mehrste, wat daar twischen us aflopen deit, dat kümmt woll daarher, dat wi us an'nanner wennt hebbt in all de Johren — un för Frieda is dat ehr heel Leven lang. Se sett sik vör mi hen, kiekt mi an, leckt sik de Snuut: dat kümmt elkeen Stünn vör un heet blots "Ik bruuk wat to freten". Se weet, dat Wichtigste daarbi is dat Ankieken, so richtig mit Smacht. Un wenn Frauchen denn nich daartwischengeiht, denn sleit dat ok gau an. Ik warr daar jümmers wedder up rinfallen un harr ehr längst to Dode fodert, ik heff daar woll nich mehr Vernunft in as se dat hett (an mien egen Övergewicht is nu nich graad Frieda schuld). Wenn se jümmer wedder stahn blifft, wenn wi up'n Padd sünd, un sik ümkiekt: Ik will tohuus! Wenn se mi in de Lien geiht: Nu speel doch 'n beten mit mi!


Bild Ellen Levy Finch/Wikimedia Commons

Keen man eenmaal mit'n Hund to doon harr, de kennt dat. Dat sünd eenfache Teken för eenfache Wünsch. Man ik bin seker: Frieda versteiht mi beter, as ik ehr verstahn do. Se weet, wo mi dat geiht, of ik benaut bün of kregel, füünsch of vergnöögt, blied of trurig. Un dat is bannig veel mehr, as ik van ehr to weten kreeg. Keen annert Deert glupt di stier un direktemang in de Ogen — daar kümmt denn Brass un Angreep bi rut. Alleen de Hund hett sik för sienen Minschen dat Rituaal utdacht: Kiek mi an, un ik weet, wo di dat geiht.

Bill ik mi dat blots in? Is dat amenn doch anners? Wenn ik ehr wat vertell un se hört mi to, wat hört se denn? Mi dücht, se hört de Stimm, un dat langt al. Un ik spöör ehr Empathie un seh dat Mitlieden un Mithögen in ehre Ogen. Dat daar villicht gaar nix is, dat will ik nich weten, den Düvel ok. De Sleier van de Maja: Wi leegt us de Werlt good, moj un bequem.


Frieda

Dat is denn wedder paradox, wat Arthur Schopenhauer, de siene Philosophie disse Vörstellen to Grund leggt harr, sien Leven lang 'n Pudel bi sik harr. De heet jümmer wedder Atman, dat is "Werltseel". Mit een Woort: Wenn Schopenhauer mit sienen Pudel snackt, dennso stött he siene heele Philosophie üm un nimmt den Sleier van de Maja för de Werlt so redig as se is.

Mag wesen, wat dat in us anleggt is: de Werlt so torechttosnieden, dat wi ehr uthollen köönt. Dat wi de truen Ogen van en Terrier bruken doot, ümdat wi överleven köönt. Un dat, wenn de Dag kümmt, dat wi de Döör to en annert Leven upstött, Tobbi of Frieda (ik haap) amenn för us börgen köönt.


Frieda: Aver bloots, wenn du mi den Buuk eist!


15.6.14 Emmelsbüll un Königin Garhöven

Keen in de sößtiger Johren in de Volksschool Middeldiek in Emmelsbüll to School gahn is, de kennt de Geschicht woll, de ik hier glieks vertellen will.


Kark in Emmelsbüll. Bild Agnete/wikimedia commons

Woso Emmelsbüll? Ik heff annerdaags up'n Flohmarkt in Bredstedt en lüttet Heft funnen, "Schleswig-Holsteinische Sagen", upschreven för de Kinner in't darte un veerte Schooljohr van Horst Meyer-Jungclaussen un druckt bi Matthiesen in Lübeck. Wannehr se dat maakt harrn, dat steiht daar nich in. Ik heff mi denn bi de Düütsche Nationalbibliothek in't Internet künnig maakt, de weet dat ok nich seker, man dat weer so üm un bi 1962. Un up dat Titelblatt van dat lütte Book steiht en mächtigen Stempel: "Gemeinde Emmelsbüll — Volksschule Mitteldeich — Kreis Südtondern". Wat de ewigen Werte sik doch in fofftig Johren ännert! Hüüt heet de Gemeen Emmelsbüll-Horsbüll, Südtondern is man en Deel van den Kreis Noordfreesland, un de School gifft dat ok nich mehr; de Kinner mööt naar Niekarken. De Bahnhoff is ok stilleggt, bilöpig seggt — man dat steiht nich in das lütte Book.

Nu sünd fofftig Johr jo noch keene Tiet. Un doch — de 1962 den Dienststempel in dat Book drückt harr, de harr sik woll nich vörstellen kunnt, dat em 2014 de feste Bodden, wo he up stahn dee, ünner de Fööt wegtrocken weer. Un daar kann em denn de Geschicht, de toeerst in dat lütte Book steiht, en Trost wesen.


Stormfloot. Bild Rademacher/wikimedia commons

"De Noordsee is ene Moordsee", fangt Meyer-Jungclaussen an. "Elkeen Johr gifft dat an de Küst van de Noordsee grote Stormfloten. Daar sünd al veele Minschen bi verdrunken. Man dat schall nich jümmer so wesen sien. — Vör över dusend Johren hett in England de Königin Garhöven leevt. De König van Däänmark harr ehr toseggt, dat he ehr hieroten wull. Man he höll sien Verspreken nich. Daaröver warrt de Königin heel fuchtig. As Straaf wull se den trolosen König un sien heelet Land toschannen maken. — To disse Tiet weer England noch dörch grote Bargen mit dat Festland verbunnen. De engelsche Königin leet de Bargen afgraven, söben Mielen lang. 700 Mann hefft daar söben Johr an arbeidt. Denn keem ene överbasige Flootwell van den Atlantik naar de Noordsee inbroken, se güng bet naar Düütschland un Däänmark. Hier överfloodt se veel Land un maakt veele dusend Minschen doot. Van nu an kunn dat Water ut dat Werltmeer jümmers in de Nordsee rinlopen. — So schall de Raasch van de Königin Garhöven daar Schuld an sien, dat dat bet up use Dage so grote Floden gifft."

Sowiet de Geschicht. Man mit Verscheel. Meyer-Jungclaussen harr dat in Hoochdüütsch schreven. To siene Tied harr sik woll nüms vörstellen kunnt, wat dat in de School Platt in'n Ünnerricht geven warrt. De Geschicht sülven steiht bi Anton Heimreich in siene noordfreesche Chrönk, de nu al 350 Johr oolt is. De grote Manndränke, dat is Heimreich sien Thema.


Wat de Grote Manndränke an de Noordseeküst anricht hett

Un so löppt bi em denn allens up Flood un Water rut, as een dat bi'n Noordfrees ok to Recht vermoden kann. Un wenn twee Minschen nich tohoopkamen künnt as in use Geschicht, denn gifft dat glieks 'ne Flood, de den heelen Kontinent ut'nannerritt un dusende Lüüd an de Kant bringt.

So'ne rore Saak is dat jo nich, dat de See us dat Land wegfritt, een Flach na dat anner. De an de Ostküst sitt, de köönt daar'n Leed van singen, un elkeen Winter up't Niege. Un de an de Westküst steiht in't Fröhjohr männigmaal bet an de Knee in'n Matsch un töwt, wat dat endlich 'n beten afdrögen schall.


Alle Jacks paddern in't Wader. Bild Fam AG/Wikimedia commons

Wat Frieda angeiht, de jumpt mit alle veer Been in den Schiet rin un is rein nich to hollen. Dat's'n Speelwark! Herrchen kiekt denn jümmers 'n beten gnadderig — hest du maal mitkregen, wat passeert, wenn en Jack Russell-Terrier afseept warrn schull? Dat is denn keen Spaziergang mehr.

De faste Bodden van Emmelsbüll, daar is mit de Tiet ok bannig veel van afreten worrn. Amenn maakt dat denn ok nich so veel, dat de Namens verschütt gaht. Wenn de Bodden man blifft.


18.5.14 Krakeelen un Swiegen

"En Hund is nich dorüm goot, ümdat he düchtig öchen kann; en Minsch is nich dorüm wies, ümdat he düchtig reden kann, un wiß nich groot! Disse Oort van Grött langt nich maal ut, dat een dat Grött nömen deit, un Leven heet dat al gaarnich." Dat heff ik bi den olen Chinesen Dschuang Tse funnen, un de is nu al üm un bi tweeunenhalfdusend Johr doot.

Van de dore Wohrheit sünd wi nu doch bi lütten afkomen; keen hüüt dat Muul wiet noog upmaken deit, de kann woll daarmit reken, dat he up'n Stutz en Fan-Gemeen üm sik sammelt, un de maakt denn erst recht Spektakel. To bedenken is ok, wat een van de Geschichte weet. Keen de Tradition nich kennt, de kann blots Plagiate schapen; un de Kopie hett den Bifall för sik.

Op de anner Siet steiht de Satz: Wenn du versteihst, de Wöör ut dat Book in dien Hand in de richtige Reeg to lesen, dennso kannst du ene niege Werlt schapen. Man wat is de richtige Reeg? Un kümmt daar blots eene richtige Werlt bi rut? Gifft dat nich mehr, mit Ünnerscheed as naar de Intelligenz van de Lesers? Amenn hett de richtige Reeg ok nix mit de Intelligenz to doon. De Leser findt se villicht dör siene Oort to föhlen, un dat Richtige gifft sik van sülben? So as wenn't en Stück van sien egen Seel is, de he daar in't Book findt?

Un wat passeert, wenn he nich in de richtige Reeg lesen deit — kümmt de Wöör denn för en falsche Werlt tohoop? In de olen Tieden harrn se glövt, du musst denn rüchlangs lesen, van achtern naar vörn — denn löst sik de verkehrte Werlt wedder up.

Ik much woll geern to weten kriegen, wat passeert, wenn de mit dat Gekriesch den mit dat Book in de Mööt kümmt. Daarto gifft dat wedder en gaatlichet Vertellen van Dschuang-Tse:

"De Herr van't Südmeer weer de Schillernde; de Herr van't Noordmeer weer de Uptófohrende; de Herr van de Midde weer De-Nix-Wusst.
De Schillernde un de Uptófohrende dropen sik männichmal in dat Land van De-Nix-Wusst, un De-Nix-Wusst weer jümmer fründlich to jem. De Schillernde un de Uptófohrende överleden nu, woans se de Gööd van De-Nix-Wusst wedder goodmaken kunnen. Se seen: "All de Minschen hefft söben Löcker to'n Sehen, Hören, Eten un Aten, un he hett keen. Wi wullt versöken, em de to bohren."
So bohrt se em elkeen Dag een Lock. An'n söbenten Dag daar weer De-Nix-Wusst dood."

De Geschicht is nich swor to düden. De Taoist meent: De togriepen deit, de de groten Plaans maakt, de richt dat Unheel an. De up twee Schullern driggt, de maakt sik mitschüllig. Un de sik ut allens ruthöllt, de fallt de annern to'n Opper. Un dat speelt denn keen Rull, of se dat goot meent harrn of nich.

Man is dat denn ok hüüt noch richtig, köönt wi dat för use Tieden akzepteern? Mi dücht, ok in't ole China is dat nich dörtosetten west. Nich anners as in use Tieden geev dat ok do de grootmuligen Maker, de schillernden Slieker un de van de swiegende Mehrheit. Un so blifft de Geschicht en Bispill. Kannst di naar richten, kannst't ok blieven laten.

Dat gifft Lüüd, de seggt, de Werlt warrt hier wiest akraat as se is: Dat gifft blots Deder un Opper. Un is dat nu allemaal so, is daar nix anners to to seggen? Minnstens twischen Krakeel un Swiegen gifft dat doch noch veel Rüüm — Platz för verstännige Wöör, för gaatliche Fragen, ok daarför, den annern an'n Arm to faten un em to wiesen, dat de Saak goot meent weer, man de Warktüüch weern en beten groff west.

Dat Goode is: Mien ole chinesische Fründ harr man blots ne Geschicht vertellt. Un wi, de wi in de Nutied leven doot, bruukt us keen Geweten to maken, wenn wi se afännert, ümdat se in use Tiet passt.


11.5.14 Familienplatt

"Es war einmal ein Mann,
De kreep in'ne Kaffeekann.
Daar kreep he wedder rut,
Daar weer de Geschichte ut."

Dat is dat Letzte, wat ik van mienen Vadder in mienen Kopp finnen kann. Un dat weer gaarnich för mi dacht — he see dat för mienen Broder up, as de up sien Knee to sitten keem, un ik stunn bito un versöök de heele Tied, up dat annere Knee to kamen. Ik heff em nich weddersehn, he weer al in Uniform, dat duurt nich mehr lang un se harrn em dootschaten, bi Nowogrodek in Wittrussland.


Düütsche Soldaten in Russland, histoorsches Foto


Oma, de nich "Oma" heten wull

Du sühst woll, dat is sone Oort Missingsch. Wat wi tohuus snacken deen, daar seen wi Hochdeutsch daarto; un dat hett noch lang duurt, bet ik marken dee: Dat is nich Hoochdüütsch un nich Platt, "dat smeckt nich nach Ihm un nich nach Ihr", dat is jüst so twüschenmang. Grootmudder dee dat Best daarto. Wenn se argerlich worr — un dat passeert oft noog —, denn kreegen wi de olen Spröök ut Leer in Ostfreesland to hörn, de se ehr an'n Kopp smeten harrn, as se en lütten Deern weer — so üm 1900 mutt dat wesen sien. "Kinner mit'n Willen / de kriggt wat up de Billen" heet dat denn, of "Du kriggst glieks een mit'n Trippke vor't Morse, dat de Klüten in die Gardinen spritzen" — dat weer nu al 'n beten deftig. Wi warrt daar nich so recht klook ut, man us langt al de Toon, wo dat in seggt warrt. Un so blifft wi still un frogen denn annerndaags Mudder, wat Grootmudder meent harr — "Oma" wull se nich hörn.


Oma mit de Koffiekann (süht nich ut, as wenn de Mann, de rinkrapen is, dor noch binn sitt). Orr is dat doch Tee? Mann mit hitt Water opgaten, 3 Minuten trecken laten? Foto: Eden

Wat de Billen weern, daar hett mi eerst Otto Mensing in sien Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch över opklort: die Wangen sünd dat, süh eener an. Een van de Spraakforschers harr sik opschreven "…kriggt enen up de Brillen", he harr wat lüden hört, man wuss nich, wo de Klocken hungen. Wi harrn woll faken maal een op de Billen kregen, dat heet denn "Kannst di glieks 'n Backs afhalen"; man freewillig weer dat nich. Un de Trippke? Dat is 'n Holschen, Grootmudder harr noch Holschen dragen, as se lütt weer. Un keen mit'n Holschen wat up'n Mors kreeg, de harr woll nix to lachen. Mi dücht, de Klüten, de daarbi in de Gardinen fleegen doot, de wüllt wi man beter nich analyseern. Dat weer Grootmudder, en staatsche Fru, de ehren Willen behollen harr. Se snack doch keen Platt, seggt se, "Ich s-prech Hochdeutsch, as sik dat hört" — man denn geev dat ok noch Oma, use Vaddersmudder.

De weer lütt un liesen un snack meist heel utlandsch, un wi mussen jümmers 'n beten raden, wat se woll meent harr. Se keem ut Söhren in Holsteen, un dat weer nu woll en anneret Platt as dat van Grootmudder. Hochdüütsch harr se nich lehrt, man wi verstunnen ehr ok so.


Rudolf Tarnow kann aver ok bannig eernst utsehn ...

Dree Generatschonen, dree Spraken, veer Spraken. Denn Mudder wull nich, dat wi wat up Platt seggen deen. Se weer ene Hoochdüütsche, doch mit 'n lütten Tungenslag (wat wi as Kinner nich marken deen). Plattdeutsch — dat weer wat för ole Lüüd, de sik över naive Versen un snaaksche Döntjes högen kunnt, un so güng se hen un lees Fritz Reuter und Rudolf Tarnow vör, in de Seniorenresidenz an'n Diek. Ik heff ehr maal Johann Hinrich Fehrs mitbrocht — nee, dat weer nix Rechtet, dat weer to eernst.

Un as ik denn ut'n Huus weer, in de grote Stadt seet un mi nich laaten kunn vör't Lengen naar Huus, daar weern se wedder to hören, de Stimm' ut Leer un ut Söhren. Se snackt meist deftig dör'nanner, un dat doot se jümmer noch. "Mien Platt is dat nich, wat he daar an sik hett", seggt de ene; "Mien ok nich", seggt de annere. Denn warrt dat woll de heele Familie tohörn. Schall nüms 'n Nadeel van hebben. Use Platt. Use Kinnertied, use Vöröllern, use Nutiet. Un wenn wi dat richtig anfangen doot: Use Tokumst.


6.4.14 Dat Looprad

Frieda hett sik an usen Weg wennt: De Bäderstraat lang, linker an'n Westerdiek, denn kümmt de Süderdiek, wedder linker in'n Süderdieksweg, un denn sünd wi al wedder tohuus; üm un bi ne gode Stünn.

Se find jümmers noch wat Nieget to snüffeln; man as de Tieden hengaht, warrt dat doch minner. Af un an gifft dat noch ne Oase för ehre Nees — man dat kunn ok ne Fata Morgana wesen, dat weet Herrchen nich so recht. Nu in't Fröhjohr is jo Naber Grabowski, de Mullwarp, alltied ieverig an't Buddeln — wi harrn daar al mal över snackt, wo dat utsütt, wenn Frieda dat mit'n Mullwarpsbulten to doon kriggt.


Mullwarp Grabowski, knipst vun Didler Descuens/Wikimedia Commons

Dat duert siene Tiet, bet se een Bulten na'n annern upkratzt un anpinkelt hett. Wat de Mullwarp angeiht, leevt Frieda ut ehren Instinkt. Du kannst versöken, ehr dat uttodrieven. Man wenn du nich henkieken deist, maakt se al wedder desülbigen Jagdgrepen as all de Terriers, de vör ehr weern un de naar ehr kamen warrt. Dat is dat Looprad, wo se nich rutkamen kann. De Krink, den wi elkeen Dag up't Niege slaan mööt: Bäderstraat — Westerdiek — Süderdiek. De Ockholmer Koog hett nich so veele Rundweeg to'n Luftsnappen för canine Inwahners. Dat Looprad! Du kannst dat van baben angahn as Rainer Maria Rilke, de schreev: "Ich lebe mein Leben in wachsenden Ringen, / Die sich über die Dinge ziehn". Man dat langt ok, wenn du op dienen Kalenner kieken deist: dat Looprad van de Weken, van de Maanden, van de Jahren.


Silvesterrakete. Bild Ruben Wissjewski/Wikimedia Commons


Un elkeen Sylvester steihst denn wedder vör de Döör, kiekst in'n Heven, wo di dat Füerwark amenn gaarnich mehr so blied un glau vör kümmt, un denkst di: Looprad. Wo lang dat duern schall, dat weet keen Minsch. Rilke seggt in sien Gedicht, he weer nu al Johrhunnerte an't Kreisen; dat een dat so vörkomen kann, dat is wiss. Kannst dat ok noch 'n beten utspinnen — geiht dat up de anner Siet wieder? So as Nietzsche dat sehn harr, de van de Ewige Wedderkehr schreev? He nöhm dat Schicksal bi't Woort: Du hest dien Leven al veele Maal nipp un nau so dörmaakt, as dat hüüt is, un dat schall denn noch eenmaal un noch eenmaal wedderkamen as nu.

Dat hört sik gräsig an, meist as Science Fiction. Nietzsche sülben hett woll daaran glöwt und holl dat för siene Philosophie — he weer een van de gröteren Dichterslüüd in siene Tied, dücht mi; man wat dat mit sien philosophischet Denken up sik hett, daar schüllt de Fachlüüd sik mit amüseern.

Keen nix to bieten un to lachen hett, de hett Möh', nich blots de trurige Siet van de Saak to sehn. Daar is denn an dat Looprad nix Godet an. Man wenn du di een Oog freehollen kannst, denn warst du ok de anner Siet wies.

Frieda ehr Looprad hett bunte Speken. Se findt jümmers wat Nieget to besnüffeln: In'n Winter stappt se dör'n Snee, in't Fröhjohr fritt se dat junge Gras un jagt de lütten Müüs, in'n Summer verkröppt se sik in'n Schadden un lett sik eien un strakeln, un in'n Harvst gifft dat dat brune Loof un wat daar allens in sitten deit. Up disse Oort hett Frieda mi bibrocht, tominnst een Oog open to hollen un to kieken, wat achter de Routine to finnen is.


Mantra, Bild Rugby 471/Wikimedia Commons

Dat is de europäische Wies, mit dat Looprad ümtogahn, un löppt hütigendaags up "Hüüt un nu" rut: Du schasst in de Nutiet leven un geneten, wat di allens in de Mööt kümmt.

Man dat gifft Lüüd, för de dat nich langt. De hollt sik denn an Traditschonen ut Indien un China fast un versökt dat mit Meditieren un Mantras.

Dat helpt ok allens, tominnst för een, twee Törns van dat Looprad. Man denn kümmt de Ogenblick, wo du wies warrst: Rut kannst du nich. De conditio humana hett di bi'n Wickel, un dat gifft keen allgemeen Rezept, daarmit ümtogahn. För elkeen süht dat anners ut. An mien Looprad sünd de bunten Speken de Weeg mit Frieda un disse Blog. Un du hest di amenn ok al wat infallen laten, wenn du dat hier lesen deist.


1.4.14 Heet Frieda ehr Krim amenn Kaliningrad?


Terrier: Soooo groot bün ik!

Mit Hunnen, de se nich kennen deit, kann Frieda mehrsttiets nich klaarkamen. Wenn ehr een in de Mööt kümmt, denn gifft dat en fastleggt Rituaal: de beeden fangt an to gnurren un to quarren, se loopt een üm den annern rüm, staht mitmaal still, un denn föhrt se up'nanner los, un mehrstendeels is dat Frieda, de den vermoden Fiend un Gegensmann an't Lief geiht. Dat is de Moment, wo Herrchen daartwischengahn mutt, ehr dat se sik eernsthaftig bieten doot. Un he deit dat wol ok, man dat hangt 'n beten daarvan af. Mit'n Pittbull of 'n Mastiff warrt sik nüms so geern inlaaten. Wieldat Frieda to de Hunnen hört, de nich weet, wat se sik tomoten dörvt. "En Terrier weet nie nich, wo groot he is", seggt use Heringshöker un grient daarbi; he hett 'n Chow-Chow. So hefft wi denn — in dat Bild van use Hunnen — en Bispill van de reine Natuur, wo de een den annern bieten un upfreten will, wenn he kann.

Man wenn ik mi so ümkiek, sünd wi Minschen daar woll nich so wiet van af. Krieg in Middeleuropa, dat harr dat nich mehr geven, siet de Tommies den Admiraal Dönitz ut de Marineschool Mürwik ruthaalt harrn. Daar weer ik söben. Meist söbentig Johr Freden in Düütschland! Un mien heelet Leven lang dat grote Woort: Nie wedder Krieg! De Krieg, de denn keem, de warrt "koolt" nömt. Dat güng sünner Phosphorbomben un brennende Städer af, man nich ahn Doden un Folter un Lager.


Snaaksch — düt Bild hett jümmers Saison...

Los worrn bün ik de Angst nich, wat dat wedder losgahn kunn. Den letzten Krieg harrn wi utheckt, de Düütschen; keen schall dat nu wesen? De Mehrsten keek naar de Sowjetunion, un as de in'n Dutt güng, kunn wi upaten. To fröh; wi harrn nich mit de minschliche Natuur rekent. Daar weern de Kriege in Korea (an't End van de Werlt), in Vietnam (dat weer jümmers noch wiet af), China annekteer Tibet (deit us leed); Krieg in'n Irak (daar wullt wi nix van weten), in Afghanistan (amenn speelt wi denn doch mit), dat halvige Afrika stunn in Flammen un deit dat jümmers noch. So güng dat wieder, rund üm de Eer. Blots bi us — bi us is Freden.

Wi wullt em, den Freden. Wi wullt em van Harten. Nich de Bomben un de Panzer schüllt dat utmaken, wokeen en Volk regeeren schall. Dat mööt de Lüüd sülben bestimmen. Un so bibbert wi, as de Panzer van den Warschauer Pakt Prag besetten deen, man ok as Estland un Lettland un Litauen wedder to sik sülven kemen. Wi güngen up de Straat tegen Vietnam un för de iran'sche Revolutschoon, wi bevert mit, as de Russen ehre aftrünnigen Provinzen mit Macht wedder in't Riek torüchhaalt, — un wat is nu mit de Krim? Putin seggt, de Krim is russisch Eer siet Katharina de Grote, un de Ukraine is man blots 'ne Kunstfiguur. Un bi us is nu de Volksseel' an't Kaken: Dat is de niege Uplaag van den kolen Krieg! Dat is de russische Imperialismus! Hau em in de Pann! Wahrt de Minschenrechte för de Ukraine!


De Chow-Chow lett sik nich so licht ut de Roh bringen

Woll woll, Lüüd. De Tieden, dat de Russen de Erbfiend weern, de sünd so lang noch nich vörbi. Un so ieskole Politikers as Putin sünd ok nich jümmers de eersten Sympathiedregers. Noch makt wi blots Anstalten, wi gnurrt und quarrt, un nüms kann sik seker sien, of wi dat mit'n Pitbull of mit'n Chow-Chow to doon hefft.

Nationalismus, wiek wiet van mi! Süst kümmt noch een van us up de Idee un smitt 'n Oog up Kaliningrad. Pass up, dat du 'n kloren Kopp behollen deist! Wi hefft dat in dissen Blog faken mit China to doon harrt. Mi dücht de chines'sche Possentuur nich verkehrt: Wi sünd för de Minschenrechte, man wi mischt us nich in de Saken van annere Länner in. Un wenn dat man ok blots Propaganda is — för us sülben köönt wi dat woll eernsthaftig nöhmen. De Kanzlerin hett daar 'n anner Meenen van, man Frieda meent: Wi sünd nich de Werltfüerwehr, un wat noch bannig wichtiger is — wi wullt dat ok nich warrn.


5.3.14 De Hillige Pahl

Hunnen bruukt Bööm, dat weet jedereen. Wat meenst: Bruukt Bööm ok Hunnen? Dat is ne twiefelige Saak. Wat Frieda ehr Boom, dat is Herrchen sien abstraktet Vörstellen van de Steed, wo he in de Werlt up stahn kann. He harr sik dat nich sülven utdacht; sien Öllern, Unkel Willem un Tant' Käthe hebbt daarto bidragen, de Kumpels ut siene Klass, de Maten up Arbeit, de Keerl in de Glotzkist un de, wo de lütten Bidrääg in't Blatt schrieven deit.

Un denn is daar de Geschicht van den Hilligen Pahl, un de geiht so:
De Lüüd van de Achilpa in Australien, de daar al lang leven deen, ehr dat de witten Överminschen ut Europa se in de Wööst dreven, treckt mit den Hilligen Pahl Kauwa-auwa över Land. An dissen Pahl weer Numba-Kula, de jem ehre Gesetten geven un jem seggt harr, woans se leven un starven schullt, in de Oortiet in'n Heven torüchklattert.

De Werlt, dat weet de Achilpa, is man en Chaos — blots up dat Flach üm ehren Pahl rüm, daar gifft dat Ornen und Ruum för de Minschen to leven. Se weern Nomaden un wannert jümmers daarhen, wo de Pahl jem henwiesen dee. Dat keem ok vör, dat he liekut in'n Heven wiest; dennso sett se sik up de Eer un raatslagt mit Orvadder Numba-Kula. So weer goot — man denn keem en Dag, daar weer de Pahl tweibroken. Wat nu doon? Toeerst wannert se jüst wieder, man nüms wuß, wo dat langgahn schull, un as se marken deen, wat se jümmers wedder an desülvige Steed kemen, sett se sik hen up de Eer un — gräsig to vertelln — töwt op den Doot. Se harrn keen' Steed mehr op de Eer un ok keenen Togang to'n Heven.

Dat is wiß blots 'n ole Geschicht, un de Wetenschap weet dat woll beter. Man deepdenkern dücht mi dat tominnst. Du un ik, wi sünd keene Achilpa. De Europäer kümmt sünner Kauwa-auwa ut. De een glöwt an den Spood in de Werlt, de anner hett sienen Gott, un de darde hollt sik an beedet. Man wenn wi nu maal annehmen wüllt — blots so biweeglangs henseggt —, dat een de Spood nich mehr finnen kann un Gott sik versteken deit: denn steihst mit 'ne saftige Depression daar un bruukst opminnst 'n Psychiater. Un büst denn nich mehr so wiet van den Achilpa af, de daar up de Eer sitt un sik nich to helpen weet.

Will seggen: De Minsch bruukt nich blots dat Skelett van de Knoken, man ok noch dat för de Seel, wat een nich sehn kann. Mien Menen is, dat dat in de Hööftsaak mit Humanität to doon hett. Is us daar wat in de Seel leggt worrn, wat us seggt, of en Saak goot of böös, richtig of falsch is? Ik hör denn: Dat brukt daar nix Irrationaalet un Mystischet bi wesen, dat is man blots de Oort un Wies, wo wi uptrocken worrn sünd un wat use Öllern glöwen deen. Tofreden bün ik nich daarmit. Dat sitt doch bannig deep in us binnen — ok wenn wi mit Macht daarwedder angaht, wi weet doch jümmers: Dat geiht mit dat Leven övereen, as dat wesen schall; un dat mit dat Gegendeel. Use Pahl is nich ut dat Holt van en Gummiboom as bi de Australier. Anfaten kannst em nich. Man wi weet jo, as plietsche Europäer: Dat hett rein gaarnix to seggen.

Frieda findt dat allens so recht van Harten langwielig. Herrchen speelt maal wedder den Drömelklaas. Se treckt anne Lien, jachtert los, un daar is jo ok al de ole Wichel, wo se dat Been an upheven kann. Frieda find't denn woll lichter 'n Pahl, as wi dat köönt. Se is in Eens mit sik sülben.


Biller van austraalsche Uurinwahners: histoorsche Opnahmen

5.3.14 De Bulten

De letzten Daag hett dat regent, man hüüt is dat'n schönen Morrn. De Sünn steiht noch nich hoch un kummt so bi lütten dör de Wulken, de Göös schriekt up de Fennen, as wi in de Neeg kümmt, de Lucht is koolt, un 'n beten Wind gifft dat ok. Frieda hett dat drock. Se will man geern utbüxen, tarrt un tuckst an de Lien. Dat geiht nich, nu löppt se dwars över de Straat, linker — rechter, rechter — linker. Frieda! Use Lesers harrn sik nu bi lütten doch 'n Bild van di maakt — so as wi us' Hunnen geern hebben wullt: Jümmers troschüllig, höört up't Woord, freet man blots bi de Mahltieden un geiht Herrchen nich van de Hacken. Un nu föhrst di up as en heelet Rudel Wülv! Aus! —


Bild PRA/wikimedia commons

Man Frieda kehrt sik daar nich an. Dat is de Röök van de Eer naar den Regen, de maakt ehr jiddelig, un denn is de heele Optocht vergeten. Nu bruust se al wedder af un blifft denn up'n Stutz vör enen Grasbulten stahn. Daar is — ut de Sicht van ehren Minschen — nix an to sehn. De Spieren sünd nichmaal gröön, de ganze Geschicht is bruun un geel, anfuult un natt van Dau. Man nu rin mit de Nees un so richtig in bohrt, de heele Lief is anspannt, de Steert geiht hen un her as unklook, un batz! sütt de Lütte ut as ehr egen Denkmaal, nix rögt sik mehr, un daar steiht se nu, mit den Kopp in den Kluuster un kümmt di meist vör as en Deel daarvan. Ik heff dat jo lehrt: Mit'n Hund bruukst Gedüür, man nu warrt mi dat to dull: Frieda! Kumm! Wi wüllt wieder!

Hett se mi höört? Se röögt sik nich. Ik teh 'n beten anne Lien. Dat hett se markt; se stemmt de veer Poten in'n Grund, de Nees jümmers noch in't Gras, un bevert an't heele Lief. Daar warrt een nu künnig, wo wiet wi denn doch ut'nanner sünd, Hund un Minsch. Nix in mienen Kopp kann mi helpen ruttofinnen, wat mien Hund in dissen Ogenblick föhlen deit. Wat den Düvel hett se daar nu funnen? Amenn is dat gaarnix, en Röök, en Spoor van güstern, un in dissen Moment för ehr de heele Werlt. Un Herrchen steiht daar as benaut un is an'n Överleggen: Schasst ehr afplücken, mit Macht? Töwen? Kannst jo erst nochmaal ropen, villicht… Man süh! Miteens lett se los un jachtert de Straat daal, so lang as de Lien ehr man lett. Wat se belevt hett, se warrt di dat nich vertellen.

Den Rest van usen Padd heff ik nu wat to överleggen. Gifft dat för us nich ok männigmaal so'n drögen Bulten enerwegens, wo een denn de Nees rinsteckt un nich wedder to snüffeln uphörn kann? Un wat föhlt wi daarbi? Mi dücht, wi hollt us an de Vörstellen fast, dat wi up wat Bedüdendet in uns' Leven drapen sünd, amenn dat Wichtigste överhaupt. Un dit Geföhl, üm dat geiht dat. Nich üm de Saak, de is meist egal. Daarto passt, wat T. S. Eliot schreven harr: "Wi höört nich up to forschen. Un dat End van us' Forschen warrt wesen, dat wi daar ankomen doot, wo wi van utgahn sünd. Un nu köönt wi dissen Oort to'n ersten Maal künnig warrn."

Man wokeen kümmt denn so licht an't End?! Daar findt sik doch jümmers wedder en Bulten, wo wi use Nees in rinsteken köönt, un de een röökt noch beter as de anner. Wenn wi dör'n Koog wannert, denn hollt wi us an Sünn un Bööm fast, an Blomen, Water un Leevde. Leevde?? "Dat stimmt woll", schreev Heinrich Heine: "Wenn de Leevde in't Hart van den fehlt, de sik dat ankieken deit, denn warrt dat woll slecht un klöterig utsehn. Denn hett de Sünn blots sounso veele Mielen Dickde, de Bööm sünd goot to'n Füer maken, de Blomen warrt naar Linné klassifizeert, un dat Water is natt." De Werlt is jümmers de Werlt för us sülben, of wi se nu leev hefft, of wi se haten doot. Denn steiht wi daar as Frieda vör den Bulten, hollt de Fööt fast an'n Grund un weet: Nu hefft wi dat Leven!


9.2.14 Wat doon mit Hermann Claudius?

Frieda hett to doon: se slöppt. Wi wüllt de Tiet sinnvull anwennen un maal wedder up’n plattdüütschen Dichtersmann kieken: Hermann Claudius, 1878 bet 1980. Du hest dat richtig lesen – he is 102 Johr oolt worrn; en Oorenkel van Matthias Claudius († 1815), den »Wandsbeker Boten«. Ok Hermann sien Leven hett sik meist in Hamborg un in de Hamborger Gegend afspeelt. Daarmit mööt wi us hier nich uphollen, steiht allens in de Wikipedia, wo dat ok ene plattdüütsche Version gifft – de is leider bannig kort utfulln. Wat van em bleven is, dat sünd siene Gedichten:

»Lütt Vagel.
Weet nix vun Tiet un vun
Atom
Un sitt un singt in’n
Appelboom.«

Dat is de Werlt van Hermann Claudius, nich dat Dulle un Grote. »Mein Leben war Dasein im Gedicht bis auf den heutigen Tag«, schreev he op de eerste Siet van de »Jubiläums-Utgaav« van siene Warken (1978). De plattdüütschen Gedichten steiht in den darden* Band un maakt 350 Sieden ut. Nich all sünd so knapp un rund as de lütt Vagel. Se hefft dat jümmers mit Natur un Gott to dohn, spegelt in lütte Dingen. Ok Hermann siene Leeder warrt sungen bet up dissen Dag, tominnst all Sozialdemokraten kennt »Wann wir schreiten Seit an Seit«. Keen dat Pathos nich so goot uthollen kann, de mutt sik an de Kinnerleeder hollen, "Rote Grütt" of "Die Apfel-Kantate" sünd woll eerst in de letzten Johren ut de Schoolböker verswunnen. Leeder van Hermann Claudius stunn of staht ok in dat Evangelische Karkengesangbook un in dat Gesangbook van de Bundswehr.

Man verswunnen is he nu. Un dat is nich toletzt dat Wark van de Politik. Denn Hermann Claudius weer en Nazi. He harr sienen Naam ünner en Ergebenheitsadress an Adolf Hitler sett, he schreev Verse un Gebete för den "Führer", un as de Nazis de preußische Dichterakademie övernöhmen, kreeg he daar 'n Platz in. Wenn du siene Verse ansühst, denn kannst nich up kamen, dat he an de minschenverachtende NS-Ideologie anhangen dee. Ik glööv dat ok nich. He weer keene starke Persönlichkeit, he wull nich ünnergahn un hett sik anpasst. Dat mutt een nich goot finnen, ik bün daar ok nich mit inverstahn — man wenn ik dat Pech hatt harr un harr mien Broot in de dartiger Johren verdeenen müsst: weer ik tegen de Nazis upstohn? Ik harr Glück, ik weer man söben, as dat Regime in'n Dutt güng.

Blifft siene Vers. Werner Bergengruen (†1964), de blots den Nazi in em seeg, ordeel: "…ein schwächliches, aufgeplustertes, selbstzufriedenes Halbtalentchen, ein Reimklempner von platter Moral". Willy Brandt, up de anner Siet, schreev em to sienen 95. Geboortsdag: "Ihr umfangreiches Werk gehört zum besten literarischen Besitz unseres Volkes."

De plattdüütsche Literatuur is so dick un groot nich, dat wi en Deel daarvan man even so wegsmieten köönt, wenn de Schrieverslüüd sik politisch irrt harrn. "Alles wandelt sich. Neu beginnen / kannst du mit dem letzten Atemzug" is en weltberopen Woort van Bert Brecht. Schull dat nich ok för Hermann Claudius gelln, de in de letzten Johrteihnten blots noch dör sienen Goorn güng un över Gott un de Natur sinneerte? "Meine Lieder, Gedichte und Geschichten haben nichts mit Politik zu tun. Ich schreibe für Menschen, sozusagen von Mensch zu Mensch", hett he schreven. Un mit den achtersinnigen Humor, de bi em jümmer wedder upblitzen deiht:

"De Adeboor geiht mit de Tiet.
Ik sülven bün noch nich so wiet."

Lohnt sik woll över naartodenken. Beter noch: Hermann Claudius lesen. Poor van sien Warken sünd hier tosamendragen. Veel Vergnögen!

*Leve Leser, ik weet woll: Bi Ji heet dat drüdde un nich darde. Dat gell bi us an de Ünnerwerser, as ik snacken lehrt heff – dat is nu al över 70 Johr her.



16.1.14 De Slap van de Werlt


En Droom vun Verbreken un Straaf, Grandville, 1847

Kiek di Frieda an, as se daar in ehrn Korf liggt un vör sik hen drömt! De Zoologen seggt, Hunnen slöppt so liesen, dat een dat ok för’n beten dösiget Waken holln kann. Nu weet wi jo, wo dat utsüht, wenn Frieda heel updreiht achter ne Muus anjachtert – drömelig is se daarbi nich. Un wenn ik denn, as dat woll vörkomen schall, nu achter Frieda herlopen do un mi de Seel ut den Hals roop, denn föhl ik mi ok nich graad benaut un benüsselt. Wenn de Jagd vörbi is, denn fallt wi in de Puuch un warrt erstmaal still. De Herr Professer seggt, wenn wi an’t Inslopen sünd, denn löppt use Gedanken mehrsttiets noch wieder, un veele Lüüd warrt sik verdoon, wenn se aftaxeren schüllt, of se waken of slapen doot.


Goya, De Slaap vun'e Vernunft

Se köönt denn ok blots swoor seggen, woveel se an’n Dag slapen, dösen of in de Lucht glupen doot. Wat een sülben daarvan meent, is meist wat anners, as wat de Wetenschap dör Hirnstrommeten utmaken kann. Du weeßt jo, en Twifel is daar nich an tolaten: Wat de Wetenschap meten kann, dat gellt.

Un so kunn dat woll wesen, dat du un ik den Dag över mehr Stünnen in’n Tee tobringt, as wi dat sülben wohr hebben wullt. Daar warrt mi nu endlich klaar, wat daar Dag för Dag för’n Unsinn un Quatsch in de Werlt aflopen deit – wat in den gröttsten Deel van’t Blatt steiht un wat us in Raasch bringt, de Saken sünd gaarnich passeert, dat sünd man blots de Drööm van us’ Politikers!


Pekinesen, Bild Anee Jilliani/Wikimedia Commons

Dacht hebb ik mi sowat al lang. Man nu gifft dat den empirischen Bewies, of hebb ik wat in’n falschen Hals kreegen? De Chinesen hefft dat passliche Spreekwoort daarto: Ok de Tiger hollt maal’n Middagssslaap, seggt se.

Nu is dat mit de Chinesen jo so’ne Saak. Wielst de doch männigmal ok Hunnen up ehr Spieskaart stohn hefft. Wenn dat keene Hasen mehr gifft, bradt wi de Hunnen, dat kannst in China seggen hörn. De Geschicht van de fürnehmen Lüüd in’t fürnehme China-Restaurant is ne olle Kamelle: Kümmt also en nich mehr ganz junget Poor fein upputzt in dat Restaurant, anne Lien twee lütte, en beten fette Pekinesen. De Portier helpt jem ut’n Överrock un nimmt jem de Hunnen af, se sett sik daal un fangt mit de Zeremonie van’t Festeten an, „Glück för de heele Familie“ is de Nummer 37 up de Kaart, dat wullt se hebben. Dat duurt un duurt, man as dat Eten nun opletzt kümmt, daar hett sik dat lohnt, se eet dat mit Appetit un sünd heel tofreden, betahlt un wullt nu wedder gahn, de Portier helpt jem in’n Öberrock. „Un de Hunnen?“, fraagt de Herr. „Hefft se nich smeckt?“ antert de Portier…


Birnen, Bohnen un Speck, Foto un kaakt vun
Andreas Berneleit/Wikimedia Commons

Dat gifft wiß ok Lüüd, de mit Grönkohl of Birnen, Bohnen un Speck nix antofangen weet.

Frieda is nich negelig, se fritt, wat in ehre Back fallt. Of se nu aber lütte Pekinesen freten warrt, roh of van’t Grill, daar kann un will ik nix över seggen. Wenn du mit dat Frömde (de Frömden, wo se ok herkamen doot) klaarkomen kannst, dennso büst du säker mit di sülben, in di sülben. Ut Unsäkerheit kümmt Angst, ut Angst kümmt Aggression.

De englische Schrieversmann Charles Dickens reep ut, as he van’n Slaganfall drapen to Eer full: „Down at last!“. De Minsch kann jümmer maal de Lust an’t Leven verleren; aber de Hund?!


Frieda is wedder waak un kiekt ut na niege Aventüür

Torüch to de dösigen (ik meen: dösenden) Politikers! Wilhelm Grimm, de wiß keen Wrangelpott un Bombensmieter weer, schreev 1858, un he meent de Laag in Düütschland: „Daar is an gaar keen Noothelp to denken, wenn de nich dör grote Gefohr un Revolutschoon anstött warrt. Hülp kann blots dör gnadenlose Macht kamen. Je öller ik warr, ümso radikaler bün ik in mien Menen.“ Dat nu van densülvigen Gelehrten, de use Kinnermärchen upschreven dee un de allgemeen för dat lammfromme Biedermeier steiht!


15.12.13 Dat Ichneumon of Friedas Levenswiesheit

Dit hier is de wohre Geschicht van dat Ichneumon. Ik bün nich daarbi wesen, ik heff se van en Fründ van en Fründ hört.*


Bild Busbahnhof/wikimedia commons

Daar is maal een mit de Isenbahn föhrt, van Niebüll no Flensborg – de Streck gifft dat al lang nich mehr, du weeßt jo – hütigendaags hefft wi den Bus, de kümmt di düerer, man dat geiht heel fix, wenn he nich in’n Stau kümmt. Un dat dat rapp un dalli geiht, dat is de Hööftsaak. Man disse Geschicht speelt inne Bahn, de tüffelt nu so suttje van Achtrup naar Sprakebüll naar Schafflund naar Wallsbüll, piept un huult an elkeen Bahnövergang un ok woll in de Twischentied, wenn ehr dorna is. Dat ole Deert rappelt un stampt, dat een de Ohren affallen köönt, un binnen kannst man blots en Woort snacken, wenn de Finster dichtmaakt sünd. In usen Fall weern de Finster dicht.

De ooltmödige, nich mehr junge Mann seet in sien Afdeel un sinneer vör sik hen. Bito hett he en lütte Holtkist stahn, wo dat sprangwies in russeln deit. De em güntöver sitt, de will to geern weten, wat dat daarmit up sik hett. Upletzt hollt he dat nich mehr ut: »Dat‘s moi Weer hüüt, nich?!« — »Jo.« — »Föhrt Se no Flensborg?« — »Nee, blots bet Unaften.« — »Wat hefft Se denn in de Kist, de süht jo gediegen ut?!« — De Mann mit de Kist blifft 'n heele Wiel stumm, smökt siene Piep (in de olen Tieden un op de Strecke Niebüll-Flensborg warrt dat noch lieden) un seggt denn: »Daar is'n Ichneumon in.« — »Wat – ? 'n Ickneumaand?« — »Hebb ik jo segt, 'n Ichneumon. Dat gifft Lüüd, de seggt Pharao-Ratte daarto.« — »Wat't nich all’ns gifft!« (Ne Wiel is dat nu still. Denn:) »Man seggt Se mi doch, för wat is dat Ikneumon denn to bruken?« — »De freet Müüs.« — »Müüs, woll. Hefft Se so veel Müüs to Huus?« — »Ik nich, aver min Broder. De süht Dag un Nacht witte Müüs üm sik rüm.«


Foto Aaron Logan/wikimedia Commons

De Frager kiekt nu doch 'n beten verschraken (de Poos duert en poor Minuten). »Nu höört Se maal to, dat kann doch nich angohn. De Müüs van Ehr’n Broder, de sünd doch blots inbildt. Woans schall de Ichneumond de denn to faten kriegen?« — De anner steiht up, faat naar siene Kist, denn se kümmt nu graad in Unaften an, un seggt ganz sinnig: »Dat is ok gaar keen richtiget Ichneumon; dat heff ik mi ok man blots inbildt.«

Dat sünd so Saken, de du in’n ICE nich to beleven kriggst. Dien Schicksal kannst di nich utsöken. Du kriggst een up’n Deckel of du warrst op’n Pott sett. De hier, de warrt up’n Pott sett. Wahr di, mit keen du ümgeihst!


Düt is en Ichneumon, wenn dat nich inbildt is. Dat fritt de witten Müüs, wenn se nich inbildt sünd. Man wat is in de slaten Holtkist? Bild Anna Liflyand/Wikimedia Commons

Tomehrst hangt dat van de Spraak af. Wenn een sik upföhrt as de Fachmann för Warf un Propaganda of as een van use Politikers, will seggen: wenn he man blots mit de groten Wöör jonglieren deit, un een kümmt up de Idee un nimmt em bi’t Woort, wat schall daarbi rutkamen?! Daar begrööt de Vermederin ehren niegen Gast, plötert, snatert un swabbelt as’n Putthöhneken un meent opletzt: »Bi mi warrt Se sik jüst so föhlen as to Huus!« — »Dat’s man schaad, leve Fru«, seggt he, »wo ik mi doch egentlich verhalen will…«

Frieda hett niep tohört. Se gifft nu ok ehr’n Senf daarto, en Bispill van ehre canine Levenswiesheit: Vör’n Dood kannst nich weglopen – man vör’t Leven ok nich. Un daar hett se nu woll Recht mit. —

*De Geschichten heff ik bi Bruno H. Bürgel (»Vom täglichen Ärger«) un Günther Petersen (»Extraplatt«) funnen.



Rötelmuus. Foto: soebe/Wikimedia Commons

17.10.13 Vagels, Fisch un de arme Haas

Frieda is en Jack Russell-Terrier, dat heet en Jagdhund, dat weet ji al. Wenn se wat wohr warrt, dat naar Jagdbüüt utsüht, spitzt se de Ohren un reckt den Steert in de Hööch. De lütte Muus achter‘n Grasbult? Frieda graavt al de Nees in de Eer un snuuft as’n lütt Dampmaschien‘. De Adder in’n Sloot? Wenn ik ehr nich fasthollen dee, dennso weer Frieda al in’t Water sprungen un achteran jachtert – de Adder suust af ünner Water, dubbelt so fix as Frieda, de verbaast an de Lien ritt un blots noch en poor Droppen ut den Sloot üm de Ohren kriggt.


Fischotter. Foto: Bernard-boehne/Wikimedia Commons

Un denn de Vagels! De stolzeert dree Schritt vör us övern Weg un pickt un nickt, dat is jem eendoont, of Frieda sik upplustert. Un wenn de Hund denn noch näger kümmt, denn gaht se in de Lucht, dat versteiht sik, sett sik wedder dree Schritt wieder up’n Twieg un kiekt en beten hoochnäsig un arrogant up de lütte Teev daal. Frieda schaamt sik. Se weet dat woll, wat se so’n Vagel nich to faten kriegen kann, un kiekt mi unschüllig an – se is nu maal ‘n Jagdhund. — Ik weet dat woll, mien Lütten: de Vagels, dat is’n Thema för sik. Dat is al ’n beten her, daar harrn wi dat mit de olen Mesopotamier to doon, de de Vagels hillig holln deen, wieldat jem ehre Footsporen as Kielschrift vörkemen, un wenn du de krusen Teken man lesen kunnst, denn kunnst du ok weten, wat de Götter för Gedanken harrn („Schrift un Schrieben“ un „Vagelgeschichten“).


Kielschrift: Welk Vagels sünd hier wohl spazeert...?

Un de Dichter Theodor Däubler (†1934) harr van Vagels drömt, de de Upgaav harrn, all de Spraken in de Werlt to wohren, dat se nich ünnergahn schullt. Däubler schreev, de Werlt weer vör siene Ogen al ünnergahn; in dat Dunkel, dat nu överbleev, leet he siene Vagels los, un so kunn de Werlt noch eenmaal redd warrn un de Spraak daarto.


Lütte Feldlark, en He. He schall later singen — un wat höört he nu? Foto Deborah Genini/Wikimedia Commons

Man de Laag is siet Däubler nich beter worrn. Hier as överall hett de Minsch siene Fingers insteken, un nich to’n Goden. De Larm van de groten Straten hinnert de Vagels daaran, dat een den annern hören kann un se ehre Leeder lehren köönt. Se singt nu keene Melodien mehr, se piept blots noch un weet sik nich to helpen. Dat kümmt vör, dat de Nachtigall nu dat Klingeln van dat neegste Handy imiteern deit („Die Woche“, 15.1.1999). Denn mööt wi Shakespeare woll op’t Nieg översetten: „Dat weer dat Handy un nich de Lark“ – wat schall denn ut Romeo un Julia warrn...


Op wat luustert de Nachtigall? Bild insecta62/Wikimedia Commons

Fraagt sik, of dat de Deerten so geit as de Minsch: He föhlt nich, dat he bunnen is un achter Trallen sitt, denn he hett lang vergeten, dat he egens free un luter dacht weer. De Nachtigall to Ehr dröff wi woll meenen, dat daar noch en degern Afstand is twischen us: de Vagel is neeger an’n Heven as de Minsch, ok wenn de in ?n Överschallfleeger sitt. —

Frieda hett de Nees al wedder vull van de Spinneree, un ik verstoh ehr jo. Wi schall woll beter mit den Dag un mit dat Leven to dohn hebben, de Werlt as Bruut of Brödegam ankieken un nich as tokamen Weetmann un Weetfro. „Blots Gedanken, wo Utsicht op ene frische Arbeit un frischet Wark bi is, daar kann’k mi över freien; allens, wat nix as Wiesheit in sik hett, daar bliff mi mit van’t Lief“, schreev de Diplomaat August Varnhagen von Ense 1846 in sien Dagbook. Nu maal rut an de Lucht! „»Dar gaht wi Fisken mit’nanner hen«, sä de Garnaat tegen den Butt, do trucken se mit’nanner dör de See“, so warrt woll in Ostfreesland seggt. —

To’n Sluss noch en lütte Geschicht ut Norwegen: Haas un Voß drepen up‘nanner up de gröne Heid.


De Haas. Bild Fmickan/Wikimedia Commons

Sä de Haas: „Go’n Dag, go’n Dag – ik bün so froh, denn ik heff mi verheiradt!“ – „Dat is jo schön“, sä de Voß. „Nee“, sä de Haas, „dat weer nich schön, denn de Fru harr Hoor up de Tähn, dat weer’n rechter Drak!“ – „Dat is böös“, sä de Voß. „Nee“, sä de Haas, „slimm weer dat nich, se harr 'n egen Huus un düchtig wat in de Melk to kleien.“ – „Dat is jo schön“, sä de Voß. „Nee“, sä de Haas, „denn dat Huus is afbrennt und ik müss bedeln gahn.“ – „Dat is jo rein to dull“, sä de Voß. – „Ach wat“, sä de Haas, „de Olsch is mit verbrennt.“ – „Un du kummst mi graad recht to Fröhkost“, sä de Voß, un dat weer dat End van de Geschicht.


Ebenetzer Downard: Winterlandschaft mit Fuchs und Hasen


16.10.13 Tiet blifft stahn


Lovis Corinth, Ole Mann. 1889

Wenn du keen’n Vullboort dregen wullt, muttst du morgens in’n Speegel kieken, to’n Raseeren. Dorwegen büst du noch nich aapsch un hoochkröppsch, dat geiht nu maal nich anners. Un denn sühst du nich blots de Boortstoppeln, üm de di dat geiht. Du sühst ok, wo sik dien Utsehn ännert – nich van Dag to Dag, nich van Week to Week, man so bi lütten van Maand to Maand, un ok nich jümmers mit datsülbige Tempo. Daar kümmt denn en Morrn – un de kümmt säker un bestimmt –, dat du di verschreckst un to di sülben seggst: Dat bün ik doch gaarnich. Dat kann ik nich wesen! De Tiet hett den Spadel ansett un di Folen, Krökels un Schrumpels in’t Gesicht dreven. Diene Oogen sünd mööd worrn, un wo is denn de modige Hoortossen bleven? Nu steihst du daar, mit Schuum üm de Nees un den Pinsel in de Hand, un muttst togeven: He is oold worrn. Dat lütte gröne Männeken, dat di jümmers in’n Nack sitt, dat seggt: Nu, nich to oold, ‘n beten is an di woll noch an, du kunnst dat ok "riep" nömen un "utwussen". Dat is denn en Trost, man en halv Johr later daar sünd al wedder niege Folen to sehn, un hangt di daar würklich un wohrhaftig ’n Druppen an de Nees? Di grust dat nu ‘n beten, un du beslüttst, di nu doch ’n Boort stahn to laten.


Lippincott’s Monthly Magazine mit der Erstfassung des Romans. Bild Adasta/Wikimedia Commons

Lett sik de Saak nich uphollen? Jüst so as bi Oscar Wilde in dat Book van Dorian Gray: de seeg sien heelet Leven ut as’n jungen Mann, rein un unschüllig. De Sporen van sien ungodet Leven bildt sik dorför up sien Porträt af, dat en amenn nich mehr ankieken kunn, so leeg seeg dat ut. De Spoor de blifft, kannst maken wat du wullt!

De Satz is richtig, man de Dorian is man Literatuur. Würklich begeven hett sik aver de Geschicht van Fet-Mats in dat Bargwark van Falun in Sweden. Mats harr en beten Övergewicht, so keem he to den Ökelnaam Fet-Mats. Liekers harr he’n Bruut kregen, in dree Daag wullen se hieroten. De Dag keem, man keen nich keem, dat weer Mats. He weer ünner Dag bleven un verschüttgahn. Sien Bruut kunn sik nich tröösten, se truert en halvet Johr, denn een Johr, denn van Johr to Johr, ehr Leven güng daarmit hen, amenn kennt elkeen ehr Schicksal.


Fet-Mats sien Graffsteen. Bild Spito/Wikimedia Commons

Un nu, foftig Johr later, kemen de Barglüüd in’n Schacht an ene Steed, wo dat in de olen Tieden ‘n Bargrutsch geven harr; un as se anfüngen to buddeln, daar stött se up den Doden, de avers nich verfallen weer, man he seeg ut as lebennig. He harr in Vitriolwater legen, seggt de Chroniek, dat harr em konserveert. Se broch em an de Sünn un leden em up’n Marktplatz nedder. Nüms kennt em, nüms as de ewige Bruut, de nu anklabastert keem mit ehre Krücken un sik över em smeet. Jo, he weer’t, Mats ehr Brödigam, un he seeg ut as güstern vör foftig Johren. De Tied harr em nix dohn kunnt, anners as siene leeve Bruut. Daar weern nich veel, de sik nich de Tranen ut de Ogen wischten, as se dat sehn deen.

De Geschicht is männigmaal wiedervertellt worrn, van Johann Peter Hebel bet to Hugo von Hofmannsthal; to miene Tied stunn se noch in’t Schoolbook. Man de Chroniek weet noch wat anneret: dat keem in disse Tieden faken vör, dat en Bargmann verschütt güng. Un wenn se em dood wedderfunnen harrn, denn weer daar jümmers ’n olet Wief, dat em kennen dee; denn de Bruut harr en Anrecht up ene Rent.

Dat schall nu wesen as dat will, de Geschicht faat us an’t Hart, Rent of nich Rent. Se is ok en Exempel daarför, wat för’n Hartleed dat geven kunn, wenn de Tied anhollen warrt un stahn blieven deit. Kiek driest in’n Speegel: Wullt du dat riskeern?


16.10.13 De swatte Pudel

Frieda hett ene Reeg van beropene Vöröllern, man stolt wesen kann se up de mehrstendeels nich. Van den swatten Pudel hest woll al hört, de Doktor Faust bi’n Oosterspazeergang in de Mööt keem un amenn de Düwel sülben weer, Mephistopheles mit Naam.


Faust hett en Problem...


Agrippa vun Nettesheim harr keen nettes Heim, man besünner Hunnen

Man he weer de eerste nich. Mi fallt daar de beeden Hunnen in, de de Magier un Tüverer Agrippa von Nettesheim († 1535) bi sik harr.


Bodin un Jovius kennen sik ut mit Hunnen un mit Düwels

Düwelshunnen, dat weer tominnst de Menen van de Schrieverslüüd, de Agrippa sien Leven upschreven harrn: Jean Bodin (†1506), Paul Jovius (†1552) un Johann Ragor (1566), un de weern sik säker: »Bey seinem leben hatte er zween Hund mit ihm lauffen / die waren Teuffelen.«


Schutzgeist, Bild Polymate/Wikimedia Commons. Ok Schutzgeister köönt bedrauhlich utsehn!

De Hunnen un de Düwel! Wo schall wi dat finnen, Frieda?! Dunnemaals seggt se Spiritus familiaris daarto, latiensch för en Geist, de to de Familie un to’t Huus hört.

Man de weern den Agrippa nich freewillig to Deensten, se harrn en Hannel afsloten, as dat bi Doktor Faust heet: „Ich will mich hier zu deinem Dienst verbinden / auf deinen Wink nicht rasten und nicht ruhn / wenn wir uns drüben wiederfinden / dann mußt du mir das gleiche tun“. Dat weern nu de Utsichten, de Agrippa harr, wenn siene Hunnen em ankieken deen. An all sien Unglück un Malör weern de Düwelshunnen schuld, schreev he in enen Breef.

Kann een woll schudderig bi warrn. As Agrippa marken dee, dat de Dood em neeger keem, nöhm he den swatten Pudel dat Halsband af, wo mit Nagels magische Teken up pinnt weern, un sä de Wöör »Abi perdita bestia quae me totum perdidisti« (»Go hen, verropen Bestie, de mi in Verdarf brocht hett!«). As he dat Veeh so anredt harr, lööp de in flegen Hast an dat Över van de Saône (denn Agrippa weer in Grenoble, as he mit Dood afgüng), sprung in’t Water un weer op de Steed verswunnen. So vertellt Jovius de Geschicht, daarbi wesen bün ik nich.

Man dat warrt ok seggt: Wenn du daarvan reden deist, dat du dienen Hund verkopen wullt, un he kann dat hören, dennso mutt he starven. So könt wi denn wies warrn, dat de Saak wedder twee Sieden hett un nich elkeen swatten Pudel en Höllenhund is.


Ganz leeg.

Frieda quarrt. Se hett de Geschicht mit Agrippa nich goot upnahmen. Schall ik di denn woll de van den truen Hund vertellen, de van sien Herrn doothaut warrt, un he harr sik blots verdoon? Ik dreeg di dat vör, as dat bi Aesop in siene Fabeln steiht, de Hund hett daar keenen Naam afkregen; annerwegens heet he Gellert.


Ganz leev.

»En Buer, de to Feld gahn weer, üm en Lock in een van siene Tüün to flicken, funn, as he wedder to Huus keem, de Weeg van sienen eenzigen lütten Söhn ümstött, siene Saken tweireten un vull van Bloot. Sien Hund leeg bito, mit Bloot vullsmeert. He meent, dat dat Deert sien Söhn wat andohn harr, nöhm dat Biel, wat he in de Hand harr, un sloog em den Kopp to Bree. As he denn de Weeg wedder upricht, funn he sien Kind lebennig un fien toweeg daar ünner liggen, un an de Eer leeg en heel grote, dode Slang, de de true Hund tweireten harr. För sienen Moot un Tru, wo he dat Leven van dat Kind behödt harr, harr he woll wat Beteret verdeent.«

Nu süh, Frieda widdelt al wedder mit‘n Steert. Wi sünd us woll eenig, mien Hund un ik: De Höllenhunnen, de hört nich mehr in use Tieden. De olen Ägypter, so üm un bi 800 v. Chr., de harrn Hunnen oppert, de Archäologen hefft grote Bargen van Hunnenknoken funnen, in de Katakomben ünner den Anubis-Tempel van Sakkara, ok Hunnenmumien kannst ut de Tiet finnen. Un för Frieda ehr öllste Öllermudder mutt een wiet in de Johren torüchgahn – de Hunnenkeev, de se letzt in de Swietz funnen harrn, de is al an de 14.000 Johr oolt. De Zoologen seggt, dat is keen Wulf, dat is ok keen Schakal, dat is al ’n richtigen Hund. Un förwiss nich ut de Höll.


Ok ganz leev.

Bild Höllenhund: Black Butler Wiki

15.9.13 Ut de Muuskist

Ernst Hamann:
Min Modersprak (1904)

Min Modersprak, so rik un ror
Bald liggst du up de swarte Bor,
Den warrt wi di begrawen.
Dat ok das Shöne mut vergan!
För di giwwt dat këin Uperstan,
Këin Weddersëin dor bawen.

Dicht bi din Sark in swarte Dracht
Holt Reuter, Brinkman Dodenwacht!
Din Dichterpor warrt bliven.
O fünn ik jüm ern fullen Klank,
Ik würr di dinen Graffgesank
Mit min rod Hartbloud shriven.

Robert Garbe:
Këin Likenköst (~1900)

Sëi swert, dat du in'n Lesten liggst,
Du oole Sassensprak.
Sëi seggt al gor, du büst verennt.
Sülmst Lüüd, dëi sik din Dichters nennt,
Vertwifelt an din Sak.

Noch büst nich dod, doch klingt din Stimm';
Dat shöllt de Gëlen hörn!
Vergëwen din egen Görn din'n Win,
Ik will ëin von din Dokters sin,
Din Plëger, di to börn.

Un wen ëin Minsch de Fedder brukt,
To shriven ëin plattdüütsh Lëidd:
O dat doch hüt un all de Tid
Dëi Slagg di blëiw von'n Liw so wid,
Dëi recht din Oort nich wëit!

Nu, Kulengrëwers, Likentogg,
So hëisch as Ul un Krei:
Uns Sprak dëi lëwt! Gat gau na Hus;
Jü kwarrt mit Dodensinksank drus
Ümsünz joun Kël man twei!


Wapenstele vun't Verlagshus Diederichs. Bild : Andreas Praefcke/Wikimedia Commons

Kiek maal, Frieda, hier hebb ik en fienet olet Book funnen: "Up sassisch Eer", rutgeven van John Eimers un druckt van Eugen Diederichs in Jena in't Johr 1910 in'n Updraag van de Nedderdüütsh Sellshapp in Hamborg. Nix as Gedichten! An de ole Frakturschrift musst di 'n beten an wennen, un de Wöör warrt ok faken anners schreven, as wi dat hüütigendaags wennt sünd.

Dat lütte Book (174 Sieden) hatt al ne lange Reis' maakt: Toeerst höört dat den Balladendichter Börries von Münchhausen, un vör dat bi mi lann' is, stunn dat in de Landsbibliotheek Altenburg. Nu liggt dat bi mi in't Schapp as in de Afnahm. John Eimers schreev in sien "Woord vörup", dat he sik nich an de Rechtschrieven van de Schrieverslüüd holln hett, sünnern all de Texten in en System brocht harr. He wull daarup hen arbeiden, dat dat en spraklichet Övereenkamen mank de Plattdüütschen geven schull. Un daarmit weer he 1910 sien Tiet wiet vörut, denn dat is mehr, as wi hunndert Johr later tostannbrocht hebbt (Keen dat heel nau weten will: Hüüt versökt wi dat mit dat Systeem van Johannes Sass, dunn harrn se de Regeln van Robert Garbe anwenndt).


John Brinckman

Kunnst nu menen, dat in dat Book blots Loffleder up plattdüütsche Spraak, Oort un Wesen in stohn. Man dat is nich so. Hier baben staht twee van de Gedichten ut dat Book: een will us wiesmaken, dat dat Plattdüütsche al doot is, un de anner hollt daarwedder. Is nich so licht to begriepen, dat de Saak na hunnertuntein Johren jümmers noch up de Kipp steiht. Mi dücht, wi sünd nich een Spier wiederkomen.

Dat is de slechte Naricht. De gode is, dat de Lüüd jümmers noch Platt snacken doot, egaal of de offizielle Duum naar baben of naar nedden wiest. Kumm maal no Bredstedt an de Kass' van'n Supermarkt: De längsten Slangen staht daar, wo du up Platt afkasseert warrst, un daar is ok dat mehrste Bohei. Wilhelm Grimm, de jüngere van de Märchenbröder, harr schreven: "Welche vertrauliche Redseligkeit und anmutige Umständlichkeit herrscht in der Sprache der Niedersachsen!" — dat weer in't Johr 1846. De Grimms weern ut Hessen un snackt keen Platt. Wilhelm harr dat so schöön seggt, dat blifft nu up Hochdüütsch stahn un warrt nich översett!

Wi köönt ok mit Klaus Groth seggen: "Wat klingst du so vertruut". Vertruen, wenn üm di rüm allens to Kehr geiht un wenn du nich weeßt, of dien Naver noch dien Fründ is. Vertruen in dien egen Spraak un — in di sülven. Dat is bleven. Hunnertuntein Johr lang.


15.9.13 Luern un Lachen

Hunnen köönt nich lachen, daar is Günther Petersen up komen. "Man mutt sik also marken: Wenn man irgendwo maal van en ‚Lachhund' lesen deit, denn is dat wiß en Druckfehler — un mutt ‚Wachhund' heten" (Nordfriesland Tageblatt, 28. Juli 03). Süh maal an! Lachhund — dat heff ik mien Leevdaag nich hört. Up desülvige Wies kunnst di ok so niegeliche Wöör infallen laaten as Lachdienst (staats Wachdienst), Lachmeester, Lachparade un Lachtoorn, amenn ok Lachbataillon; wieldat ut'n Lachsack ni keen Wachsack warrt. Man dat geiht woll 'n beten an't Leven vörbi. Hunnen köönt nich lachen — wi Minschen hefft nix to lachen, tominnst wenn wi utwussen sünd. En lütt' Baby hett daar noch keene Last mit — dat widdelt vör Freid mit alle veer Been as Frieda mit'n Steert. Un krischen doot se beede noog. To'n Lachen hört woll 'n düchtige Portschoon Naivitäät. Mehrstendeels grient de Lüüd blots in sik rin, achter ehr sture Masken. Lachen un Weenen hört tohoop so as dat Baby un siene vullscheten Luren. Nu is dat wunnerlich to vertellen, dat Hunnen oknich weenen köönt. Frieda lett den Steert hangen, wenn ehr dat nich goot geiht, man dat se denn jiffeln of öchen deit, dat is roor. Anners wi Minschen. Wi hefft noog Grünn' to blarrn, un wi doot dat woll ok.

Un wenn di nu een ünner Tranen angrienen deit? As de lütt' Deern mit dat Ies in de Fuust, dat Mudder ehr kofft harr, ümdat se vergeten schall, dat se henfullen weer? Hunnen köönt di nich ünner Tranen ansmuustern. Frieda warrt dat Ies freten, un denn schull se woll mit'n Steert weddeln. Un daarmit sünd wi nu wedder bi den Anfang van't Leed ankamen.

Wi Minschen hefft nix to lachen. Dat gifft Lüüd, de dat mehr föhlen doot as annere, so een weer de amerikaansche Schrieversmann un Philosoph George Santayana. He schreev (in sien Book "Der letzte Puritaner", dat 1935 rutkeem): "Ok wenn du nix Bööset vörhest, is dat jümmers beter, sik so to verhollen, dat di nüms beluern deit. Up disse Wies kannst du minnstens de Hälft van den Segen up di trekken, de di todacht weer, wenn du gaarnich boren weerst." Schasst nich meenen, dat he mit disse Ansicht van't Leven 89 Johr oolt worrn is. Is daar wat Wohret an? Denn de allgemeenen Ümstänn un Anstalten sünd dat nich, de us dat Leven tweibreken köönt. Daarachter steiht doch mehrstendeels 'n Mitminsch, de sik up miene Kösten dörsetten will. Un nu kümmt dat Speelwark in Gang — haust du mienen Hund, sla ik diene Katt, grabschst du mi an'n Hals, smiet ik di anne Eer. Verleren warrt beede, un to'n Lachen is dat wiß nich.

Man de gode Raad, de Santayana för us hett, de warrt us vandaag nich mehr so veel helpen. Sik so to verhollen, dat us nüms beluern deit?! Beluert warrt wi doch Dag un Nacht. De di an'n Kragen will, de hett di nie nich sehn, man he weet allens över di: mit wen du snackt hest un wat du an wen tahlt hest un wo du güstern hengahn büst, as diene Fro inkopen weer. Santayana harr 1935 vöörutsehn, wo wi hüüt mit leven mööt. He harr noch dacht, een kunn sik daar ruttrekken. Wi weet woll, dat dat nich geiht.


Masken köönt jümmer lachen — ok Hunnenmasken

Un so blifft us denn, wat de Minsch mitkregen hett un wat de Hunnen nich köönt: Lachen. Ik weet woll, dat is nich veel to'n Överleven. Un van Naivitäät is dat en heelet Stück van af. Kannst denn ok Conditio Humana to seggen. "Wenn ik lang noog an't Starven wesen bün," seeg Charles Fort, "dennso warrt mien letztet Woort woll en Satz wesen, de jedereen seggen kann — wenn nich, mutt ik wohrschienlich lachen." Wi weet nich, of he lacht hett, as dat 1932 mit em to End güng. —

Een mutt nich afsluuts an en Gott glöven, de een straft, üm sik anstännig uptoföhren, seggt Stanislav Lem, de poolsche Philosoph. De Masken, wo wi baben al van snackt hefft, de warrt woll bruukt, um dat wahrhaftige Gesicht to schonen. Villicht kann een' dat 'n beten trösten: In de chineessche Schrift is dat Teeken för "Musik" ok dat för "Freid". Man höörst du hüütigendaags noch Lüüd singen?


Bild Baby: Voiceboks/Wikimedia Commons

24.8.13 Süster Hoochdüütsch

Hüüt gifft dat wat ut’n Bökerschapp, en Woort van Theodor Fontane: „De Böker- und Literatuurworm, un wenn he noch so klook un plietsch is, is doch jümmers blots ‘n Freid för sik sülven, för sik un ene Handvull Minschen. De Werlt geiht daar över hen und lacht dat Leven un de Schöönheit to.“ Dat gifft Schrieverslüüd, de kannst nich in’t Platt översetten – de schrifft Pappierdüütsch, wo se di mit inwickeln doot. Bi Fontane is dat anners. He kennt en poor mehr Wöör as ik dat do, sien Sätz sünd elegant un liekers graadut, he denkt eerst un schrifft achterna; nich so as use PC-Artisten, de blots tokieken doot, wat een Woort dat annere ut de Maschien treckt.


Theodor Fontane, Carl Breitbach hett dat Bild maalt.

He is ut dat 19. Johrhunnert, ik segg dat klaar un upsternaatsch. He harr lange Tiet in Ingland leevt un kunn goot Ingelsch snacken, man he bildt sik nich in, dat he sien egen Spraak upgeven schall, as wi dat hüüt beleven köönt. Du kannst de Lüüd in siene Böker sik ünnerhollen hören, so nipp un nau hett he upschreven, woans se snacken doot. Elkeen Person hett daar ehr egen Spraak, is jung of oolt, Waschfroo of Offizier. Un wenn all de Wöör tosamenkümmt, denn hört en de heele Gesellschap reden, un dat Wunner is: elkeen hett sien Deel daaran, dat Puzzle passt tohoop. Un nu, wat seggt he in den Satz, den wi hier upschreven harrn? Dat dat allens keeneen wat angahn deit as man den Schriever sülven un siene nahsten Frünnen. De Werlt geiht daar över hen, schrifft he, un he hett Recht daarmit. Fontane schreev över un för ene Gesellschap, de an’t Starven weer, un he wuß dat. Dat twintigste Johrhunnert hett daar klaar Schipp maakt, daar is nix överbleven, nich in't Leven nich in de Literatuur. Wi leevt nich mehr so, wi snackt nich mehr so, un wi leest annere Böker. Wenn wi hier wat över en hoochdüütschen Schrieversmann utkraamt, de al 1898 doot bleven is, denn hett dat nix mit Fierdagen to doon – daar is keen Jubiläum in Sicht. Dat Nedderdüütsche as de öllere Süster van dat Hoochdüütsche is al ‘n beten in de Eer wussen, un dat gifft Tieden, wo se sogor an Krücken geiht. Man se is in de verleden Johrhunnerte nich dümmer worrn, un warrt dat nich Tiet, de grote jüngere Süster ’n goden Raat to geven? Un so seggt wi to dat hoochbeent Riesenbaby: Markst du nich, dat du daarbi büst, allens to verleren un to vergeten, wat dienen Wert utmaken deit? Wenn de heele Werlt tosamenarbeidt, dennso köönt wi us nich in de Eck drücken, un dat wullt wi ok nich.


Hansetied — Plattdüütschtied. Lisa vun Lübeck, Foto Doris Schütz/Wikimedia Commons

Wenn de internationalen Geschäften up Ingelsch afwickelt warrt, denn köönt wi dat so goot as anner Lüüd. Man mi dücht, dat du di schamen deist, in dien egen Huus dien egen Spraak to bruken. Un wenn du singst, dennso singst du in ene Spraak, de du för Ingelsch hollen deist, un kümmst di bannig modern vör. Ik as diene öllere Süster weet woll, dat is överall so. Man beter warrt dat daarvan nich. Un nu kiek di Fontane an.

Hör to, wo de Lüüd in siene Böker snacken deit. De Charaktere un de Oort un Wies, woans se leven doot, dat kann för us keen Vörbild mehr wesen. Aver ehre Spraak, de kümmt ut de Merrn van ehr Persönlichkeit, dat sünd se, total, heel un deel. Markst du nich, dat di daar wat fehlen deit? Amenn geiht dat nich blots üm diene Spraak. Daar binnen dat Vertruen in di sülven, du büst nu al söbentig Johr an’t Söken dat weddertofinnen. De dat grote Gekrisch maken doot un de olen Fahnen swenkt, de künnt di up de Duer nich helpen. Hör up di sülven, leve Süster Hoochdüütsch, un wenn du de Gedüür upbringen kannst – lees Fontane!


24.8.13 Football mit Hund


American football player. Bild biblioarchives Canada/wikimedia commons

Kiek maal, Frieda, wat hier in’t Blatt steiht! Kannst meist nich glöven. De US-Footballer Antonio Morrison is achter Trallen landt, üm dat he enen Beamten van de Polizei in Gainesville/Florida up ene heel besünnere Oort un Wies up’n Steert peddt harr. Denn he harr enen Polizeihund anbellt. In den Polizeibericht steiht, Antonio harr sik daarmit deffendeert, dat de Hund toeerst bellt harr. Dat güng üm Rohstören, un twüschen den Footballer un den Hund (de Bear heten deit) weer bi de Öcheree noch de Finsterschiev van dat Auto twischen. Bieten harrn se sik denn woll nich kunnt.


US Police Dog. Foto Michael Pereckas/Wikimeda Commons

 

 

 

 

 

Den Hund kannst jo verstahn. Ik laat mi ok nich geern anbölken, un wenn so’n Sportler so richtig in Fohrt kümmt, kunn dat woll licht en poor Dezibel to veel warrn. Denn dat Bear den Striet anfungen harr, dat kann’k mi nu nich vörstelln.

So’n Polizeihund is doch en intelligentet Deert. Nu is de Fraag, harr Antonio würklich un dreehaftig dacht, dat he sik mit den Hund ünnerhollen kunn? Un hett de Hund mitkregen, wat de Minsch em seggen wull?

Un upletzt: Wat wull Morrison em seggen?! De Polizei-Bear weer woll nich daarför utbildt, enen Minschen in’t amerikaansche Ingelsch to översetten, wenn he blaffen un klaffen deit, un ‘n Footballer al gaarnich. Süht jo ok so ut, dat de Polizeihunnen in Florida Beamte sünd. Dennso warrt se sik jo ok an de Vörschriften holln.


Portugiesische Fans, EM 2004. Foto vun Fritz Duras/Wikimedia commons

Wenn du in’t Stadion büst un hörst, wat daar afgeiht, denn warrst du ok nich versöken, dat to översetten, dat is maal säker. Is ok de Fraag, wat Antonio noch‘n annere Spraak snacken kann as man blots dat Jiffeln un Bleken. As’n Minsch, meen ik – jo; as’n Footballer – keen schall dat weten?! Amenn is de Footballer gaarnich achter sweedsche Gardienen komen, un een van de amerikaansche Geheemdiensten hett em kapert as Fachmann för canine Kommunikatschoon. Man wi weet jümmers noch nich, wat in den Kopp van düssen Antonio vörgahn is. Weer he blots duhn?


Frieda seggt klipp un klaar: Ei mi den Buuk, orr ik freet di!

Frieda weet woll, dat ik se ok maal anbellen do, un se klafft torüch – dat ik denn en in’n Tee heff, dat kümmt meist nich vör. Reinet Speelwark is dat, un wi hefft daar alle beede use Freid an. Wenn wi nu annöhmen wullt, dat Bear doch anfungen harr – sachts wull he blots fründlich to den Sportler wesen? Amenn is Bear en Footballfan? Dennso schull he maal mit siene Polizisten-Kollegen to Kehr gahn: He wull blots en Autogramm, un se packt den Star in’t Kaschott. Nich uttodenken! Sone rore Saak is dat nich, dat du ‘n Autogramm hebben wullt un de Star öcht di an – ok beropen Personen hefft Nerven. Dat warrt noch ‘n beten duurn, dat wi all desülvige Spraak reden köönt, Deerten un Minschen togliek. „Wat is, wenn dat Paradees op Eerden würklich un dreehaftig kümmt?“, fraagt Günther Petersen (Nordfriesland Tageblatt, 28. 3. 2003). „Wohen denn mit de Minschen?“


Löwenzahn. Foto Jost Jan

Wenn wi nich all insperrt warrn wullt as Antonio, mööt wi us ännern, dücht mi. Kannst jo maal daarmit anfangen, mit dienen Hund to reden. Man wahr di: nich blots de Minschen köönt tücksch wesen. „Nu hefft wi bald keen Smacht mehr“, sä de Katt to de Muus…

Wi weet dat all: Elkeen Saak hett twee Sieden. Douglas Jerrold (†1857), de ingelsche Schrieversmann, spazeert‘ mit siene Frünn‘ an enen sünnigen Sümmerdag dör’t Land un keem up ene Wisch, de stunn vull van Botterblomen. He plückt een daarvan af, keek ehr heel nau an un reckt de Hand mit de Bloom in de Hööchde: „Wenn elkeen van disse Blomen een Schilling kosten dee, wat warrt de schön wesen!“ Harrn wi nich dacht, dat gifft dat eerst in use Tiet, dat allens blots na Euro un Cent geiht?! Dat weer vör annerthalf Johrhunnerten nich veel anners. „De Minsch geiht mit de Tieden, man de Tieden mööt sik nich ännern“, hett maal een seggt; kümmt mi ‘n beten afsünnerlich vor un mutt woll ok nich stimmen. Of dat Peerd goot to rieden is, seggt Fiete Petersen, dat warrste eerst marken, wenn du up de Eer liggst.

Gifft dat nu ‘n Moraal daarbi? Up’t eerst: Mit Bellen köönt wi de Werlt nich betern. Sodenn: Footballer, de mit ehre Hunnen snacken, schöölt nich naar Florida fohren. Upletzt: En Struuß Blomen frisch van de Wisch is männichmaal beter as dat Gebinde van den Orchideenfloristen an de Hööftstraat.


20.7.13 De Spann Tiet

Een van de olen Chinesen, Meester Lie (Liä Dsi, Lièzi, Lieh Tzu of Liä-Tse), de so wat üm 450 v. Chr. leevt hett, harr ene Ansicht van de Werlt un van’t Leven, wo wi ok hüüt noch wat mit anfangen köönt. He kann licht een van use Tietgenossen wesen. Richard Wilhelm hett em in’t Hoochdüütsche brocht.


Wark van Lie

Lie schrifft: „De Tall van de Johren van de olen Tieden bet hüüt laat sich nicht naarreken. Wöördige un Narren, Gode un Böse, Winner un Verlerer, de Recht harrn un de Unrecht harrn – all sünd se gahn un utlöscht, un de heele Ünnerscheed is, dat de enen tögerig daarhengahn sünd un de annern flüchtiger. Wenn du di Loff un Lack ut disse korte Tiet so to Harten nimmst, dat du Geist un Lief in Unroh un in Röhr bringst, ümdat dien Naam en poor hunnert Johren na dienen Doot noch utduert — wat för’n Wehl is dat!“ He hett man Recht, en Wehl is dat jüst nich. Meester Lie dacht an dat gode Andenken, dat du in Leven un Doot bi diene Landslüüd finnen kannst, wenn du dat richtig anstellen deist. Dat lohnt sik nich, meent he; de Minsch vergeiht as dat Kruut, un up de Wöör up den Graffsteen kümmt dat nich up an. Kümmt us bekannt vör, disse Sicht. „So gau as Gras dröögt se doch dorhen, un liek as Grööntüüch ward se soor“, översett Karl-Emil Schade de Wöör ut den 37. Psalm.


"Se sünd as dat Gras..." Bild Klaus1833/Wikimedia Commons

Süht so ut, dat de Lüüd vör tweeunhalf dusend Johren desülvigen Gedanken harrn hefft as wi mit all de Medien un de Elektronik. De Graffsteen, de kann en poor hunnert Johr utduern, in China un bi us – man dat is ok wohr, dat nich elkeen enen Steen up’t Graff stahn hett. Wielst de Steenhauers ok leven mööt. Mi dücht, wi hefft daar hüüt keen Last mehr mit, dat use Naams na usen Doot noch utduert, as Lie schreev – eenmaal in’t Nett, up ewig in’t Nett, in’t Internet meen ik. Wenn di dat eenmaal fungen hett, denn kümmst daar nich wedder rut, as de Hering ut dat Stellnett. Wat du in Facebook schriffst, dat blifft daar stahn för alle Tieden, ok wenn di dat genierlich warrt in latere Johren. Tominnst kunn in’t ole China de Strom nich utfallen, as dat bi us faken passeer’n kann. Dat schull woll en abasig Pries un Ehr wesen, wenn de daarvan afhangen deit, of noog Strom ut de Steckdoos kümmt. De gode Roop, mienleev un achternah! Kiek maal in’t Blatt: Wenn daar en Liek künnig maakt warrt, dennso gifft dat keenen beteren, leeftalligeren Minschen as den Doden. „Över 'n Doden schallst nix Slechtet seggen“, dat glöwt wi all un daar hollt wi us an. De ole Meester Lie harr dat al beter wußt: un wi weet dat ok beter, man togeven köönt wi dat nich. Man kann dat ok anners sehn.


Prinzessin Brambilla - Pantalon et Giglio

 


Op düssen Freedhoff dörv Frieda: Heidnische Langbetten op'n Grimmelsbarg bi Tarbek

„De Oogenblick, wenn de Minsch ümfallt, dat is de eerste, wo sik sien wohrhaftiget Ich uprichten deit,“ schreev E.T.A. Hoffmann in siene Geschicht van de Prinzessin Brambilla. Ik denk, dat heet doch woll: Dat kümmt daar nich up an, wat du meenst, dat de Lüüd van di denken schöölt. De Tiet bringt dat an’t Licht, wat du büst of wat du wesen büst. Du warrst dat denn nich mehr wies – man dat mutt jo keen Nadeel wesen.

Frieda is wrantig un wrucksch. Se treckt al anne Lien, se will keene goden Wöör nich up’n Graffsteen nich in’t Blatt un nich in’t Internet – un den Karkhoff kann se al van alleen nich lieden, dat hefft wi al hört. Se will hüüt un nu mit mi dör’n Koog, un ik sabbel hier wat van de olen Chinesen. Man jümmer sutje! Nagraad gifft dat ok Karkhööv för Hunnen un Katten! Man dar quält se sik nich üm. Un hett woll Recht daarmit. Wat deist du denn, Lütte, dat de Chow-Chow van usen Heringshöker un Fiete Petersen sien Dackel di in’n Sinn behollt? Du settst 'n Dütten in’t Gras, un daar köönt se denn all an rüken. Dat Prinzip is datsülvige as bi us Minschen, dat Materiaal süht 'n beten anners ut.


20.7.13 Karkhoffsgedanken

Wenn Frieda „Karkhoff“ hört, fallt ehr twee Saken bi: Se dröff up’n Karkhoff nich pinkeln, keene Löcker buddeln un ok süss keenen Dreck maken, un: daar gifft dat Bööm. Dat kümmt ehr meist ‘n beten weddersinnig vör, denn för wat sünd Bööm denn woll upstellt, wenn nich för’t Pinkeln? Dat is ok dumm, dat se de ganze Tiet anne Lien blieven mutt. Frieda kann Karkhööv nich utstahn, dat is dat End van’t Leed.

Herrchen is daar ganz anners, de spazeert an de Gräver lang un lett sik daarbi Tiet. He kümmt Frieda denn jümmers ‘n beten drömelig vör, man he is woll blots an’t Sinneeren. Wat fallt een toeerst up? Is allens fien uprüümt un upputzt, de Doden schall dat woll orntlich un maneerlich hebben.


Pastorengräber Curau. Foto R.Witzke


Gegen de Süül wöör Frieda ok geern pinkeln. Man op den Freedhoff in Hamborg-Ohlsdörp dröfft Hunnen gor nich rop

Dat de Jungs un Deerns to nachtslapen Tiet bi Maandschien mang de Gräver Vampir speelt, dat kennt wi blots ut de Glotzkist. Kunn ok wesen, dat wi nich so akkerat henkieken doot, kannst doch dien Naver sien Kinner dat nich noseggen, un geiht di jo ok nix an. Jüst so as dat heemliche Smöken van dat Kruut Cannabis, wo du dösig van warst – daar kannst ok nix to seggen, du smökst doch ok dien Zigaretten un billst di in, dat schall gesünner wesen. Denn geiht di dat as de Öllern van dat Baby ut Massachusetts, wo de „Star“ ut Springfield van’n 10. September 1948 över schreven harr: „Lawrence Phillips, 22 Maanden oold, smökt twee Zigarrn an’n Dag. He is nu al en Johr an’t Smöken, een Zigarr wenn he morgens upsteiht un een, ehr dat he sien Namiddagsslaap hollen deit. Sein Moder vertellt de Reporters: ‚Ik maak dat jo nich lieden, man he schriekt und warrt heel wild, wenn ik em nix geven do.‘ Een Vördeel geev dat, seggt se: He bruukt jümmers ‘n Ascher.“ Bi lütten warrt Lawrence woll ünner de Eer wesen.

De hier up usen Karkhoff liggen doot, de sünd amenn ok nich all mit ‘n fürigen Wagen in’n Heven föhrt, egaal wat up den Steen steiht. Hüüttodaags stoht jo blots noch de Johren daar up, wielst dat in de olen Tieden heele Levensgeschichten weren. Keen sik de Möh maakt un sik dat rutbookstabeeren deit, de warrt wies: All de daar liggt, dat weern de besten Döchter un Söhn, trohartige Ehporen, Untru harr dat nie nich geven, noothelpsch weern se för de Navern, bedachtsam as Vadder un Mudder, Muster un Vörbiller för elkeen, de ehr Graff besöken deit, daar geev dat keene Utnahm.


Foto Rudi Witzke

Dennso kannst amenn daar up kamen, dat dat de Doden gaar nich gellt, wenn de Karkhoff so glatt putzt is un de Graffsteden so püük un rein utseht. Dat gellt dat Ansehn van de Levenden. De intakte Sellschop, de wi al lang nich mehr hefft, de wiest wi up’n Karkhoff vör.

Man mi dücht, de Saak hett wedder twee Sieden. Is di dat nich upfulln, dat mit Gräffnis un Dodenfier jümmer mehr Bohei maakt warrt?


Baumfeld Friedhof Pankow XII. Bild Boonekamp/Wikimedia commons

De Husumer Nachrichten schrifft an’n 23. April 2013: „Immer mehr Friedhöfe fächern ihr Angebot weiter auf, zum Beispiel mit Rasengräbern, Baumgräbern, parkähnlichen Gemeinschaftsgrabanlagen oder Urnenwänden. Dazu steigt die Zahl der Bestattungswälder außerhalb klassischer Friedhöfe seit Jahren rapide an. Selbst Kirchen werden zunehmend als Bestattungsplätze für Urnen genutzt.

Seebestattungen auf Nord- und Ostsee oder das Verstreuen der Asche in der freien Natur (nur im Ausland möglich) rücken als weitere Alternativen verstärkt in das Bewusstsein der Menschen.“ Middewiel gifft dat ene heele Wetenschap, de dat mit de „Sepulchralkultur“ to doon hett. De Lüüd, de jüst enen Anverwandten verloren harrn, de warrt denn „Grabnutzer“ heten. Dat Hoochdüütsche hett so siene eegene Oort un Wies, de Minschlichkeit ut de Spraak to verdrieven, un wenn’t mit grimmigen swatten Humor is. Du kannst ok al lustig anmolte Sargen kriegen, un wenn diene Fro Feministin is, gifft dat för se ne Graffsteed in Hamborg op den Fruenkarkhoff. Man villicht will se jo ok blots ehr Roh hebben.


Man fröher woor ok veel Opwand dreven, mit küssen Leevspoorn op't Graff, nee also sowat...!


11.6.13 Realiteet un Schuld

Frieda hollt sik ut de Politik rut, tominnst ut den minschlichen Deel daarvan. Man se lustert schon up de een of anner Geschicht, wenn se in ehren Korf liggt un "slapenden Hund" speelt.

To'n Bispill de van de beiden Politikers, de sik in de Week vör de Wahl ünner't Volk mischt un sik nu in de Footgängerzoon de Schaufenster ankiekt. Wunnert sik de een: "Kiek maal an: en Büx för 10 Euro, en Mantel för 12,50, un en heelen Antog för 25 Euro. Daar kannst maal sehn, wat wi för'n goode Wirtschaftspolitik maakt!" — "Nee," seggt de anner, "Kiek maal 'n beten nauer hen — ditt hier is ne chemische Reinigung!" Kannst di nich vörstellen? Upschreven hett de Geschicht Günther Petersen in siene Kolumne "Extraplatt", de he van 1987 bit 2013 för den SH-Zeitungsverlag Flensborg tohoopbrocht harr. So'n Politiker is woll ok nich dösiger as wi annern Footgängers ok, dat harr Petersen nich meent un Frieda ok nich. Blots en beten wieder af van de Realiteet. Un wat schall ik mi ünner Realiteet vörstellen? Elkeen süht doch mal blots, wat he sehn will un wat in sien Kopp ringeiht. Use beeden Highbrow-Politikers seht de Saken in't Schaufenster mit Ünnerscheed — as ehr Köpp dat hergeven doot. Kunn ok wesen, dat een op't Glatties föhrt warrt as in de Geschicht van den Reisen, de up'n Bahnstieg stört un blots noch de Schlusslichter van sienen Tog to sehn kriegt. "Weer dat de letzte Tog no Tönning?" — "Nee", seggt de Stationsschaffner, "de vörletzte." — "Wat'n Glück!" De Reisen sett sik tofreden up sien' Koffer daal. "Freit Se sik ma nich to fröh", seggt de Mann in de kundenfründliche Uniform. "De vörletzte harr Verspätung. De letzte is al lang weg."


Nich bloots de Rücklichter, de ganze Toog is rood. Bild Joeb07/Wikimedia Commons

 


Dat britische House of Lords

Dat sünd so de Situatschonen, wo di de Lucht wegblifft un sik de Haar up'n Puckel upstelln doot. Un anners as in de Footgängerzoon büst du nun sülven up'n Pott sett. De Realiteet hett di bi'n Wickel, un denn blifft di blots de schööne Spröök "Dat is so as dat is".

Nu mutt een jo togeven, dat dat mehrstendeels nich blots an de Umstänn' liggt, wenn wedder wat scheef löppt. Du hest nich uppaßt, nich up de Tied achtgeven, of du jieperst naar wat, dat för di nich in Fraag kümmt. Van Benjamin Disreali gifft dat 'n ganzen Barg Anekdoten, wi hefft al van em hört. De dore passt hier hen: Daar keem maal en vermögen Börger to den Premierminister un meent, he harr veel van sien Kaptaal för Disrealis Wahlkamp utgeven, un nu wull he geern Peer van England warrn. "Mien leeve Fründ", seggt Disraeli, "Peer van England, daar kann ik Se nich to maken. Man ik hebb wat Beteret för Se: Se könt överall vertelln, ik harr Se de Peerswöörd anbaden, un Se harrn ehr nich hebben wullt."


Lord warrn — en Droom?

De Saak kümmt een bannig tweeverdreiht vör. Up de eene Siet gifft Disreali em Verlööf, sien Ansehn mit disse Geschicht uptobetern; man de Realiteet is dat nich. Amenn sünd daar nix as Lögen bi to finnen, un doch sünd de beeden heel tofreden… Un wenn de Nich-Peer klook noog is, denn lett he de Saak up sik berohn, sett sik up sienen Koffer un kiekt achter de roden Slusslichter van siene Karriere an.

De brave Politfinancier hett villicht blots kregen, wat em tokümmt. He is nich unschüllig daaran, woans em dat gahn is. Man dat gifft ok Fallen, daar kunn een nich ahnen, dat daar wat in'n Busch sitt, un du kümmst di vör, as wenn du in de Terrormöhl van Al-Qaida rinraden büst und hest nix utfreten, so as dat Erk passeert is. Sien Tina kümmt naar Hus, strahlt över't ganze Gesicht un röppt al van wieden: "Erk, pack dien Koffer, ik heff ne Milljon in't Lotto wunnen!" — "Prima", seggt Erk, "wo fahrt wi denn hen?" — "Wi fahrt gaar nich. Du treckst ut!"
Un wat Erk sik ok jümmers dacht harr in de verleden Tieden — de Realiteet hett em nu inhalt, un he kann sik siene Gedanken över maken, wo vertrackt dat wesen kann, sik up 'n annern Minschen intolaten.


Ok Erk süht de Rücklichter. Düsse Toog is affohrt!

Wat nu Frieda angeiht, de hett ok en Problem mit de Realiteet. Wenn se dat fuule Leven bi us nich mehr hebben kann, harr se sik dacht, dennso warrt se Polizeihund. Dat is nu nich mehr: In Amerika sünd se daarbi, Seehunnen för den Deenst bi de Waterschutzpolzei uttobillen. Un Frieda weet jo noch nich maal, dat se swemmen kann.


11.6.13 Realismus un Gröönkohl

Keen sik över sienen Hund Gedanken maken deit, em amenn en beten beluert, de markt bald: Hunnen sünd Realisten. Se blifft mit de Nees an de Eer, un wenn se no baben kiekt, denn söcht se de Oogen van ehren Minschen un töövt up wat Godet to freten. Schall mi wunnern, of Herrchen sik in disse Belang anners verhollen deit. In de Tiet van de französ’sche Revolutschoon kreeg een wietaf van Paris Besöök van sienen Fründ ut de Stadt. Nu vertell!


Dor blöödt de Dode, dor blöödt ok Hootmakers Hart: Histoorsche Guillotine.
Foto Hulton Archive/Getty Images

„De Tieden sünd grulich,“ sä de Fründ. „Se hefft ne Guillotine upstellt un sloot elkeen Dag Hunnerte van Köpp af!“ Sien Fründ warrt bleek. „Köpp?!“ schriek he. „Wat schall denn ut mi warrn – ik bün doch Hootmaker!“ Dat hört sik as’n Witz an – man dat kann ok de Oort van Realismus sien, de achter de gollen Wöör steckt, de up de Plakaten steiht, wenn wählt warrn schull, of de wi use Kinner to Konfirmatschoon in’t Book schrieven deit. De Werlt is so ideaal nich. Ut de Tied, as de Beamten noch van den König sülven insett worrn, is de Geschicht van den doden Landraat up us kamen. De Landraat van Negenhusen weer dootbleven, un bi de Dodenfier drängelt sik de wöördigen Herren in Frack un Zylinner, de sik Hapen op de Stääd maken deen. Een keem neeg noog an Friedrich Wilhelm ran – „Majestät,“ seeg he, „hefft Se wat daarwedder, dat ik de Stääd van den Doden innehmen dee?“ De König keek em eernst an. „Mi is dat recht,“ seeg he. „Snack Se doch maal mit den Kuhlengraver!“ Dat is Realismus. Wi Minschen sünd denn doch woll nich beter as de Hunnen. Quod erat demonstrandum.


Gefährliche Hund. Bild Anne Anderson (1874-1930)

Un kunn dat wesen, dat use Hunnen amenn wat beter sünd as wi? Ik kann mi dat goot vörstellen. Dat gifft doch Geschichten noog van de troen Hunnen, de nix mehr freten wullt, wenn Herrchen dootbleven is, un sik op sien Graff to Dood hungert. Wullt wi dat glöwen? Keen dat vertellt, de hett dat tomeist nich sülven beleevt, un de Moraal kümmt mi ok ‘n beten dick uppackt vör. Up de anner Siet – wat is mit de dree Hunnen, de de afdankte Soldaat in de holle Eek drapen dee in H. C. Andersens Geschicht „Dat Füertüüch“?

Wie harrn daar al över snackt. Keen harr jem daar hensett un wannehr is dat wesen? De sitt nu al hunnerte van Johren up de Schatzkisten un vergruult de Goldsökers (d. h. blots de, wo keene buntkarierte Schorten mitbrocht harrn). Du hest recht, dat is man blots ne Lögengeschicht. Man de sik dat utdacht harr, de harr doch woll meent: Wat ‘n richtigen Wachhund is un du seggst „Platz!“, denn blifft he daar sitten bet an’t End van de Tieden. Un wi smiet us denn inne Bost un meent, he deit dat us toleev. Un is dat denn nich so?! Frieda hett daar ehr egen Menen to. Solang in de Kist keene Wust in is, warrt se sik daar ok nich lange rupsetten. Se kümmt achter mi ankrupen un kiekt mi van nedden an: Ik bün doch dien Fründ un nich de van de Schatzkist!


Göönkohleten, Foto Horax/Wikimedia Commons

Dat heet, keen mit Hunnen goot utkümmt, de kümmt ok mit siene Mitminschen klaar. Man dat Woort is nich richtiger as annere Wohrwöör ok. Frieda is heel sacht un vörsichtig, wenn ehr en Dackel in de Mööt kümmt un dat is nich Ingwer Boysen sien; un Herrchen geiht dat mit ‘n Frömmen ok nich anners. Daar verhollt sik denn Herr un Hund up desülvige Oort. Woans dat mit de Ünnerscheed van Minsch und Deert utsütt, dat hett Rilke in en van de „Sonette an Orpheus“ upschreven.

He meent daar nich Herr un Hund, he hett Peerd un Rieder in’n Sinn: „… Und die zwei sind eins. / Aber sind sie’s? Oder meinen beide / nicht den Weg, den sie zusammen tun? / Namenlos schon trennt sie Tisch und Weide…“ schrifft Rilke. Un das chinees’sche Sprickwoort seggt: „Minschen hefft de Gööd leev, Hunnen dat Freten“. Dat dücht mi nu ‘n beten överdreven un happig. Ingwer Boysen seggt nich nee to’n deftigen Gröönkohl, un sien Dackel weet woll, wat Gööd un Leev bedüden. Un wenn dat so is, dat us Een van baben tokieken deit – findt he daar woll ‘n Ünnerscheed?


Carl Steffeck Schimmel, Hund und Bursche


20.5.13 Whistlers Pudel un Grootmudders Fido


Na dat, wat Whistler so maalt hett, is dat...

De amerikaansche Maler James Abbott McNeill Whistler (1834 – 1903) harr enen Pudel – kannst ok seggen: de Pudel harr em. De weer de Herr in’t Huus, Whistler dee em allens toleev. Un denn passeert’t: De Pudel füng an to hoosten. Whistler weer an’t Vertwiefeln, un em full nix Beteret in as Sir Morell Mackenzie to halen, den beropen Spezialisten in London för Halskrankheiten.


...sachs en witte Pudel west

As Sir Morell mitkreeg, dat se em wegen ‘n Hund ropen harrn, weer he ‘n beten gnadderig, see aver nix: He schreev wat up wedder den Hoosten, kasseert sien (mächtiget) Honoraar un stüert Whistler den tokamen Dag en Telegramm to, he schull maal gau bi em vörbikamen – Telefon geev dat noch nich to de Tied. Whistler keem ut’e Puust bi em an: „Is wat mit mien Hund?“ Sir Morell weer de Roh in Person. „How do you do, Mr. Whistler! Mi dücht, mien Huusdöör mutt maal nie streekt warrn, Se sünd doch Maler – hefft Se daar Tied för?“

Use veerbeenigen Frünnen hangt heel un deel van ehre Minschen af, dat wiest disse lütte Geschicht. De eene kann se up’n Dood nich verknusen, för den annern ersett se Familie, Fründschap un de heele Werlt.


En Hund? Mephisto? De Weltseel? Huch?

Ok för den Philosophen Arthur Schopenhauer weer ene Reeg van Pudeln de besten Frünnen: He harr se all Atman nöömt, dat heet soveel as „Seel van de Werlt“. Un Goethe, up de anner Siet? He kunn dat Blaffen un Bölken nich af, un wi all kennt de Geschicht, dat he van een Dag up’n annern siene Arbeit an’t Weimarer Theoter henschmieten dee, wieldat sien Fründ un Fürst em tomoten wull, enen Pudel (in use Geschichten kümmt jümmers blots Pudels vör!) op de Bühn’ speelen to laten. De Pudel keem, Goethe güng, un dat geev noog Lüüd in Weimar, de sik achter de Kusen wat grienen deen.


Schlick: An'n Anfang vun Goethes "Faust" Faust un Wagner un de swatte Pudel, de "schnoperte"

Wi all harrn us woll maal högt, wenn dat Schicksal een van de Groten daar baben an’t Been pinkeln dee. Mutt jo nich up jeden Fall ‘n Pudel daarbiwesen. Ik fraag mi mitünner, wo sik de Hund daarbi föhlen deit, wenn över em bestimmt warrt, as siene Minschen dat graad in’n Kopp kümmt. Frieda güng dat nich anners. Wi harrn ehr upnahmen, as ehr Lüüd ehr nich mehr hebben wulln, nu de Familie ut’nannerlopen dee. Se weer daar noch 'n Hunnenbaby, un wenn dat ‘n lütten Minsch wesen weer, denn harrn se ehr nich so slichtweg rutsmieten kunnt: Wi sünd diene Frünnen nich mehr! De Hund kann nich leven sünner dat Tovertruun to siene Minschen. Un wat is mit di un mit mi? Wi weet, wo weh dat deit, wenn us een’ in’n Stich lett, den wi leev hefft. Un Frieda schall dat nich marken?! Wenn en Hund an de Autobahn utsett warrt, as dat jümmers wedder in’t Blatt steiht, dat meen ik hier nich – dat is kriminell un daar mutt sik dat Gericht üm scheren. Frieda hett sik berappelt mit de Johren un hett de Geschicht woll meist vergeten. Man ik weet nich, wat passeert, wenn ehr up’n Stutz een van ehr ole Familie in de Mööt kümmt… Mi fallt daar de Saak mit Fido in, den lüerlütten Welpen, den Grootvadder in de Rocktasch van de Arbeit mitbrocht harr för de Kinner.


Fido, de Neufundländer. Foto Carl Reichert/Wikimedia commons

Dat weer in de Johren na den groten Krieg, wi harrn man blots twee Stuven, un egentlich weer daar keen Platz för ‘n Hund. Fido bleev denn ok nich lang bi us; he keem to Frünnen, de mehr Ruum för em harrn op ehren Hoff. De Tied güng hen, un Fido weer vergeten. Un denn keem de Dag, wo wi use Frünnen besöken wulln. Wi weern knapp up’n Hoff kamen, daar suust en Undeert op us los, groot as’n Kalf un pickenswart as de Düwel, huult to’n Gottserbarmen, stött us anne Siet, rennt op Grootmudder to, leggt ehr de Poten up de Schullern und lickt ehr das Gesicht af. Grootmudder weer en staatsche Fru un keem nich so licht van de Rull (ik heff al van ehr vertellt). Man nu schriek se los: „Nimm die Bestie weg!“ un bevert an’t ganze Liev. Se harr Fido nich wedderkennt. Man de Hund harr ehr nich vergeten. — He harr woll dat grötere Hart.


21.4.13 Ole Bööm


Ole Eek in Stavenhagen, Foto: Grebin

Frieda un Herrchen hefft beid ene Vörleef för ole Bööm — wenn ok ut verscheedene Oorsaken. Un so is dat man blots recht un billig, dat wi hüüt maal över Edward Everett Horton snackt. Horton (1886 - 1970) weer en amerikaanschen Theoter- un Filmschauspeeler. Ut seine grote Ranch harr he en Olendeel för Bööm maakt, dat "Old Tree Home". Wenn em en olen un mächtigen Eekboom, Löön of Iepernboom in de Mööt keem, de fällt warrn müss, wieldat daar en Bo up dat Flach to stahn kamen of en Autostraat daaröver hengahn schull, dennso köfft he den Boom un leet em in siene Olenpension ümsetten. Dat is keene lichte Upgaav, un dat gifft ganze Böker daaröver; een van de eersten harr Hermann Fürst Pückler 1834 schreven ("Andeutungen über Landschaftsgärtnerei"). In twee van de Parks, de Pückler anleggt harr, in Branitz bi Cottbus un in Muskau, dat hütigendaags mit den gröteren Halfpart in Polen liggt, is Frieda al rümspazeert un hett de olen Bööm up ehre Oort nutzt. Disse groten Bööm, de Pückler vör üm un bi 200 Johren ümsetten dee, de steiht daar jümmers noch un kriegt elkeen Johr frische gröne Bläder. Un so weer dat denn ok mit Edward Horton siene Bööm — man wat daarvan worrn is, nu he dootbleven is, dat heff ik nich rutfunnen.


Fürst Pücklers Park Muskowski. Foto Adam Kumiszcza/wikimedia commons

In Sleswig-Holsteen gifft dat nich veel Holt, all de annern Bunneslänner hefft mehr daarvan, dat steiht in't Blatt un kümmt ok över de Glotzkist. Un dat wi mehr Bööm brukt, dat kriegt wi ok faken to hören. Man mi kümmt dat so vör, dat dat elkeen Johr minner warrt. Wi wüllt nich nochmaal dat Leed van de Kädensagen singen, dat kann een hier bi Frieda naarlesen. Mi dücht, dat ole Woort "Wo kein Kläger ist, da ist auch kein Richter" gellt sünnerlich för de Kädensagen in't Land. Man de Snack "Ole Bööm schall een nich ümplanten", de stimmt hüüt wiß nich mehr. Ole Bööm laat sick ümplanten, dat kost blots Geld. De Tieden sünd man mau, för Bööm hefft wi keen' Euro över, un dat Füerholt köönt wi ok goot bruken, denn dat Ööl is bannig düer worrn. Un so lann' de olen Bööm denn in den Kaminaven. Welkmaal blifft ok een stahn, 'n Tuun warrt ümto timmert un en Schild upstellt: Disse Eek is dreehunnert Johr oolt un de letzt ut den groten Dänischen Wohld, as ik dat bi Dänisch-Nienhoff sehn harr. Up disse Wies maakt wi use Familienfrünn to Museumsstücken, un dat helpt den Tourismus.


Ole Linn in Reinberg. Foto: Grebin


Yggdrasil

 

Is allens ene Fraag van Euro un Cent. Wat 'n beten grulich is, wenn en daaran denken deit, wo de olen Düütschen de Bööm verehrt harrn. De Geschicht van de Esch Yggdrasil harrn se mi noch in de School vertellt: De steiht in de Merrn van de Werlt, ehr Telgen reckt över Land un See. Wenn se anfangt to bevern, denn is dat dat Teken, dat de Werlt nu ünnergahn schull.

Wi sünd daar nich bange vör, de Mythen van de olen Germanen köönt för us nich gellen, de Werlt geiht woll nich ünner, vör wi sülben daar 'n beten an dreihn doot. Un de Regenwoold an'n Amazonas? Wi sünd doch al stark an't Dreihen, un dat kümmt woll daarto, dat ok de letzte Boom smeten warrt, in Südamerika un ok bi us in'n Vörgoorn, denn laat den Wind man över de Steppe huulen.


Alte Linde am Bettweg. Foto Nicor/Wikimedia Commons

Nich mit mi, bellt Frieda. En Hund bruukt 'n Boom. Wenn blots noch Windmöhlen in de Wulken wassen doot, is dat de Werlt, as wi ehr leev hefft? "Da draußen, stets betrogen, / Saust die geschäft'ge Welt, / Schlag noch einmal die Bogen / Um mich, du grünes Zelt!" Joseph von Eichendorff sien grönet Telt is bannig dünn worrn in de letzte Tiet. — De letzte Tiet?

De groten olen Bööm leevt nich blots bi Dichterslüüd as Eichendorff. Keen sik maal in Roh de tweete Sinfonie van Jean Sibelius anhört, sünnerlich dat Andante an'n Anfang van den tweeten Satz, de kann de grönen Bagen föhlen un spören. Kannst di an de Hand faten laten un dör den Woold wannern mit den groten finnischen Komponisten. Amenn is de Werlt doch noch nich so to Malör kamen, as dat utsüht.


Man sutje un nich glieks opgeven. De Boom hett dat ok so maakt — dat wiest de Johrsring.


16.4.13 Fiete Petersens Rasen

Frieda! Du schaßt doch nich dör de Heck krupen! Dat up de anner Siet, dat is de Goorn van Fiete Petersen, un de is daar egen in. He hett al noog to doon, wat he sienen Rasen jümmers glatt un kort hollen deiht. Un denn de Arger mit de Mullwarpen ehre Bülten un mit de Müüs, de överall Löcker buddelt! Nee, Fiete warrt rein vergrellt, wenn daar nu ok noch 'n lütten Hund up sien grönet Prachtstück rümsnobern will. För Unkruut kannst ok dat elegante Woord "situationsbedingte Spontanpflanze" bruken, dat harr Fiete in't "Nordfriesland Tageblatt" leest (13. Juni 2002), un he vertellt daarto de Geschicht, wo he enen Breef an de Verbrukerhelpsteed schreven harr, wieldat he mit de Kohblomen nich torecht keem. He harr nu al dree Johr naenanner Kreeg tegen disset Kruut föhrt un kunn daar nich mit klaarkomen. Vundaag weer de Rasen schier un rein un grön, un morrn weern daar wedder de geelen Placken to sehn — un so froog he denn de Fachlüüd van't Amt, of se nich weten, wat daar to doon is, un vertellt jem, wo leev he sienen Goorn hett. Dat duurt 'n Tiet, un süh!, denn keem en Breef van't Amt: Se schreev, gegen dat Kruut geev dat keen probatet Middel, un he schull doch versöken, de Kohblomen ok leev to hebben… Un denn plinkert he 'n beten mit dat linke Oog — och Fiete!

Verkehrt weer dat jo nich, wat se em daar raden harrn. Dat gifft twee, dree Weken in't Fröjohr, daar is de heele Koog geel van Kohblomen, de Fennen sünd geel un de Bermen an de Straat sünd geel. Dat is de Farv van de eersten Weken in't Vörjohr, Hamamelis un Forsythien bringt de Sünn in'n Goorn, 'n beten later blöht denn ok de Braambüsch up de Geest, un Snee un Ies sünd vergeten.


Dat Gele sünd Kohblomen!

In verleden Johren harrn de Rapsfeller för de Farv sorgt, man daar is nich veel van överbleven, de Mais hett den Raps meist ünnerkregen. Nu is dat an de Kohblomen, bi Wulken un Regen för Sünnenschien to sorgen — un dat doot se ok, dat gifft di denn 'n beten Warmte in't Hart. Dat hett allens nix mit mienen Rasen to doon, seggt Fiete Petersen. He hett sien egen Kopp.


Düt Gele is Raps!


Venus vun Willndörp. Bild Matthias Kabel/Wikimedia commons

Mannigmaal is dat nich aftosehn, wo de Leevde henfallt. De Geschicht, de Jürg Schubinger daarto upschreven harr, daar kannst lange över sinneern. Stell di vör, dat is an'n Anfang van de Tieden, in't Paradies, Adam is al up de Been, man daar is noch keen Eva för em to sehn. Daar steiht he nu, de eerste Minsch, alleen as he is — un nu Jürg Schubinger: "As Gott slapen dee, nehm de Minsch de Huut van en Deert, prünt se tosamen, füllt se mit Stroh un Loof un maakt ene Fru daarvan. He harr natüürlich keen Öven daarin, levige Wesen to maken. Dat kunn een ok glieks marken. De Fru weer dick un stumm. Aver de Mann nöhm ehr in'n Arm. As Gott dat Ding sehn dee, hett em dat bannig röhrt. He wull Adam wiesen, dat he de Schöpper is, un formt en langet Wesen mit runde Bossens, enen Lief as Stuten un enen fienen Kopp mit lange Locken un mit enen Mund, de smuustern dee. De niege Fru seeg den Mann foorts beter to. Man nu wuß he nich, wo he mit de annere hen schull, de he sülben maakt harr. Un se, de he sülben maakt harr, de wuß dat ok nich." Un dat hett bit hüüt ok noch nüms rutfunnen — "Der kleine Gott der Welt bleibt stets vom gleichen Schlag, / Und ist so wunderlich als wie am ersten Tag", seggt Mephisto. Man desülvige Goethe schreev ok de Vers "Was auch als Wahrheit oder Fabel / In tausend Büchern dir erscheint, / Das alles ist ein Turm zu Babel, / Wenn es die Liebe nicht vereint."


Frauenakt Karl Paul Egon Schiffers. Bild Brunswyk/Wikimedia commons

De Kunstfru, de aasig utsütt un denn ok noch keenen Brägen mitkregen hett, dat is egentlich ne bannig trurige Geschicht. Bit up disse Daag loopt woll so allerhand Lüüd rüm, de nich weet, wo se mit sik sülben afblieven schullt, dat is ok wiß. Hüüttodaags sünd dat nich blots Frunsminschen, heff ik hört, un wat för Fiete Petersen sien Rasen is, dat is för Adam sien Eva. Bi Oma Steenhagen weer dat Philipp, de Wellensittich. Stunnenlang seet se vör dat Buer van ehren Piepmatz un seggt em de Wöör vör, de he sik annehmen schull. Denn Philipp kunn snacken, mutt een blots an glöven. "Nu hör blots maal", seeg se un kreeg helle Ogen, "hest du dat nich ok ganz dütlich verstahn — ‚Philipp lieb' hett he seggt"…

Frieda bildt sik nich in, dat se snacken kann as en Minsch. Aver se versteiht mi, un ik verstah ehr. Un wenn se mi in de Kneeböög stött as nu, denn heet dat: Dibber nich so veel, wi wüllt noch 'n beten wieder gahn. Un dat wüllt wi denn ok doon.


17.3.13 Frieda hett Geboortsdag

Frieda is ölven Johr worrn, för ne Teev is dat en Oller, wo dat scheune Chanson van Cissy Kraner up passen deiht: "Ich bin kein junges Mädchen / Und keine alte Frau / Ich bin just so dazwischen / Das sieht man ganz genau…", un dat is noch bannig nett seggt. Se harr jo jümmers rund üm sik rümfreten, ik meen Frieda. In verleden Johrn harr se sik dat ok wedder aflopen; hüüttodaags is se 'n beten bequem worrn, un daar blifft dat Fett nu up de Rippen. Frieda schert sik nich daarüm, keen dat Fleesch tohört, dat ehr ut den Henkelkorv daar so fründlich anlachen deiht — un dat kann düür warrn, as de lütte Geschicht wiest, de ik jüst funnen hebb. Kümmt enen Dag en Slachter heel füünsch in dat Büro van 'n Afkaaten störmt, bugt sik för'n Schrievdisch up un brüllt luuthals: "Wenn en Hund en Stück Rindsfilet ut mienen Laden stehlt, mutt denn nich de Hunnenholler daarför upkamen!?" — "Natüürlich mutt he dat," seggt de Afkaat. De Slachter sett em de Finger up'n Bossen. "Se ehr Hund hett jüst för fief Euro Filet van miene Woor freten, rein ut de Utlaag!" — "Süh an," antert de Afkaat. "Denn wüllt wi man hopen, dat daar keen Peerd mit biwesen is. Ik krieg denn noch fief Euro, denn sünd wi mit de Gebühren för de Utkümft quitt."


Border Collie un Hovawart graleert Frieda

Dat gifft blots een Deert, dat sünner wat to freten utkümmt (seggt ene Geschicht ut en olet jüdischet Book): Noah harr in de Arche Dag un Nacht daarmit to doon, alle Deerten wat to freten to geven. Blots dat Urshana, dat leeg alltied in ene Eck van't Schipp un slöppt. Noah froog em, of he nix to eten hebben wull, un he seeg: "Ik kann doch sehn, dat du bannig veel to doon hest, un will daar nich noch to bidregen!" Noah antert: "De Herr schall di alltiet an't Leven holln sünner dat du wat freten mußt", un so is dat komen.


Blindenhund. Bild Antonio Cruz/wikimedia commons

Frieda is liekut un reell, se kann nich swinneln. Se öcht und blaart so lang, bet se ehr'n Willen kriegen deiht. Wenn se en Leckerli hebben will, kieht se di an so sööt as'n Baby. Un de Psychologie van de Deerten hett jo ok rutfunnen, dat männicheen Hund sik nich anners upföhren deiht as en Baby. Dat hangt alltied ok van Herrchen af — en Border Collie of en Hovawart sünd to'n Knuddeln nich so licht to bruken. Wi weet jo, wat Blinnenhunnen of Polizeihunnen allens kloorkregen köönt. To dat Thema, wo Hunnen al goot för wesen köönt, fallt mi noch ne afsünnerliche Geschicht in. Dat is al 'n beten her, dat en jungen Mann en Gaav för seine Leevste söken dee. He dacht an en Rüükwater, man he weer 'n beten schüchtern un much ehr nich no ehr Mark fragen. Man he weet wat to doon. He nöhm ehr'n lütten Hund mit in den Laden, un de Verköperin wedelt den Hund nu mit en Parföng-Proppen no'n annern vör de Nees rüm. Lütt Hasso harr de meeste Tiet keen Vermaak an dat Theater, man süh! Up'n Stutz stellt he de Ohren up un bevert mit'n Steert — un so geev dat denn en Happy-End, un allet wegen den Hund. Mi dücht, männicheen jungen Mann schull dat woll ok sünner de Hülp van de Hundenees rutfunnen harrn.


Parfüm, Parfüm! Bild ilonatermos/wikimedia commons

Wenn Frieda un ik us nu so ankieken doon, as wi hier sitt, de een up dat ole Sofa un de anner mi mang de Fööt — de Saak mit dat Baby mööt wi sachts nochmaal överleggen. De Oort un Wies, wo wi mit'nanner ümgahn doot, laat sik doch nich alleen ut de Schuvladen van de Psychologie verkloren. Kinner sünd man en klöterigen Ersatz för Hunnen, hett Michael Rutschky schreven (sodenne Spröök kannst in de Wikipedia finnen!). Ölven Johr is de Lütte mi nu al üm de Been strakelt. Kannst de Daag utreken: veerdusend Maal sünd wi tosamen dör'n Koog lopen, veerdusend Maal hett se ut miene Hannen ehr Fröhkost kregen. Ölven Johr up (un ünner) de Bank an't Rapsfeld in de Sünn seten, of up de Hasen in'n Goorn luert in Duuster un Snee. Minsch blifft Minsch, un Deert blifft Deert, man mit Nütten un Winnst alleen is dat nich doon, nich bi Frieda un ok bi mi nich. Un dennso wüllt wi maal wünschen un hapen, dat dat noch 'n beten so wiederlöppt mit Herr un Hund.




Paul Klee (1879-1940): Begrüßung: Zwei Männer, einander in höherer Stellung vermutend


Namaste! Indische Begröten.
Bild wikimedia commons

28.2.13 Goo’n Dag ok!

Eens is säker: Wenn Frieda ehren Fründ, den Chow-Chow van den Hieringsbänniger drapen deit, Poot geven deit se nich. Woneem Hunnen sik in de Mööt kümmt, daar warrt öcht un bellt, se widdelt mit den Steert un stellt de Ohren up. Bi us Minschen geiht dat nich sünner en Rituaal to’n Begröten: Un wenn een Pappierdüütsch snackt, dennso heet dat tominnst in’n Noorden Guten Tag! Guten Morgen! Guten Abend!, un de Afgang warrt mit Auf Wiedersehen! schöön maakt. Dat gifft ‘n Barg Wöör to’n Begröten, in Hoch- un Nedderdüütsch. De junge Fru an de Kass in’n Supermarkt rohrt mi güstern mit Hallo! an, ik heff mi bannig verfiehrt. Dat brocht mi daarup, maal to överleggen, wat ik sülven so in all de Johren seggt harr, wenn mi en op de Straten bemött. Dat heet hüüt anners as güstern un verleden Jaar, dat is ok nich datsülvige in Rodenäs an de dän’sche Grenz of in Surendorp in’n Dän’schen Wohld. In Ockholm, wo wi nu sitten doot, daar warrt to’n Begröten meist gornix seggt, min Naver blifft stohn un seggt mitteens „Is Inge wedder up’n Damm?“ of „Hüüt schall dat noch sneen“.

Verabschiedung de Gaulle, Konrad Adenauer. Bild Bundsarchiv

Up disse Wies kannst em denn ok nich mit Guten Tag und guten Weg kamen, wi sünd al glieks in medias res, un dat kann duern – wenn Frieda nich an die Lien trekken deit. Dat Enn is denn Na denn Tschüß ok! un Noch’n schönen Dag! – Un wenn dat nu sünner Snack afgeiht? Van Moin! gifft dat twee Wiesen: eenmaal dat duppelte sachte Moin-Moin, wat seggen schall „Ik bün en fründlichet Wesen, maak man keen Puhee“, un dat militärsch-knappe Moin!!, wat denn allens bedüden kann. Ik geev dat to: Ik harr alltiet blots de ene Sülv rutkregen. In de Johren ehr dat ik Moin seggen dee, wo du den helen Dag mit gröten kannst, see ik Morjen – Tach – Nabend, dat hung denn van de Tiet af. Ik harr mi jümmers wunnert, wat wi keen Good afternoon hefft as de Englänner, dat lett sik van Klock twölf an’n Middag bet Klock negen an’n Avend bruken. Muulfuul as ik bün heet dat bi mi alltiet Tach, dat is ok man blots ene Sülv. Nu kümmt wi al in de Tieden, wo ik ‘n lütten Buttjer weer, do gröt ik mit Guten Tag un holl dat för Hoochdüütsch, denn ik bün hoochdüütsch upwussen; man de Toon maakt de Musik, un as ik öller weer, heff ik denn markt: De Wöör sünd sachts hoochdüütsch meent wesen, man de Utspraak, de keem meist up Goden Dag rut. “Du büst woll ok ‘n lütten Plattdüütschen” heet dat denn, wo ik doch lehrt harr, dat ik dat Muul van dat Havenplatt laten schull, denn ik güng doch up de Högere School.


Schölermütz Oberprima. Bild Björn Bornhöft/Wikimedia commons

Dat weer de Oberrealschool in Bremerhoben, in verleden Johren harrn de Schöler noch Schoolmützen drägen, daar stunn „L.O.“ up, heet „Leher Oberrealschule“, man de van de annern Scholen översetten dat mit „Leher Ochs“. Un nu noch wieder torüch, ‘n lütten Knirps, veer Johr, fief Johr – buten vör de Döör, daar reet ik den rechten Arm in de Hööchde un see de Wöör, de daartohört’, un ik heff mi ok nich truut, blots Heil to seggen, as männicheen sik daar rutwinnen dee. Tohuus weer dat wat anneret, daar bleev dat bi Tach… Se harrn mi nich mehr to’t Jungvolk kreegen, dat weer vörbi, as ik söben worr, un up de Straten heet dat denn al Hello, denn bi us harrn de Amerikaaner dat Seggen. So bitt sik de Tiet in’n Steert: Mit Hello füng dat an, mit Hallo warrt dat woll uphör’n.


Cheers för Obama! Bild White House/Wikimedia commons


Orrer so! Handkuss Dilma Rousseff un Prinz Felipe vun Spanien, Foto Agencia Brasil/wikimedia commons

William Safire (†2009), de för de New York Times över de engelsch-amerikaansche Spraak schreev, hett maal tohoopbrocht, woans de Lüüd an’t Telefon in New York tschüß seggt. Över de Johren is daarbi ut goodbye denn g’bye worrn, guhbye, bye-bye un bye-bye for now (un dat warrt denn to ta-ta for now), amenn boh-bah un bub-eye. Un an de Strippe is cheers keen Toast mehr, daar is denn ok tschüß mit meent. Un wokeen kann klook kriegen, wo seeya un lay-tuh van kamen deit? Dat sünd de Reste van den Spröök See you later, alligator — de anner see denn In a while, crocodile. Een Johr later is nix daarvan bleven as later — gator.

Schall mi wunnern, woans dat bi us utsitt daarmit. Wenn du wedder an’n Telefoneern büst, pass up, wat ji beede to’nanner seggen deit, wenn ji utsnackt hefft!


Mit'n Söten geiht dat ok!


24.2.13 Frieda söcht Verantwoordung


US route 66. Foto Georgia D.Griffiths/Wikimedia commons

Dat warrt faken seggt, wat dat Leven ene grote School is. Man dat hett rein nix daarmit to doon, wo de Werlt wohrachtig utsütt. Dat Leven is keene School. Dat Leven is dat Leven un will us gornix bibringen. Man wi kümmt daar nich to Enn mit, wenn wi up usen Weg nich upnehmen köönt, wat elkeen Dag us todregen deit. De Padd löppt up un daal, dat geiht dör gode Daag un ok dör leege Daag – upsteeds bliffst du stahn, kiekst di üm, un di fallt in:

Wat is nu ut den lütten Jung worrn, de ehgüstern noch över Hecken un Tüün güng, un du kunnst man knapp achter em an kamen? Nu kannst di up’n Buuk kloppen un Hier! ropen. Harrst beter nich doon, denn daar kümmt Frieda al ansuust, sett sik vör diene Fööt un kiekt di waak un uppassen an.

Hier, dat heet doch: Kumm maal to Herrchen, ik heff wat för di! Un du grippst in de Tasch un halst en Leckerli rut un stubbst ehr ‘n beten an’n Hals: Feine Deern! Markst wat? Dat is dat Schoolpensum van ‘n hütigen Dag:

Denk nich so veel an di sülven, de annern sünd ok noch daar: Frieda un Fiete Petersen un Ingwer Boysen mit sienen Dackel, un den Chow-Chow van usen Fischhöker wüllt wi ok nich vergeten. De Pööks, de du maal wesen büst, de harr jümmers noog mit Minsch un Deert to doon. Un dat hett ok siene Richtigkeit, denn wi sünd verantwoordlich för de Eer un wat up ehr leeven deit, wi all. So seggt dat de Politiker ok – man ruttofinnen, wat elkeen daarbi meenen deit, dat is de Kunst. Wi wüllt us daarbi nich uphollen. Disse Oort van Verantwoordung, de mit soziaalpolitische Verornen afsloten un bisietleggt warrn kann, de schall ik nich meent hebben.

Wi schert us beter üm de Verantwoordung för dat, wat us hier un nu in de Mööt kümmt un wat us ankieken deit. Keen Sinn för de biblischen Geschichten hett, de weet woll, wo he söken mutt. Karl Emil Schade harr dat so översett: Süh, ik övergeev ju all dat Kruut, wat Saat upstreut up de ganze Eerd, un all de Bööm, de Frucht bringen doot mit Saat dor binnen to’n Utstreuen. Un all dat Wild in de Feldmark, all de Vagels an ‘n Heben un all dat Kruuptüüch up de Eerd, in dat Leben steken deiht (1. Mose 1, 28 – 30).


Lucas Cranach de Öllere: Paradies

De Minsch hört doch ok daarto, is dat nich Sülfstverstand? Wenn en dat allens för full nehmen un up de Tell hebben will, denn hett he goot to doon! Schall woll wesen, dat disse Opdrag en beten toveel för us is.

Een, de lange Tiet in Berlin leevt harr, hett mi letzt vertellt, dat he hüüt noch in’n Droom in de Berliner U-Bahnhööv rümlopen deit – un dat nich blots in de, de dat wohrhaftig gifft. Af un an find he ok wecke, de blots in siene Drööm vörkümmt un de he jümmer maal wedder besöken deit. Un nu is he an’t Sinneeren, worüm he för disse Stationen in’n Droom ok noch Fohrkoorten köpen mutt. De Mann de nimmt siene Drööm för vull un hett nu en akkerat goodet Geweten – man ik kann mi ok vörstellen, dat he to pingelig is för disse Werlt un faken up de Nääs fallt. He schall sik siene Drööm man en beten lichter maken, de Butenwerlt is vertrackt noog. So veel to dat Thema Verantwoordung.


Ibn Saud. Bild Bontenbei/Wikipedia

Dat Leven lichter maken, dat is nich so licht, dat weet wi all. Man dat gifft dat een of annere Biespill. In Arabien schull dat eerste Telefon överhaupt bi Ibn Saud upstellt warrn, as sik dat för den König hört. Man daar keem en gramm un grantige Afwiesen van de Mullahs: Dat is en Wark van Lüüd, de nich an Allah glöven wullt, dat mutt van den Düvel wesen! Ibn Saud hör sik dat in Roh an un geev de Preesters denn sienen Beslut to weten: „Wenn dat Telefon en Wark van den Düvel is, dennso köönt de Wöör van den Koran nich dör den Draht gahn; wenn de hilligen Wöör dörgaht, denn kann dat nich van den Düvel wesen.“ Un so keem denn een Mullah in den Palast to sitten un een in de Telefoonstatschoon, und se lesen elkeen ene Sure ut den Koran. Mit dissen Test weer dat Telefon denn in Arabien inföhrt.

Plietsch mutt een wesen, sogor as de König van Arabien.


10.2.13 Werltünnergang II


Clifford D.Simiak

Frieda is 'n beten suer. Daar hefft wi letzt över'n Werltünnergang rümtünt un keen Woort över Hunnen seggt. Se kann sik doch woll vermoden, dat in 'n Blog, wo "Frieda" up steiht, ok Frieda binnen is?! Wi wüllt de Lütte wiss ok för vull nehmen, un so snackt wi denn hüüt noch eenmal över dat Thema. Werltünnergang, dat mutt nich heten, dat de Eer wegpust warrt — amenn langt dat al, wenn de Minschheit utrott warrt.

As in den Roman City van Clifford D. Simak ut Wisconsin (1904 - 1988). He vertellt die Geschicht van de Familie Webster, de dat nich mehr gifft, un so sünd dat blots Legenden un unsäkere Vertellsels. Nich blots de Websters sünd verswunnen un so goot as vergeten, ok all de annern Minschen — un de daar an't Füer sitt un daarvan snackt, dat sünd Roboter un (lüster goot to, Frieda!:) Hunnen, intelligente Hunnen, de nu de Nafolger van de Minschen worrn sünd. Nix is överbleven as de Ruinen van de groten Städer.


Spacecolony. Bild Rick Guidice/NASA/Wikimedia commons

Un dat mit de Ruinen, dat is us jo so frömd nich. Simak harr de Geschicht towedder den tweeten Werltkrieg schreven. He kunn de Slachteree nich mehr verdregen un maakt sik ene Werlt torecht, wo Minschen nich mehr in vörkamen doon. Daarup löppt woll allens rut, un de Chancen daarför sünd beter as in de olen Tieden, de wi as Kinner beleevt harrn. Nahstens warrt se Dresden woll nich wedder upbugen. Du kannst di jümmers vörstellen, dat du överlevst, dat versteiht sik van sülven.

För 600.000 Euro gifft dat al de chinees'sche Noothelpkugel "Atlantis", de Yang Zongfu ut Yiwu konstrueert hett. De is ut Stahl un veer Meter hooch, gas- un waterdicht, kann swemmen un schall ok Atomstrahlen uthollen. Daar kannst di in verkrupen, wenn dat sowiet is; un wenn de Werlt denn ünnergahn is un du kümmst ut diene Kugel wedder rut, denn steiht dien Terrier al an de Kant paraat un bellt: Ik bün al dor! De Frankfurter Allgemeine schrifft, Yang hett al 26 van disse Nootbööt verköfft.

1987 produzeer de Rockband R.E.M. dat Leed "It's the end of the world as we know it — And I feel fine", un dat hett sik dörsett — in't Radio, in't Fernsehen, as Rutsmieter in de Disco un in Open Air -Konzerten. "Offer me solutions, offer me alternatives and I decline", singt se. Wenn du 'n Utweg hest, ne Alternative weeßt, dennso schall ik daar nich up ingahn. Up dat End van de Werlt? Schall dat woll noch 'n Utweg geven? Tominnst so wiet as wi us de Supp sülben inröhrt hefft. Dat heet: Mord un Kriege stoppen. Keen Hannel mit Wapen, keen Militär, keene Politik, de mit Raketen un Kanonen drauht. Segg dat maal luut: daar höört bannig veel Kraasch to. Du warst ankeken as een ut'n Dullhuus. Denn kann en schon wedder daarvan afkomen. Man an dissen Punkt hett de Astronomie noch 'n Woort bitodrägen. De seggt klipp un klaar: Den Ünnergang van de Werlt, den maak wi us sülven. Dat is säker, dat daar en Dag kümmt, wenn de Sünn so hitt worn is, dat de Eer verbrennt. Dat duurt üm un bi noch ene Milliarde Johren, un nüms kann daar wat an ännern. Kunn ok wesen, dat de Eer mit en Asteroiden tosamenstött, man dat kümmt nich oft vör (Wohrschienlichkeit 0,001 %). Wo de Lüüd bange vör sünd: Maya-Kalender, slööksche swatte Löcker in't Universum, Invasion van Aliens — daar bruukt nüms Angst vör to hebben. De Wetenschap hett rutfunnen, dat wi daar seker vör sünd. De Fohr kümmt nich ut dat Universum, dat Unsekere is de Minsch.

Un achteran? De Amerikaaner Mose Allison hett dat Leed "Ever since the world ended" schreven, daar seggt he in: "It's just as well the world ended / It wasn't working anyway" un: "Ever since the world ended / I face the future with a smile" — "Dat is man goot, dat de Werlt to 'n End kamen is, se hett jo doch nich funkschoneert" un "Siet de Tiet, dat de Werlt to End güng, töw ik op de Tokumst un smuster för mi hen".

As Frieda dat seggt: Laat de Stern' man an'n Heven, scher di üm dat, wat vör diene Nees liggt. De Hunnen sünd alltied de Pragmatiker. Un amenn de Eenzigen, de den Minschen in'n Griff hollen künnt.

Digibiller: Rudi Witzke

10.2.13 Werltünnergang I


Graffstein för up See Blevene. Foto Denis Bathel/DGzRS/Wikimedia commons

Ene Eck van usen Karkhoff is för de anonymen Doden dacht, de keen egen Graff hebben wullt un nu sünner Steen ünnern Rasen liggt. Un van Seebestattungen kannst ok elkeen Week wat in't Blatt finnen. De doot is, de warrt nich wedderfunnen, nich in de Eer nich in de See. De Lüüd glöövt woll nich mehr daaran, dat se an't End van alle Dage upropen warrt, uptostahn un to wiesen, wat se doon un dacht harrn. Un dat güng nich blots üm de Seel. Dat weer keen' Fraag in de olen Tiden, dat de Lief mit daartohören dee. Up disse Wies kemen de persönliche Doot un de Werltünnergang tohoop, un de Werlt, de daarbi över Stag gahn schall, dat is use Werlt, wo wi in leven doot, un nich de van güntsiet. De blifft bestahn, un wo de utsütt, kannst in de Apokalypse nolesen.


Apokalypse. Bild Jerusalem Post/Wikimedia Commons


Dürer, Apokalyptische Reiter

Use Vörstellung geiht man blots bet an den Werltünnergang — un de geiht de heele Werlt an, nich blots di un mi un Ingwer Boysen sienen Dackel. Dat is disse Werlt, de kaputt geiht, nich de van güntsiet. De anner Siet van de Werltünnergangsstimmung is amenn de Lust up dat niege Leven achteran, in de niege Tied hier up de Eer, nich över de Wulken. Nu leevt wi doch al in ene Tiet, wo se us all van kündt harrn, dat nu dat Schlimmste kamen schall — man in dissen Oogenblick is dat noch nich indrapen. Bet dat so wiet is, blifft woll noch Tiet, an de Nutiet un an use egen Saken to denken: Un daar hefft wi denn blots noch Stress un ganz un gor keene Tiet. De Saken, de Minschen, de Gedankens könt nich mehr in Roh wassen. De Nutiet warrt jümmer körter, un so geiht dat ok de Halvwertstiet van Weten, Saken un minschlichet Miteenanner. Nix blifft, allens warrt fix öller un is denn al vergohn. Elkeen Dag beleevt wi usen egen lütten Ünnergang — dennso is dat ja man goot, dat de heele Werlt nu ok to End gahn schull.


Oles Toonbandgerät vun SABA. Bild Stahlkocher/Wikimedia Commons

Un wat denn noch blifft, dat vertellt di de indischen Gurus un de Naversche mit de Koorten un mit dat Pennel. Up den Esoterik-Markt kriggst to weten, dat dat nich daarüm geiht, de Werlt güntsiet kennentolehren, man üm dat, wat een sik van dat Leven hier up de Eer verspräken kann: Levenshülp för Lüüd in Noot, Wehdaag to linnern, geistige Kräfte in'n Minschen freetosetten.

Dat sünd all Wöör, de sik heel goot anhörn doot. Mi dücht man, dat daarachter ok blots wedder de ole Adam sitt un grient. Wo he up ut is, dat is upletzt nich de Vördeel van use Mitminschen, an de harr he nich to'n minnsten dacht — he meent sin egen Winnst. Un so kümmt dat, wat de Lüüd anfangt, an de Reinkarnation to glöven.


Reinkarnation RW

De gifft dat faken ok in de christlichen Karken — in Düütschland sünd dat 20 bet 25 %, de daaran glöven doot, dat se noch enmaal of mehrmaal wedder boren warrt. Wenn een an de Reinkarnation glövt, helpt dat faken, de Angst vör den Doot to minnern. Ik weet nu: darr kümmt noch en Leven achteran, up disse Eer. Ik krigg eine niege Chance, niege Insichten un kann in't nägste Leven beter maken, wat ik vandaag verpasst heff. Ik kann aver ok dat Karma daarför rankriegen, wenn mi dat jümmer wedder nich goot gahn will. Will seggen: Ik bin daar nich an schüllig, wenn ik nix up de Reeg kriegen do. De Gründ daarför, de liggt in dat vörige Leven, un daar is nun jo nix mehr an to ännern. Un wenn ik keene Familie heff un stah ganz alleen — de Reinkarnation verbinnt mi mit miene Vörfohren un wiest mi, woans ik mienen Platz heff in de Geschichte. Un üm mien Leven hütigendaags, daar bruuk ik mi nich so veel Gedankens üm maken — tokamen Tiet, wenn ik wedder up de Eer bün, kann ik jo allens wedder korrigeeren.

Wunnern deit mi, wat för'n Bild van den Minschen daarbi rutkümmt. Mi kümmt dat so vör, wat ik min Leven lang al noog daarmit to doon heff, ruttofinnen, woans dat inwennig in mi utsütt un wat ik daarmit anfangen kann. Schall ik nu utreken, wat dat för'n Charakter geven schall, wenn ik wedder un wedder dör de Johrhunnerte tapsen mutt, un de Werlt is jümmer anners un jümmer desülvige?! "Dieses Ganze / Ist nur für einen Gott gemacht", seggt Mephisto to Faust, sienen Fründ of Unfründ. Man Faust weet dat beter:

"Dem Tüchtigen ist diese Welt nicht stumm!
Was braucht er in die Ewigkeit zu schweifen?"

Dat is en Vers, den schall ik mi woll ok achter de Ohren schrieven.


13.1.13 Poetry Slam

Nee, se schall maal buten blieven, sä de Uppasser an de Döör to Frieda, dat weer nix för Hunnen. De Lütte keek em troschüllig an, so recht as’n Terrier, wenn’t üm de Wust geiht. Man dat help ehr nix, se dröff nich mit – un as ik mi denn dör dat Gewrögel dörhangelt harr un to sitten keem, keen leeg daar ünner mienen Stohl? Seeg meist so ut, as wenn se grienen dee. Dat eerste plattdüütsche Poetry Slam in Sleswig-Holsteen! Dat kunn jo nich sünner Frieda aflopen, wat mutt dat mutt! En Wettstriet van plattdüütsche Dichterlüüd, keen de besten Vers vördrägen kann, een kunn blots winnen, un amenn schull wi in’t Parterre denn rutfinnen, wokeen dat am besten maakt harr. Un dat Rutfinnen geiht mit Klaffern un Kleffen, Klappen, Sludern un Zaustern to – wat mehr Larm dat geven deiht, wat beter weer dat. Acht Lüüd kemen naenanner up de Bühn, söß Mannslüüd, twee Frunsminschen; junge Dichterfahlen un ok Schrieverslüüd, da al in de Johrn kamen weern, Profis un Dilettanten. Twee un twee treden de nu gegenenanner an, keen warrt de beteren Vers upseggen un vördregen? De Trummelfellen warrt nich schont, du kunnst dat Johlen un Klappen in de heele Ooltstadt van Husum hören. Toletzt bleven twee van de Gladiatoren över, bi ehre Gedichten weer dat denn musenstill – achteran explodeer de Saal, un een harr wunnen, as de Speelregel dat vörschrifft. Frieda weer de heele Tiet meist still wesen, man nu keem se in de Höcht un bellt mit. So’n Terrier versteiht doch ok wat van Kunst.


Wat Rudolf Kinau sik woll höögt harr.....

Ik vertell hier nich, wo de heet, de wunnen hett, un wat he vördregen harr. Dat weer en Profi. Den dullsten Bifall harrn jümmers de Vers kregen, de to’n Högen weern – un de Dichterslüüd, de sik as Schauspeeler geven harrn. Wi all weern dat Publikum, un dat versteiht woll ok nodenkern un eernsthaftige Texten. Man dat hett sik fastsett: Platt up de Bühn, dat is mehrstendeels to’n Lachen, Gniggern, Gnuddern un Schracheln. Dat gellt ok för den Poetry Slam, un so gifft dat den mehrsten Bifall jüsterment för de lustigen Stücken. De sinnigen Text de köönt sik daar nich dörsetten. Un de Dichterslüüd, de nich tominnst en beten den Showmaster speelen köönt, de schall de Finger van laten. Frieda un mi deit dat nich leed, dat wi daar hengahn sünd. Wi hefft us amüseert, un de Hannen deit mi van’t Klappen jümmers noch weh. Ik wull ok woll, dat so en Poetry Slam up Platt faken wedder maakt warrt. Wat dat Platt angeiht: dat kunn woll noch ‘n beten beter warrn! Du schasst dat woll ruthören, wat een to Huus Platt snackt. Wi wüllt avers nich gnegeln, Frieda freit sik ok över’n lütten Knaken. Man wi weet dat al: Wenn een akkerat henkieken deit, denn hett ok disse Geschicht twee Sieden.


Tosamen mit Kinau hett Reimer Bull ut'n Heven tauhöört... un sik höögt

De Lüüd in den Saal ümto, de sik so van Harten över de plattdüütschen Vers freit harrn, de harrn ünnernanner sülven nix as Hochdüütsch snackt, un dat göll ok för de Ölleren. Ik heff daar lustert. Use Moderspraak as Touristenattrakschon? Sünd wi denn de Exoten in us egen Land? Mi dücht dat meist so. Kannst jümmers wedder beleven, dat de Kids, wenn se inne School kümmt, van enen Dag op’n annern mit dat wennte Platt uphört un blots noch snackt as in’t Radio.

Wi hefft de heele Tiet van Versen redt, denn köönt wi hüüt ok woll mit ‘n Gedicht uphörn, överschreven is dat „In de Afnahm“:

Reden
As de Öllern
As du dat lehrt hest
Wöör de dien Söhn nich versteiht
In’t Hart slaan
Dör’n Kopp gahn
Steihst nu allenig mit daar
Streek övern Kopp keen du leef hest
Se tünt di an as de Glotzkist
Dat Muul vull Sand.


Bookümslaag vun Tarnows Köster Klickermann


13.1.13 Snee

Dat Johr warrt bi lütten oolt, de Depressionen nöömt to, in de Footgängerzonen sleit di dat Wiehnachtsgebimmel up’t Gemöt, de Glotzkist vertellt di, of de Kooplüüd mit dat Johretendgeschäft tofreden sünd (se sünd dat mien Leevdaag nich), dat Ööl to’n Füürn schall wedder düerer warrn, un de Schoolbussen blifft in’n Snee steken.


Wiehnachtsmarkt. Foto Rolotshek/Wikimedia Commons

Chaos un Alldag. Un Frieda? Sneeweer hett se al männichmal beleevt. Man dat is jümmers wedder wat Nieget un drifft ehr unverwachtens, ehr geit dat jüst as de Sneerümers, de wunnert sik ok elkeen Johr, dat daar alwedder wat rünnerkamen is, un so fröh in’n Dezember. Se rennt up de Döör to, de ik ehr open maakt heff, un bremst denn mit alle veer Bein: Hollstopp! Alarm! Geiht denn heel fürsichtig dree Schritt rut in de witte Pracht un sett de Fööt een’ na’n anner sachten van baben daal – as’n Terrier in’n Snee. Miteens geiht dat mit ehr dör; se dreiht sik as uptrokken üm sik sülven un is in de Sneewulk knapp to sehn, de se upstaven hett, schest denn dör’n Goorn as unklook un is natt as’n Seehund, as se wedder bi mi ankomen deit. Na denn wickelt wi ehr eerstmaal in ‘n Drögeldook un putzt ehr af, un ‘n Leckerli schall se ok hebben.


Den Katteiker geiht dat so as Frieda. Foto Superbass/Wikimedia commons

Anners, wenn wi denn wedder use Runn dör den Koog dreiht. Up de Weeg steiht dat Iis, un baben up’t Iis liggt de niege Snee. De Saak is glatt un glitschig. Ik harr mi verleden Johr ene Ripp broken, as ik utrutscht weer, un probeer dat nu mit Spikes ünner de Sahlen. Wat ik nu nich dacht harr: Frieda nölt. Se lett sik bannig veel Tiet, snobert in elkeene Footspoor, eene na de annere, un bohrt swatte Löcker in dat witte Flach an’n Weg. Mitto kann ik ehr knapp wedderfinnen, denn krüppt se in en Sneebülten rin so wiet as dat geiht, un Herrchen is man to dösig, ruttofinnen, wat se rüken deit: en Swienegel? En Haas? Wi sünd hier nich up de lüttje Heid’ bi Buxtehude, wo dat Wettlopen twischen den Haas un den Swienegel wesen is, wi sünd in’n Ockholmer Koog, wo nu use Jack Russell achter de Beeden anjachtert, tominnst stellt se sik dat vör. So kümmt wi denn en beten later to Huus, as wi dat dacht harrn, un sneen deit dat ok al wedder.

Tohuus! Ik holl de kolen Fööt an’n Aben un sinneer över dat Enn van dissen Text. Wat du elkeen Dag beleevst, dat warrt denn dör de Mangel dreiht, un achtern kümmt sowat rut as ne Meenheit, noch dütlicher: ne Allgemeenheit. „Allgemeingültigkeit ist immer der Fehlschluß von sich auf andere“, seggt Oswald Spengler. „Fehlschluß“: Wat du richtig finnst, dat schall för de annern ok gelln, sone Oort van kategorischen Imperativ. Man dat is en Inbillen, wo di nix up inbillen kannst. Footweeg mit Frieda: Dat sünd nu al an de föfftig Blog-Indrääg, un elkeen hett sien moraalphilosophischen Wiesfinger daarbi – is dat denn to verantwoorden? Ik bün doch keen Preester, ik bün Hunnenholler. Wenn sik een eernsthaftig up so en Deert inlett, denn lehrt he bi lütten wat daarto, un dat hett denn nix mehr mit Macht un Geld un Karriere un Sex un all de annern fulen Weerten to doon, wo wi achteranjachtern. Du lehrst hentokieken, Gedüür to hebben, amenn ok Leevde. För dienen Hund un, as de Tiet daarhengeiht, ok för de Minschen.

Oswald Spengler harr (maal wedder) fehlschoten. Kannst ok nich elkeen vertruen, de van Wetenschap snackt.


Oswald Spengler hett de Welt to faten. Digitaalbid vun Rudi Witzke


16.12.12 Drievsel un Driften

Frieda kann swemmen, as alle Hunnen van Natuur; man se weet dat nich, se geiht nich geern in't Water. Wenn wi bi Ebb an'n Strand kaamt, dennso löppt se nich up't Watt rut. Se blifft an'n Diek un snüffelt an Drievsel un Driften, un daar is jo ok noog to finnen. De Touris, de Muscheln söken wüllt an'n Strand, stött denn unvermodens up Holt un Plünn, rood un geel blenkert Plastik mank dat Feek, un dat mehrste sünd leddige Buddeln. Du finnst Aaskraam, Schören un Schiet, Tampen un Teer, bruukte Gummis un ne dode Duuv. Un wenn een up ne Muschel stött, denn is se wohrschienlich in Dutt.


Spöölsuum Fanö, Foto HI1948/Wikimedia commons

De Saak is en Aventüer un stinkt 'n beten, as dat bi de echten Aventüern faken is. Un daar is Frieda denn in ehr'n Element. Herrchen maakt sik so siene Gedanke. De See smitt torüch, wat se nich freten will. Wi bruukt ehr as en Mullemmer, kippt allen Schietkraam un Gammel in't Water un räkent denn noch daarmit, dat Fisch un Seehund, Wal, Granaat un Muschel gesund un kregel blifft, bet wi jem upfreten doot. Man männichmaal kümmt dat anners, as Fiete Petersen sik dat dacht harr. Van hüüt up morrn ännert sik daar nix. Man daar kümmt en Dag, denn finnste keenen gesunden Dorsch of Kabeljau mehr in de See, un "Manntje Manntje Timpe Tee / Buttje Buttje in de See" ut de Geschicht van de Bröder Grimm warrt sik höden, den olen Fischer ene Hütt un erst recht keenen Palast hentostellen — un wenn Ilsebill sülven an'n Strand kamen deit. Dat warrt denn woll so wiedergahn, un amenn is in de See keen Hering un keen Aal mehr to finnen.


Dode Swienswaal in'n Spöölsuum. Foto 4028mdk09/Wikimedia commons

Un de See? Elkeen Johr swappt se en beten höger an den Diek rup, de Springfloot bitt an Klint un Kliff, de Dünen wassen un de Sand nimmt to. De Wetenschap hett al lang Tallen torechtleggt, wo veel Zentimeter dat Water in't Johr stiegen deit — un up de anner Siet gifft dat jümmers Geographen un Ozeanographen, de di wiesen, dat allens heel anners kamen warrt un dat Water gaarnich stiggt. Ik heff mi markt: Tru keene Statistik, de du nich sülven namakt hest! Ik verloot mi lever up miene Nees, un de seggt: Wat de Minschen mit dat Klima un de Eer al anstellt hefft, wat se hüüttodaags maakt und wat se allens noch vörhefft, un blots ut Raff- un Grapsgier, daar kann de Werlt nich in't Liekgewicht bi blieven. Un so schall de See dat Land freten, de Sand de grönen Fennen un Acker todecken, un wi weet denn nich mehr, wat wi to Fröhkost eten schüllt.


Foto: Grebin

Daar glöövst doch sülven nich an, meent Fiete Petersen. De Minsch hett doch 'n anschlägschen Kopp. He kann Dieken buen, he hett de Knicks utfunnen, ümdat de Eer nich van'n Storm afdrieven warrt, un he lehrt bi lütten, dat sien Mull nich in de See höört un dat he uphöörn mutt, CO2 in de Lucht to pusten. Ach Fiete! De heele scheune Minschenverstand is för de Katz, wenn't üm't Geld geiht. Kiek di doch üm: In't heele Sleswig-Holsteen warrt meist keen Koorn för Broot mehr anbuut, aver Acker üm Acker blots noch Mais för Bioenergie. Dat Broot warrt al dürer, un elektrischen Strom kann'k nich freten. Daar helpt denn keen Gesett un keen Verornen, de Affall warrt in't Water smeten un de Knicks utreten, du dröffst di man blots nich bi de Büx kriegen laten. Wenn't üm't Geld geiht, denkt elkeen blots an sik sülven un an den hüütigen Dag. Man wat daar passeeren schall, dat kümmt nich hüüt un nich tokomen Week. Dat kümmt up us Kinner un us Grootkinner to. Un de warrt denn woll för sik sülven sorgen…


Maisfeld. Foto Darkone/Wikimedia commons

Un wat dat mit de Wetenschap up sik hett — du weeßt doch, dat Eerste, wat en Fachmann di vertellen deit, is, dat he de Fachmann is un sien Saak ut'n Grund versteiht. "Ik heff dat afsünnerlich funnen, dat de Lüüd dör de Hogen Scholen un de Lögen van de Regeren nu alltiet meenen doot, wat dat Land un siene Inrichten oordig upstellt is. Dat warrt glövt, ok wenn de Lüüd dat heel anners vör de Nees hefft. Disse Kraft van de Lögen kann een in use Tiet männichmaal finnen un up disse Wies künnig warrn, wo de Geist utsüht, de us regeeren deit." Dat is nich van hüüt un nich van verleden Week, dat harr Achim von Arnim vör üm un bi 200 Johren schreven, in enen Breef an Goethe (1. Sept. 1806).

Weeßt noch: Frieda weet nich, dat se swemmen kann. Mi dücht, wi Börgerslüüd hefft dat ok vergeten. De den Profit daarvan hefft, de swemmt achter den Euro her un staht denn up'n Treppchen. Un wi sitt vör de Glotzkist un kiekt to.


16.12.12 Van ole Tieden, van Demot, van en Tomatenknief un en Elefant

Dat gifft Daag, daar liggt Frieda in ehren Korv un döst, will nich na buten un jappst blots vör sik hen. Mi geiht dat faken nich anners. "Hest du wedder diene Mucken?", kreeg ik denn to hör'n, un: "Nu wees nich nücksch, gah lever 'n beten mit Frieda üm 'n Pudding!" Dat is heel fründlich meent — dat Öller geiht vör, sä de Düwel, do smeet he sien Grootmudder de Trepp daal. Un so sünd wi denn wedder up'n Padd.


Tizian, Allegorie "Tiet"

Dat warrt jümmer seggt, dat de Deerten blots in de Nutiet leven doot un sik de verleden Tieden nich vörstellen köönt, un ok mit de Tokumst köönt se nix mit anfangen. Ik bün daar nich so säker. Frieda weet doch akkerat, wo se güstern henstrullt harr, un den Mullwarpsbulten, wat se verleden Week upschrapen dee, warrt se hüüt nich wedder ankieken. Ehren Fründ, den Chow-Chow van usen Fischhöker, kennt se doch ok an't Bellen. Mi dücht, tominnst de olen Tieden hett se in'n Kopp. Anners wi Minschen. Dat gifft Lüüd, de wüllt üm Himmels willen nich weten, wat güstern un ehrgüstern passeert is, se leevt hüüt un nu, man wo dat daarto kamen is, daar weet se nix van af. Tomeist sünd dat junge Lüüd, un denn schall us dat nich wunnern. De kiekt na vörn un nich na achtern, un dat hett woll ok sien Schick, so lang as du jung büst. Man "wat an us originaal is, dat warrt op't best erhollen un beleevt, wenn wi us' Öllervadders nich quitt gahn" — dat findt sik bi Goethe. Dat weer in't Johr 1829, as he dat schreev, un wi hefft nu woll 'n beten annere Tieden. Man sünd de Tieden wohrhaftig so veel anners worrn? Karl Marx meent dat nich; he schreev 1847, dat is jo nich so wiet daarvan af: "De Tiet is allens, de Minsch is nix mehr — he wiest de Tiet hööchstens noch vör." Wi sünd nich mehr de Herrn van use Tiet, dat harrn de Schrieverslüüd al vör üm un bi fief Generatschonen to Pappier bröcht. Daar kannst woll lange över sinneeren…

Amenn laat wi de Psychologie up sik berohn. De Minsch hett de Chance, van sik sülven aftosehn, dat is ene van de wichtigsten Mööglichkeiten, de he mitkreegen hett. Man se is nich för elkeen to finnen: dat hört daarto, dat een bescheden un demödig wesen kann. Twee Egenschopen, de nich so recht in de Tiet passen doot. Dat mutt doch Wull afgeven, sä de Düwel, daar schrapp he 'n Swien. Un: En Wulf in'n Schaapspelz is nich so gefährlich as 'n Schaap in jichtenseen Pelz, wo een denn denken kann, dat daar wat anners as 'n Schöps in sitt. Man dat is roor, dat een sik in de Netteln sett, wenn he demödig is.


Tomatenmetz un Tomaten. Foto ElinorD/wikimedia commons

Wo sünd wi nu al wedder afbleven? Hüüt kümmt mi dat vör as de Geschicht van dat Tomatenknief. Johrenlang hefft wi keen richtig godet Tomatenknief harrt. Wi harrn lang sökt un upletzt een funnen, dat ok wedderböstige Frücht in dünne Schieven snieden kunn. Man dat weer to laat: De Tomaten hefft hüüt keen' Smack mehr.

Gifft dat nich för elkeen Insicht ene annere, de up dat Gegendeel rutlöppt? Keen sik daar dörsetten deit, dat markt wi faken erst achteran. In't ole Greekenland harr Aesop Wohrheiten as disse in lütte Geschichten brocht, dat weer so üm 600 v.Chr. So de van den Esel un de Löwenhuut. De Esel funn ne Löwenhuut, trock se sik an, rohrt luut un gräsig un füng an, de annern Deerten to verschrecken. De kregen dat denn ok mit de Angst un büxt ut. Nich so de Voss; de bleev sitten un keek em blots an. "Hest du denn keen Bang?", froog em de Esel. "Kann'k nich seggen", anterte de Voss, "diene Ohren kiekt ut dat Löwenfell rut, un dien Stimm kümmt mi ok meist bekannt vör." Dat is de ole Geschicht — de een' hett't in Kopp, de anner in de Been…

Frieda fritt keene Tomaten un stött mi in de Kneeböög: Ik bün ok noch daar! Goot, mien' Lütte. Denn gifft dat extra för di de Geschicht van en heel grotet Deert: Wat för Böker över den Elefanten schreven warrt. Dat Book van den Englänner heet: Praktische Anwiesen för de Jagd up den Elefant. De Amerikaaner schrifft: Wo een den Elefant wat verkopen kann; de Franzos: L'éléphant et ses amours; de Norweger: Norwegen un de Norweger; de Sweed: De Elefant un 99 annere Smörbrödrezepten; de Swiezer: Wo een den Elefant rein hollen kann; upletzt de Düütsche: De Geist van den Elefant, Deel 1 - 10

Frieda is al inslopen. Se findt, elkeen Geschicht is en Gode-Nacht-Geschicht.


18.11.12 Tiet un Tabu


Utlopen Tiet. Bild: Rudi Witzke

„Allens hett sien Tiet, allens, wat du di vörnehmen deist ünner den Hewen, allens hett sien Stünn“ – so hett Johannes Jessen 1937 den Anfang van’t darde Kapittel van den Prediger Salomo översett; „För allens gifft ‘t en faste Stünn, en Tiet för elkeen Saak ünnern Heben“ – dat is desülvige Text, översett van Karl-Emil Schade 1995.


Bild: Rudi Witzke

Dat gifft jümmers noch Lüüd, de sünd de Menen, Platt warrt faken van Dummbüdels un Döösköpp snackt. Holl jem disse twee Sätz ünner de Nees. De Wöör sünd annere, de Saak blifft desülvige. Use Spraak hett noog Wöör, ene Wiesheit linkerhand un rechterhand to stricken und daarbi noch Acht to geven, dat sik dat ok moj anhören deit. –

Man daar wull ik gaarnich up rut. Hüüt geiht dat wedder üm de Tiet: „Allens hett sin Tiet“, dat heet doch: Wenn du aftöwen deist, dat de richtige Moment kümmt, dennso kannst du di dörsetten un diene Saak to’n goodet End bringen. Man dat heet ok: Gedüür is en goot Kruut, dat wasst man nich in jedeen Hoff. Glück mutt Tiet hebben! Ut de Hast kümmt nix Godet, sä Ulenspeegel, daar leet he den Sempputt fallen.

De anner Siet van de Geschicht hett mit Anfang un Enn to doon: Elkeen Saak duert ehr Tiet. Dat gifft nix, wat nich eenmaal to End geiht. Truut de Tiet nich, se geiht füdder, seggt se in Westfalen. Dat is nu ok so’n Schnack, wo dusend up en Loot geiht. Dat beleev ik elkeen Dag, brukst mi nich to vertellen. Man ik bün daar nich so säker bi. Wi hefft doch tomehrst wat Beteret to doon, as daaröver to spintiseeren, wat de Werlt mit allet, wat daarin levig is, up’t Enn tostüürt. Un dat gellt ok för Barg un Steen, för Heven un Eer, dat harr wi doch lehrt. An dat Gerangel üm de Endlagerung kannst sehn, wat dat woll lang duern kann. Teindusende, hunnertdusende van Johren, bet dat gefährliche un giftige Tüüch nich mehr is. Verstrahlt un vergohn. Man daar kümmt en Dag, denn is daar nix mehr van över. Un dat gellt nich blots för de radioaktiven Resten, dat gellt för den heelen Kosmos, hest daar an dacht? Dat is noch’n beten hen, dat is wohr. Van us warrt denn nich mehr snackt. Un so köönt wi dat meist vergeten. Man wi wüllt dat nich wohr hebben, un dat is doch sünnerbaar.


Bild Rudi Witzke

Elkeen Dag wart di seggt, dat de Dood en Tabu is. Hüüttodaags warrt de Lieken deftig schminkt, de Sargen bunt anmalt, un de Füerwehrkapell speelt Pop un Jazz. Un wenn de Dodenfier denn vörbi is, warrt de Dode anonym ünnern Rasen leggt, keen Bloom un keen Steen vertellt di mehr, keen daar liggen deit. Villicht is dat billig, man minschenfründlich is dat nich, ik meen för de, de nobleven sünd. Schall wi denn so doon, as wenn nix wesen weer? In ene Werlt, wo allens up dat Enn rutkümmt, schall wi use Doden versteken? Dat dücht mi meist as in’n Karneval, wo nüms an Morrn denkt un achteran de Katzenjammer utbreken deit. Daar schall Tiet wesen to’n Leven un to’n Starven (un ok Tiet to wat eten, seggt Frieda), un: de Tiet, de in Goden hengeiht, kümmt in Bösen nich wedder; dat schall ok woll annersrüm gellen.


Urnengemeinschaftsanlage. Foto Boonekamp/wikimedia commons


Freedhoff Ohlsdorf, Skulptuur vun Arthur Bock 1925 Foto Uwe Barghaan

Ik kann mi doch anstännig upföhren, ok wenn ik afsluuts nich gööv, dat Gott up mi dalkiekt un mi glieks ’n Backs verpaßt, wenn ik mien egen Kopp heff. Frieda weet dat al, wenn ik in’t Spekuleeren kumm, dennso geiht dat nich ahn Goethe af. De hett meent, en blifft nix över, as sik „im ganzen zu resignieren“, will seggen: sik daaröver klaar to warrn, dat en alltiet un överall inbunnen un fastbunnen is. De Tiet drifft mi up dat Enn to, un en annern Utgang gifft dat nich. Un so mööt wi denn mit usen Ümgang tofreden wesen. Dat hett Goethe al as ‘n jungen Mann rutfunnen, he schreev an ‘n Fründ, daar weer he man 30 Johr: „In der Jugend traut man sich zu, daß man den Menschen Paläste bauen könne, und wenn’s um und an kömmt, so hat man alle Hände voll zu thun, um ihren Mist beiseite bringen zu können. Es gehört immer viel Resignation zu diesem eklen Geschäft, indessen muß es auch sein“ (an Lavater, 6. 3. 1780).

Frieda is mit mi hüüt gaarnich tofreden. Schriev nich so veel unnütz Tüch, kümm lever mit spazeern! Un dat wüllt wi denn ok man doon.


18.11.12 Frieda geiht denken

Frieda hett sik argert. In’t Internet steiht bi Plattnet to lesen: „Frieda gifft ehr Herrchen Willi Höfig veel Gelegenheit to'n Nadenken, maakt sik sülven avers meist gor keen Gedanken“. Dat will de lütt’ Teev nu nich up sik sitten laten.


Wulf. Foto quadell/wikimedia commons

Leve Lüüd, dat is miendaag nich wohr. Marlou lüggt. Dat is wiß un wohrhaftig, wat de Hunnen nich blots mit’n Kopp denken köönt as de Minschen dat maakt – se denkt ok mit de Nees, mit de Tung un nich toletzt mit’n Steert. Wi Hunnen hefft dat nich nödig harrt, sowat Swoorfötiget as de Spraak uttofinnen. Daar köönt sik de Minschen mit rümargern. De een versteiht den annern nich, se kreegt sik in de Kladden, un denn gifft dat wedder Bambule.

Dat schall bi de Hunnen nich anners wesen, meenst du?! Man daar hett ‘n Uhl seten. Wenn wi bellt, denn bedüüt dat up de eene Siet Angst un Verfeernis för all de, de nich so wüllt as wi. Bellen, dat heet denn nich snacken. Bellen heet schimpen un kekeln, schellen un schafudern. Up de anner Siet maakt di dat Bellen ok künnig, wenn een sik bannig freien deit. Wenn mien niege Fründ de Chow-Chow van den Hieringsbänniger to Besöök kümmt, denn warr ik woll bellen! Hest dat verstahn, min leve Marlou? Wenn wi Hunnen an to bellen fangt, dennso vertellt wi man blots, wat wi föhlen deiht, nich wat wi denkt. Dat geiht up ne annere Wies, un du weeßt dat ok. Wenn de Chow-Chow an en Grasbulten miegt, denn kann Frieda daar mehr Informationen rutsnüffeln, as en Minsch ut sien Daagblatt to weten kreegt. Denn allens, wat en Hund weten mutt, dat geiht dör siene Nees, de is dusendmaal – verstah dat recht: dusendmaal – fienföhliger as de van Herrchen (un de dat rutfunnen harrn, dat weern minschliche un keen canine Biologen). För ‘n Minschen ist dat woll ‘n beten schaneerlich, an’n Boomstamm to pinkeln. Man daar is en groten Vördeel bi: De Saak geiht still vör sik, dat gifft keenen Larm daarbi – anners as wenn de Minschen sik de een den annern ehr Menen üm de Ohren haut. Hunnen denkt anners, dat is woll wohr, mien leev Marlou; man nüms schall seggen, dat wi nich denken köönt.

Nu is dat mien Menen nich, dat Herrchen mit siene Vertellsels jümmers up’n Teppich blifft. He hett dat so an sik, dat he faken up’n Karkentorn stiggt, wenn he man blots in’n eersten Stock will. Denn is dat an mi, em daar wedder rünnertohalen. Dat geiht best, wenn ik em klaar maken do, dat ik nu fix wat to freten hebben mutt. Un wenn ik achterna wedder snüffeln gah, denn weet wi beede, wat dat bedüd: Frieda geiht denken.

Dat weer’t, wat Frieda seggen wull, un nu kümmt noch ne lütte Geschicht achteran, denn Herrchen will doch ok wat daarbidoon. Karl Heinrich Waggerl hett se upschreven, un se hannelt nich van en Hund, man van en Lööv, aver för dat, worup ik rut will, maakt dat keenen Ünnerscheed. Waggerl also dröppt in enen Park ‘n Löven van Steen, un wielst de Geschicht in de Tied speelt, as Deert un Minsch noch mit’nanner klönen kunnt, hefft sik de beeden stünnenlang ünnerhollen. Opletzt keem dat daarto, dat Karl Heinrich in dat Hart van den Lööv rinkieken kunn un sehn dröff, wo wies un goot de weer. „Ik harr do veel lehren kunnt“, schrifft Waggerl, „man wat kann dat helpen, wat hefft Lüüd as wi van de Wiesheit van en Lööv?“ Wat hett de Minsch van de Wiesheit van en Hund?


28.10.12 Sandlöper un Sünnenwieser


Foto Klaus Thyes/Wikimedia Commons

Babuschka, us’ grote ole Klock in de Döns, sleit de Stunnen nu al över hunnert Johr un swingt ehren Parpendikel över de veerte Generatioon. Grootvadder und Grootmudder harrn ehr kofft, as se jung weern; un wi hefft ehr nu as en Hochtiedsgeschenk an use Kinner wiedergeven.


Foto: Rita/Wikimedia Commons

As Frieda in’t Huus keem – se weer bi en Ehscheden överbleben, wo ehr nüms hebben wull – hett se sik in de eersten Daag bannig verfiert, wenn dat grote Ding belang ehr to gongen un to dröhnen anfüng. Nu sünd de beeden gode Frünnen worrn. Frieda slöppt wieder, ok wenn de Klock twölf sleit, un de hett doch ‘n Slag, daarbi sünd wi all eerstmaal ganz still… Över Stunnenslag un Tietwieser hefft sik al ‘n Barg Lüüd Gedanken maakt. Is jo ok ne afsünnerliche Geschicht daarmit.


Foto Rudi Witzke

Dat füng allens an mit de Sandlöperklocken, de un de Sünnenwieser weern die eersten Tietwieser. De Sandlöper geev dat noch as „Eieruhr“, as ik ‘n lütten Butjer weer, un gifft dat villicht noch hüüt –

„Wenn de rode Sand van baben naar nedden dörlopen is“, sä Mudder, „denn stellste dat Gas af und nümmst de Eier ut de Kasserolle“ (mannigmaal weern se denn doch hart as Steen, schuld weer de Eieruhr, se schull man piept hebben). Sandlöpers köönt di nich seggen, wo laat dat is; se köönt di blots wiesen, wat van de Tiet verlopen un vergahn is un wat noch överblieven deit.

Se meet de Stunnen as mit’n Zentimetermaat. Se weet, wo lang de Tiet is, man se kennt nich de Steed, wo se an uphangen is.


Sonnenuhr. Foto Joachim Baecker/Wikimedia Commons

Anners de Sünnenwieser, wenn de Sünn denn to sehn is. Dat gifft Lüüd, de sünd ehr eegen Sünnenwieser: se weet de Tiet, wenn se naar ehren eegenen Schadden kieken deit. Daar bruukst nu keen Zentimetermaat, wat al vörbi is van dien Tiet un wat noch kümmt daarvan, dat kannst so nau nich sehn; man wo laat dat nu is, dat kann de Schadden di seggen. De Sünnenwieser weet man blots so üm un bi, wo lang de Tiet is; man he weet nipp un nau, wo se an uphangen is. Un dat is ok de Oort un Wies, woans de Digitaalklocken hütigendaags naar utricht’ sünd. Se weet ok nich, wat fröher weer un wat noch komen deit, se kennt man blots dissen eenen Oogenblick. Un so en Digitaalwecker hackt den Dag in luter lütte Stücken, amenn leevt he blots för de ene Sekunde an’n Dag, wenn he lospiepen deit. De latiensche Dichter Horaz schreev Carpe diem, „nütt den Dag“, dat hett sik bet hüüt holln un un weer noch letz de Mitt van den Kultfilm „Der Klub der toten Dichter“, de een of anner hett em woll sehn.


Uhr van Peter Henlein. Foto Pirkheimer/Wikimedia commons

Un nu de Klocken in Grotvadders Tiet. De harrn ‘n Gesicht mit twee, ok woll mit dree Wiesers. Wi kennt se jo noch all. De Digitaalklocken sünd up den Vörmasch; man de mit de beeden Wiesers sünd hüüt noch nich verswunnen. Se hefft ne lange Geschicht. De eerste Taschenzibbel hett Peter Henlein in’t Johr 1510 tohoopbrocht, veerhunnert Johr’ ehr dat de Babuschka timmert warrt; se harr man eenen Wieser.

Kiek di de Babuschka maal in Roh’ an! Se wiest di den Oogenblick, jüst as de Digitaalklock un de Sünnwieser; man se gifft di ok Bescheed, woveel Tiet vergahn is un woveel du noch hest, as de Sandlöper. Du bruukst sachts dat eene as dat annere. Un dat is nich överscherig, wenn du dien’ Lütten lehren deist, wat de grote un wat de lütte Wieser em to seggen hebben, ok wenn he di angrient un „es ist soeben sechzehn fünfunddreißig“ seggt, plietsch as he is för sien Öller.


Michel in Hamborg. Foto flamenc/ Wikimedia Commons

Ernst Jünger hett sik maal överleggt, dat de Mechanisierung van de Welt, as wi dat hütigendags beleven doot, mit de mechaansche Klock anfung un sik denn as ne Süük utbreden dee. Keen sik keene mechaansche Klock leisten kunn in de olen Daag, de lüstert up de Klock an’n Karkentorn. Wenn de Wind den Autolarm van di weg drieven deit, geiht dat ok hüüt noch.


28.10.12 Van Lögen un van de Finanzkris’

De amerikaansche Bundsstaat Wisconsin liggt in’n Noorden van de USA, westlich den Lake Michigan un süden den Lake Superior. He hett narms wat mit de See to doon; nich mit den Atlantik (bet daarhen sünd dat üm un bi 1500 km) un nich mit den Pazifik (an de 2300 km). In’n Prospekt van een’ van de dartein Universitäten, de dat daar geven deit, hört sik dat denn so an: „The location of the University of Wisconsin is surprisingly ideal for modern oceanographic studies. It lies midway between the Atlantic and Pacific Oceans“ („De Standoort van de Universität van Wisconsin is unverwohrens ideal för moderne ozeanographische Ünnersöken. Se liggt in de Merrn twischen den atlantischen un den pazifischen Ozean“). Dat harr Eric Korn utgraavt un sik daarbi bannig höögt. Den besten Kommentaar harr Wilhelm Raabe daarto afgeven, wenn he disse mächtige Löög ok nich mehr beleevt hett: „De Minsch is daarför up de Werlt, dat he dat in de Künn kregen deit, wat to em hört“ – un keen will us dat afstrieden, dat de Anlaag to’n Lögen en Arvdeel van de Minschheit is?!

De groten Löögen warrt alltiet glöwt un de lütten vergeten.

Un so sünd wi nu bi den Baron van Münchhausen ut Bodenwerder. De, de sik sülben an sien Hoor ut’n Sump trecken dee, un sien Peerd daarto. Dat is de Geschicht, de use Politiker alltiet an leevsten hefft. En bannig groote Löög, de liekers de Oort un Wies to Grund liggt, woans de Greeken un de Spanier un de Portugieser mit de Finanzkris’ kloor kamen schullt.

Seggt use Politiker. Keen Wunner, dat de Lüüd in disse Länner up de Barrikaden gaht. De Lögenbaron harr sik dat utdacht, üm dat he siene Gäst’ ünnerhollen wull. He weer woll platt, wenn een dat wohrhaftig versöken dee. Un so schall dat mit de Spood woll ok nix warrn. För Berlin gellt woll: Dat liggt egal wiet af van’n Balkan un van de Iberische Halfinsel un is de ideale Standoort, anner Lüüd vörtoschrieven, woans se ehren Huusholt föhren schöllt.

Dat is de eene Siet van de Geschicht. De anner hört sik so an: Denk maal torüch! Wi harrn de Wiedervereenigung wullt, as de Tiet keem – un nu quengelt wi, dat dat allns to düür warrt. Wi harrn Europa wullt, as de Tiet keem – nu kümmt de Reken up us to, un de annern schöllt tahlen. Un noch ‘n beten torüch:


Charles de Gaulle un Konrad Adenauer. Bild Bundsarchiv

As de Hitleree to Enn weer, wo stunn’ wi daar? Ik weet dat woll noch. Nüms wull us de Hand geven. Eerst as dat düütsche Monster en Deel van Europa warrt, warrt wi wedder för Minschen holln. Se hefft us wedder upnahmen un fungen an, Vertruen to us to hebben. Nu as us dat goot geiht, is woll de Tiet kamen, use Naverslüüd Dankeschöön to seggen. Dankeschöön in Euro un Cent. Denn wi Düütschen sünd man blots so veel wert, as wi ok Europäer sünd. Süst blifft wi dat Monster. So, dat wull ik maal seggt hebben.

Frieda geiht dat as use Kanzlerin, se scheert dat allens nich. Man anners as de Politiker kann de lütte Teev keene Löög seggen. Se is buten un binnen ut een Holt. Wenn se di anknurrt of wenn se di fründlich an’t Knee stött, dennso meent se dat ok. En Vörbild för elkeen Börger un Hunnenholler. Doch för’n Bundsdag will se sik nich upstellen laten. Denn Politik, seggt Frieda, is anners seggen as doon.


14.10.12 Chinesisch

China, dat is de Tokumst un de tokamen Tiet. In männicheen Kinnergoorn lehrt die Lütten al Chinesisch, ehr dat se Düütsch snacken köönt, un du brukst blots maal use Bundskanzlerin totohörn: dat gifft meist keen Reed mehr, wo China nich in vörkümmt. Frieda is daar ganz up de Hööcht van de Tiet un hett sik mit den Chow-Chow van usen Fischhöker anfrünndt.


Chow-Chow: Trow, chow wem!

Un mit de chinesische Philosophie harrn wi Düütschen dat al to doon, lang bevör dat so richtig in Mood keem. Kiek maal, wat ik mi hier upschreven harr, to sodennige Saken kannst man nickkoppen:

"Gegen Deven, de Laden un Schöpp upmaakt, Tornüster dörsöcht of Knipptaschen plünnert, schult wie us, indem dat de Laden, Tornüster un Taschen mit Stricken umtüdert un mit Riegels un Schotten sekert warrt. Dat is dat, wat de Werlt Verstand nömen deit. Man miteens warrt daar en starke Deef komen, de dreggt dat heele Schapp up de Schuller weg un Tornister un Knipptasch bito. He hett amenn blots Bang, dat de Stricken un de Riegels nich fast noog hollen doot! Wat de Werlt Verstand nömt, löppt also blots darup rut, dat wi de starken Deven to Hülp komen doon. Mi dücht, dat dat, wat de Werlt Verstand nömt, to nix anners to bruken is, as de Deven to helpen; un dat dat, wat de Werlt Wiesheit nömt, nix anners bedüden schall, as de groten Deven bitostahn."


Düsse Draak hett anschienend jüst den Ball klaut, un dat is em schaneerlich (he kiekt so, nich?)

Originaltoon van Dschuang Tse, mienen Fründ ut dat ole China, de ok Zhuangzi, Chuang-tzu of Zhuang Zhou schreven warrt un — hol di fast! — al mehr as tweedusend un dreehunnert Johren doot is. De Saak sülven hett sik all de Tied woll nich ännert. Un anwennen kannst dat hüüt noch akraat up desülvige Wies — de al to veel hefft, de kreegt dat noch naarsmeten, un de Lütten kümmt mit ehr Rent nich ut. De Düwel schitt jümmers up den gröttsten Barg, dat harr al in't ole China sien Richtigkeit un gellt ok hüüt un morrn nich blots achter de Kimming, man ok bi us.

Harr disse Dschuang Tse denn nu ok en Rezept rutfunnen, daar 'n beten gegenan to stüern? Wat he sik daar överleggt harr, daar künnt wi nich recht wat mit anfangen — he meent, du schasst allens lopen laaten un di rutholln ut den Larm van de Tiet. Hört sik moi an un is een van de Spröök, de nich blots in Asien, man ok in Europa 'ne Geschicht hefft. Dorna to leven, dat hett up beede Sieden van den Globus so siene Mucken. Wenn Frieda de Magen knurrt, dennso blifft se nich in ehrn Korv liggen, denn geiht se söken, bet se wat to freten funnen hett, maakt Spijöök, blafft un winselt, bedelt un stött di in't Knee. Un wenn ehr denn 'n Hund mit 'n Knoken in de Mööt kümmt, denn warrt dat woll Bambule geven.


"Allens lopen laaten un di rutholln ut den Larm van de Tiet": Düsse Damen un Herrn
befolgt Dschuang Tse sien Raat. Volkskongress in China

So veel as to de Hunnen; un nu de Minschen? Dat gifft Tostänn, daar gifft dat keen Mack mehr. Elkeen weet dat jo för sik sülven, wo bi em de Grenz liggt; wenn een daaröver pedden deit, dennso gifft dat Krawall. Wi sünd woll nich so upstellt, dat wi us alltiet daar rutholln köönt, wenn de Tieden unrohig warrt — de Chinesen ok nich, as sik wiest harr. Man wat de Staat in Peking of in (ik segg maal) Gorleben mit siene Börgerslüüd anstellen deit, dat dücht mi nich datsülvige. Steiht doch in't Blatt: Elkeen van use Politikers, de in China för de düütsche Weertschap Reklame lopen deit, schall in siene Reed eenmal dat Woort "Bürgerrechte" stahn hebben. Kann wesen, dat he hoosten mutt, wenn he bi't Vörlesen an de Stääd kümmt. Daar sünd se in China tolerant bi. Un de chinesische Philosophie, dat blifft de chinesische Philosophie, wi laat daar nix up kamen un hollt ehr in't Bökerschapp.


Chinesische Philosophie: Aftöven un Tee drinken

Up disse Oort un Wies, leve Frünn', warrt de Ünnerscheed jümmer minner un minner. Frieda hett al rutfunnen, dat ehr niege Fründ, de Chow-Chow, ok nich anners bellen deit as se sülven.


14.10.12 Glück

Wat is Glück? In dat Johr 1987 harrn se in Japan 'ne Ümfraag daarto maakt. Ik harr mi vörstellen kunnt, dat de Antwoorten heel ünnerscheedlich utfullen weern un elkeen sik sien egen Glück so torechtsnippeln dee, as dat för em am besten weer. Man so weer dat nich. Över föfftig Perzent van de Japaners stellt sik dat Glück up ebendesülvige Oort un Wies vör, und wat weer dat nu? Lögenhaft to vertellen: En Besök in Disneyland. Halfpart van alle Japaners!


Droom orr Alpdroom? Disneyland

Dat is nu al 25 Johr her, un we köönt daaröver spekuleern, wo veel dat hüüt woll sünd. De Wetenschap, de sik mit de Populärkultur afgeven deit, as se dat nömt, verklaart di, wat dat gaarnich anners wesen kann: De Lüüd hefft nich veel Tiet för sik sülven un sünd beet un mööd, wenn se van Arbeit kümmt, daar will sik nüms mehr in't Geschirr smieten un noch wat Grootet tostann bringen. Un wat dat in't Disneyland all to wunnerwarken gifft, dat is nipp un nau daarup utricht, wat de Lüüd sehn un beleven wullt. Glück för den eenen, Winnst för den annern, dat laat sik in Euro of Yen bereken.


Glück? Disneyland Paris. Foto Malcom Jackson/Wikimedia Commons

Wat is Glück? Wenn wi bi us in Düütschland blieven wullt, köönt wi Goethe fragen. He meent: Dat kümmt allens up den Oogenblick an, nich up de verleden un nich up de tokomen Daag. En verstännige Minsch schall sik so upföhrn, seggt Goethe, dat dat in sien Leven so veel glückliche Momenten as mööglich geven deit. Un wat is nu en glücklicher Moment, Herr Geheemraat? Nu, knippöögt he, dat is woll för elkeen wat anners. Speel mit dien Kinner; snack mit de Naverslüüd; holl di an diene Fru fast (of an dienen Mann un Keerl, as sik dat drifft); goh an'n Summeravend dör't Holt un lüster up den Wind in de Telgen; sett di daal, smök en Piep Toback un sinneer vör di hen; maak di up'n Padd in de Disco, in de Philharmonie, in't Theater. Kannst ok in't Internet lesen, wat Frieda wedder beleevt hett. Dat gifft keenen Schriever, de di nich vertellen will, wat he för Glück hollen deit, ik find hier graad: "Ene Form van Glück is de Literatuur". De List hett keen End. Allens tohooprekent, kümmt daar wat bi rut, dat süht ut as de Populärkultur, wo wi jüst van snackt harrn — Goethe harr dat Woort noch nich kennt.


Glück? Strandszene

Wat is denn nu Glück? Das grote Glück, up dat wi all töwen deit? Amenn hangt dat van us sülven af. Theodor Fontane, ok een van de groten Schrieverslüüd, hett dat so utdrückt: "Wi mööt fast daaran glöven, dat all de Saken, de van buten up us tokomen doot, nix weert sünd, un us Glück alltied blots in use Arbeit söken. Wi mööt jümmers in de Gang' blieven, denn findt wi ok dat Glück." Wi köönt daarto ok noch George Santayana upropen, den amerikaanschen Philosoph: "Amenn weern daar in us' Leven gaar keene groten Begevnissen; en grotet Begevnis is blots dat Woort daarför, dat wi de veelen lütten Begevnissen, de dat Leven utmaaken deen, gaarnich markt hefft." Mi dücht, disse Oort van Glück is ok nich för jedereen. — "Wes nich so hoochnesig", sä de Kantüffel to de Parl, "mi smiet se ok vör de Sögen."

Hier passt en lütte Geschicht hen, de Franz Fromme vertellt hett un de van Eide Fouwes hannelt, den Doktor Faust van de Waterkant:

As Eide Fouwes, den se den Doktor Faust nömt, den Verdrag mit den Düvel ünnerschreev, so sä'n se, hett he sik dree Deel utbedungen: Eerstens wull he för sien Peer jümmer en gode, harde Landstraat unner de Fööt hebben. To'n tweeden alltied frisch Water to'n Drinken. Un drüddens wull he jümmers frische Frucht to eten hebben. As de Düvel em disse dree Deel toseggt harr, hett Doktor Faust den Verdrag mit sien Blood ünnerschreven. Dennso schull he sien Seel hebben.


Uns dääglich Brot: Glück?

Wat is Glück? Frieda hett mit de Antwoort keen Probleem. Jümmers wat to freten; alltied en dröget Eck to'n Slapen; un Lüüd, wo se sik up verlaten kann. För'n Hund langt dat ut. För'n Minschen ok?


16.9.12 Mullwarp Grabowski


Bild PRA/wikimedia commons

Wenn Frieda en Mullwarpshoop an'n Weg finnen deit, denn is se nich mehr to holln. Mit alle veer Been jumpt se mit Macht daarup to, blifft schraag daarvör stahn un geiht bi, mit de linke Vörpoot liesen, sacht un suutje to schrapen. Dat süht meist ut, as wenn se em eien will, so fien un fürsichtig geiht se to Wark. Man dat is eerst de Anfang. Wenn denn de Eer an'n Topp rubberig noog worrn is, dennso stellt se sik in Posituur över den lütten Bult un pinkelt em so recht van Harten natt. Denn Frieda höört to de Jagdhunn', un dat Rituaal schall usen Grabowski ut sien Kellerlock rutjagen. Se harr sik dat nich överleggt, dat harr ehr ok nüms lehrt, se weet dat van Natuur. Wi hefft noch nich rutfunn', of dat wat verslaan deit, man eens is säker — Frieda hett up disse Wies sachts noch nie nich 'n Mullwarp fungen.


Grabowski. Foto Michael David Hill/Wikimedia Commons

Ik kiek ehr to un bün al an't Sinneeren. Wi spaddelt us elkeen Dag af as 'n Hund un weet männigmaal ok nich woför, wi plaant un överleggt, un wat kümmt daarbi rut? Wo lang is dat nu her, dat du dienen letzten Mullwarp fungen hest? Daar geiht di een in't Nett, harrst nich mit räkent, un wat kannst nu daarmit anfangen? 'n lütt beten swatten blanken Pelz, twee blinne Ogen, un beetsch is he ok noch. So is dat mit 'n ganzen Barg van Saken, wo wi al lang naar lengen deen, un nu sün de Backberen daar un wi könt se nich bruken. Ik denk mi, Frieda will dat lütte Deert amenn gaar nich utbuddeln. Dat Rituaal is noog un nu is goot.


Grenzsteen. Foto Friedrich Witzke


Ool Hus. Foto Friedrich Witzke

Säker is man eens: Bi us is dat anners. Wi Minschen warrt öller, aver klöker warrt wi nich. Wi wülllt daar Spood un Winnst bi hebben, wenn wi anfangt, naar Schätz to graven. De olen Geschichten van de versunken Schätzen, de hier un do ünner de Eer liggen doot, an'n Krüüzweg, in den Keller van 'n infullen Huus, in den Soot van en verlaten Hoffstääd, un nüms weet, wo deep de wesen kunn — de warrt all naar een un datsülvige Munster vertellt. Keen dat Gold an't Licht hieven will, de mutt swiegen un dröff keen Woort seggen, solang as he an dat Wark to doon is. Un se swiegt as de Karpens und buddelt un graavt, de Nacht vergeiht, nu köönt se al sehn, wo de grote Kist mit Gold un Silver un Eddelsteen van nedden in de Höchte kümmt, se kunn ehr meist gripen — een van de Maten kummandeert "to…gliek", dat weer een Woort to veel, un dat Glück sackt wedder to Grund. Kunn ok wesen, dat de Düwel een de Klau up de Schuller leggt, de verfeert sik un kümmt an't Flöken, un de Saak is verdaan. In all disse Geschichten, as se upschreven un vertellt worrn sünd, hett nüms nie nich den Schatz kregen. Grabowski blifft, wo he henhöört. He bohrt sien fuchtige Gäng' in'n Grund, un en kann sik inbill'n, dat he liesen vör sik hen hucheln deit.


Foto Friedrich Witzke

En heel un deel trurige Geschicht is dat. Du kannst di afmarachen, man helpen deit di dat nix. Frieda hett daar 'n Raat för funnen, se blifft bi dat Rituaal un fraagt nich, wat denn achtern rutkamen deit. Dat is nu wiß keen Weeg för'n utwussen Hunnenholler. In't Gegendeel, dat is en groot Unglück. Dissen Knütt hett jichtens noch nüms uptüdern kunnt, siet de Neandertaler to'n Heven kieken dee, den letzten Knoken in de Hand, un dat füng al wedder an to sneen. To'n Heven kieken, dat geiht ok hüüt noch; man wat daarbi rutkümmt, dat blifft wat unsäker. Of amenn denn doch Frieda…? Ik tru mi dat jo gaar nich to seggen. Freewillig afstahn van en beteret Leven? Van Spood un Winnst? Verdregt sik dat denn mit de Wöörd van den Minschen? Dat kunn woll blots gootgahn, wenn wi daarbi nich an us denkt, aver blots an de annern, de dat noch leeger geiht. Vörbiller gifft dat daarför, hüütigendaags so goot as in de oolen Tieden. Wi hefft us man blots daar an wennt, nich so nau hentokieken un usen Bistand mit de Överwiesung van tein Euro aftodoon. De Bankuttog, de danke seggt, den gifft dat noch nich. Daar brukst 'n Minschen to. Dat scheelt us van de Rituaalen ut de Zoologie.


16.9.12 De Mitt van't Universum

En Terrier is keen Minsch, dat süht jedereen. Un wat in Frieda vörgeiht, dat is nich so licht ruttokreegen. Wat denkt de Deerten un de Saken sik so, wenn se alleen bi sik sünd un nich up Fru un Herrchen Rücksicht nehmen mööt? Wi köönt us dat jo maal vörstellen:


Maddik. Foto Hedwig Storch/Wikimedia Commons

De Maddik: Dat de Minschen in de Eer wöhlt, den Bodden ümgraavt, mit'n Escher daar in rumstökert — dat doot se allens blots mi to argern. Se weet, dat ik dat nich lieden kann, un so maakt se dat mit Willen, üm mi wat antodoon.

De Ruup: Ut mi schall 'n Summervagel rutkrüpen? Dat is doch Höhnerkraam, dat kann ik mi nich vörstellen.

De Wetenschap hett al faststellt, dat wi Rupen nix as Kaldunen in us hefft, wiß keene Flunken un gaar nix van de bunten Farven van de Botterlickers. Wenn ik starven do, denn blifft dat daarbi, daar kümt nix mehr bi rut.

De Fleeg ant Finster: Ich weet bannig goot, wo dat anfangt un uphöört, wat wirklich is.

De Speegel: De Minsch, de is man miene Vörstellung.

De Blomenpott: Ik schall ne Schöör van Toon wesen? Büst mall? Kiek doch hen, wat all ut mi rutwassen deit!

De Rickels: Kiek eens de doofen Bööm! Nix as Telgen un keen Örnen daarbi!

De Tuunpahl: Rickels, weest still! De Tuun, dat bün ik!

Dat Kruut: En Boom schall en Wunner van de Natuur wesen? Dumm Tüüch! Töw man, bet ik fiefhunnert Johr öller bün!

De Ecksteen: De Sünn? Wat Rechts kriggt de nich tostann! Se tücht jümmers blots dör de Werlt un kümmt up keenen fasten Standpunkt.

De Kohfladen: Platsch! So, nu heff ik miene ganze Persönlichkeit ut'nannerleggt.

De Hahn: Dat kann noch nich hell warrn. Ik heff dat Teken noch nich geven.


Hest wat markt? Dat höört sik doch nipp un nau graad so an, as wenn wi un use Naverslüüd snacken un oordelen (giff dat man to, brukst jo nich luut to seggen). Ok de Tuunpahl un de Kuhfladen höllt sik för de Mitt van't Universum. Dat schall woll heten: Wi höört blots, wat in us anleggt is. De Terrier versteiht amenn nix as den Terrier, de Blomenpott nix an annere Blomenpött. Un nu bün ik 'n beten twiefelhaft, of en Minsch den annern an siene Siet so redig verstahn kann. Villicht föhl ik mi ok en beten so as de Fleeg an't Finster, de allens so nau weet un doch nix verstahn hett.


Karel Čapek

So bannig veel kannst nich finnen, was Herr un Hund gemeen hefft. Frieda kiekt mi troschüllig in't Oog, man se meent ehr Leckerli. Ik geev se fründliche Wöör, man ik will blots nich alleen blieven. Dat wi us verstaht, daarto gifft dat een heel eenfachet Middel: Frieda lehrt ehr' Befehlen, un ik mutt lehrn, se up de redige Oort un Wies to geven. Wi mööt denn nich mit'nanner snacken, wi bruukt wat beteret: Vertruen. Amenn ok so wat as Leevde. Wenn ik de lütt Teev' en poor Wöör hensmieten do, versteiht se up jeden Fall, dat ik dat goot un fründlich mit ehr meen.

De Spröken hier baben hett sik Karel Čapek utdacht, en van de ganz groten tschechischen Schrieverslüüd. 1938 is he in Prag storven, twee Maanden na dat Münchner Abkommen, dat siene Heimat de Nazis överlaten harr. As he begrepen harr, dat England un Frankriek de Tschechoslowakei nich gegen Hitlers Düütschland helpen wulln, hett he sik mit Willen to Dode hungert. De Düütschen heft sik nich veele Frünnen in de Werlt maakt in ehre Geschicht.


9.9.12 Frieda föhrt Auto

Frieda liggt jümmers up de Achterbank. Se hett daar ehr Hunnendeck un ehrn Sekerheitsreem. För so'ne Lütte is dat nich so licht, hoch noog to springen und richtig to Maal to kamen, wenn se instiegen schall. Wi hefft 'ne lütte Kist in'n Kufferruum daarbi, de brukt wi as 'ne Hunnentrepp, denn geiht dat macklich noog.


Jack-Russell-Terriers köönt so kieken, as keken se di op'n Grund vun de Seel. Düssen hett Rita för Wikimedia Commons opnahmen


Frieda pooft

Wat meent use Jack Russell denn nu van't Autofohrn? Tovörderst: Se is mit ehre Familie tosamen un mutt nich alleen to Huus blieven. Un denn: Buten is bannig veel to sehn, meist to veel, af un an leggt se sik daal un slöppt ne Runn', wenn ehr dat to veel warrt. Elkeen Stunn' warrt eenmaal Foftein maakt, denn gifft dat wat to drinken, se geiht 'n beten vör de Döör un söökt sik 'n Stubben of 'n Steen, de ehr topaß kümmt. Daar gifft dat jümmers bannig veel to snüffeln, un allens frömde Saken, Deerten, Minschen.


Nu geiht de Snüffelie los!

Op't mehrst seggt ehr so'n Parkplatz to — "hier möcht' ich volle Stunden säumen", sä Faust, as he in Gretchens Kamer keem. In dissen Fall is dat so eenfach nich, ehr wedder in den Wagen to holln, se kann denn heel fünsch warrn. Dat is woll al klaar: Frieda is dat piepegaal, van A na B to kamen. A is so goot as B, Bredstedt so opregen as Husum of Tondern. Frieda hett ok keenen Sinn daarför, wo fix so'n Auto lopen deit. Du kannst dartig of hunnerttwintig fohrn, se liggt un slöppt, un blots wenn de Motor maal uphuulen deiht, dennso plinkert se mit een Oog. Wat denn ok woll bedüüt, dat se sik up ehre Minschen verlaten deiht. Urvertruen kannst daarto seggen, un dat gellt ok noch, wenn ik up den Biföhrersitt al an't Bevern bün (nich dat ik miene Fru bi hunnerttwintig nich mehr vertruen kann — man: Urvertruen?).

Daar fangt denn woll de Ünnerscheed van Minsch un Hund an, tominnst wat dat Autofohrn angeiht. Wi wüllt van A na B, jüst un nu, un dat mutt so fix gahn, as dat jümmers gahn kann. Överlegg maal, gifft dat nich ok tohuus noog to snüffeln, nu dat Benzin van Week to Week dürer warrt? Man geruhiget Nadenken is man de ene Siet van't Autofohrn. De anner hett daarmit to dohn, dat de Autobahn to de wenigen Öörd in use Werlt hören deiht, wo elkeen blots up sik sülven stellt is. An't Stüer büst du dien eegen Kaptein. Du weeßt woll, daar kunn een mit de rode Kell' kamen un di wiesmaken, dat du dat to drock harrst. Man dat steiht de mehrste Tied blots wiet achtern in'n Kopp.


"Hau af, dat ist mien Boom!", knurrt Frieda

Dat de Renneree ok 'n Speel mit den Düvel warrn kunn, wi weet dat jo. De mit den Düvel speelt, mutt Füer in't Muul hebben, heet dat woll. Man us all hett 'n annern Slogan in't Hart drapen: Fre'e Fohrt för fre'e Börgerslüüd! — denn alldags blifft us anners jo nich veel Ruum daarför, us free to föhlen. Kümmt Frieda sik free vör, wenn se up de Achterbank slöppt twischen Tondern un Husum?

Dat is woll säker, dat de Boom, an den se pinkeln mutt totieden, in Tondern stahn kann so goot as in Husum. Hunnen, willt wi maal fastholln, mutt nich van A na B kamen, un al gaarnich anners as to Foot — wenn se sik as Hunnen upföhrn dröfft, heet dat. De langsam föhrt, kümmt ok na Stadt. Anners slöppt se up de Achterbank. För de Leser, de Noordfreesland nich so goot kennt, mutt villicht seggt warrn, dat en ok heel kommodig mit 'n Tog van Husum na Tondern föhrn kann, un Hunnen warrt daar ok mitnahmen.

Laat di man Tied is ok'n Walzer. Laat di Tiet un eet Broot daarto, denn warrst oolt: Een Snack na'n annern. Amenn weer dar nich verkehrt, Spröök van disse Oort an de Autobahnbrüchen antomalen. Of dat helpen deit? Wat de Minsch is, de kann stuur as'n Esel wesen — anner seggt, so'n Esel is meist so stuur as'n Minsch. Sünnerlich achter't Stüer van sien Auto.


Frieda hett Tied


9.9.12 Frieda schrifft en Woordenbook

Wenn Frieda schrieven kunn un en Woordenbook maaken wull, wat stunn daar woll in? Teindusend un veer Oorten van Rüük un Ruch mit Ünnerscheed; de Smack van Swien un Öös un Öölsardinen; swatte Hunnen, witte Hunnen, bunte Hunnen un Katten van alle Raßen; de Oort un Wies, wat allens mit'n Hunnesteert seggt warrn kann — de heele Werlt, as Frieda se süht und röökt un höört un smeckt. Dat is licht to sehn, se kunn ehr Leven lang an't Schrieven blieven, en End gifft dat daar nich för. Dennso is dat man goot, wat Frieda nich op disse dösige Idee kamen is. Keen ehr kennt, de weet: plietsch noog is se daarto.

De Minsch (wi weet al: so kloog as 'n Hund is he dör de Bank nich) hett jümmer wedder versökt, so'n Werltbook to schrieven. De olen Chinesen harrn Enzyklopädien mit hunnerte van Bänn tohoopbrocht, un dat nich blots eenmaal; un faken keem denn de Befehl van baben, allens wedder in't Füer to smieten. Denn de een schrifft sik 'n Bild van de Werlt up, as he dat süht, un de anner maakt dat wedder toschann, wieldat em dat nich passen deit. Wi nöömt dat Zensur, un de is överall to finnen; denn Politik, seggt Frieda, is anners seggen as doon. Bookschrieveree is gefährlich. To'n Schrieven bruukt dat Insicht, un du kannst nix upschrieven blots so as dat is. De dat lesen deit, de markt alltied, wat du daarvan menen deist.


Bild van de Werlt op dat Rüükzentrum in en Hunnenbregen (stark verlüttert; dat Rüükzentrum in en Hunnenbregen is, wenn utbreedt, 2 Footballplätz groot). Bild Rudi Witzke

En Bild van de heele Werlt, dat schall woll ne vertrackte Saak wesen. Dat geev 'ne Tiet, daar harrn de Physiker dacht, se kunn' dat Universum van den Urknall bet an dat End van alle Daag in eene mathematische Formel insloten; sünd se aver wedder van afkomen.


Titelbladd van Zedlers Universallexikon

De Wetenschap kümmt daar nich mit klaar, bün ik vermoden — man dat gifft dat Book, wo de heele Werlt insteiht, un Lüüd, de daarmit ümgahn köönt. Hest di woll dacht: Ik meen de Bibel, den Koran, de Thora, de Reden van Buddha, dat Tao Te King. Nich to vergeten all de Religionen, de ehr hilliget Weten nich upschreven hefft.

Daar staht wi nu, an de ene Hand Johann Heinrich Zedler sien Grotet vullstänniget Universal-Lexikon, rutkamen 1732-54 — dat is bet vandaag dat gröötste düütsche Woordenbook un hett an de söbentig Bänn —, un up de anner Siet dat Book, wo veele van us mit upwussen sünd.

Dat is man een Band, twoors ok van dusend tweehunnert Siden. De Zedler packt een Artikel up'n annern un kümmt nich to End: he vertellt di allens van Aaschadur bet Zurrigow, man wo he keene Antwurt op weet, dat sünd de Frogen, de du stellst, wenn du alleen mit di büst. Daar mußt denn up de anner Siet kieken. Tweedusend Johr lang is de Bibel al fraagt worrn, un elkeen Tiet hett dat Antwurten geven, de een bruken kunn (ok wenn dat nich jümmer daarna utsehn harr — denn de Zensur, de sitt in'n Kopp van den Leser).


Lutherbibel. Foto Torsten Schlese/wikimedia commons

En Werltbook, dat to groot is un dat keen Minsch nich tohoopbringen kann. Liekers gifft dat jümmers wedder Lüüd, de dat versöken doon. Se schrifft nich blots över de Werlt, as se is, se schrifft denn ok över sik sülven. Buten un binnen kümmt tosamen, un so recht verstahn kann dat denn blots noch de, de dat schreven harr.


Frieda up'n Teppich

Dat is de Crux bi de Autobiographie. Nich, dat een blots upschrifft, wat en beleven deit. Mit de Johren waßt in mi de Drift, fasttohollen, woans ik de Werlt seh. Johr üm Johr hett sik dat in mienen Schädel ansammelt un schall denn doch nich mit mi ünnergahn. Dat heet denn: Miene Werlt. As ik ehr afbillen kann. Dat is nu 'ne Privatwerlt, denn en wirklichet un wahrhaftiget Bild as reddig as dat is, dat kreegt wi nich torecht. Schöpper, man blots van us lütt Leven. Wenn een de grote Werlt upteken wull, denn keem daar woll en leddiget Blatt bi rut: Bliff up'n Teppich!


19.8.12 Arftengröön

„Eenfach, awer nüdlich, sä de Düwel, do streek he sick den Steert arfengrön an“ – dissen Snack harr Paul Selk, een van de groten Plattdüütschen in Sleswig-Holsteen, utbuddelt un upschreven. As ik Frieda dat vörlees, kiekt se mi an as benüsselt. En arftengröönen Steert! Witt, swatt, gries, bruun van alle Oorten, dat kunn ok mahagoni un amenn sogoor blond wesen – man arftengröön, dat kann un warrt dat nich geven. Letzt funn ik sogoor een van de rooren geelen Hunnen, nich op de Straaten, man bi Georges Simenon, de harr 1931 en Krimi schreven, „Maigret un de geele Hund“. Man arftengröön! Frieda kümmt sik vör as schimpt un up de Fööt pedd, un mit ehr alle annern Hunnen mit. Ene Saak, de schall maal klaar wesen för alle Tieden, tominnst seggt dat Frieda: Hund un Düwel, dat geiht nich tosamen. Man dat passeert woll ok ‘n Jack Russell, dat he wat in’n verkehrten Hals kriggt.


Pure Willkür — dat is den Düwel sien Flach

In den Snack geiht dat doch gaarnich üm Hunnen. Wat schall dat woll menen, wenn de Düwel „nüdlich“ seggt? Dat höört to den Düwel daarto, dat he lüggt; he vertellt us nich, wat he sik denkt. Un „eenfach“? Versöök maal, di den Steert antostrieken, arftengröön of himmelblaag, denn schaßt sehn, wat di dat suer warrt. Un wat will he nu mit sienen gröönen Steert? He much geern, dat all naar em kieken doon. He brüllt: Gröön is in! Findt sik männicheen, de em naraapen deit.


Arftengröön is schöön. Villicht doch mit gele Ranken...?

Wodennig dat „eenfach“ is, dat sühst nu ok. In de Propaganda kümmt dat daarop an, dat de Saak sik eenfach anhöört, egaal of dat stimmt. Disse dreemaal abasige un snaaksche Düwel mit sienen Farvenpott will us wat andreihn, un nu sünd wi al an Överleggen: So’n nüdlichen lütten arftengröönen Steert, dat hett doch Schick. Ahn dat niege Handy, wat een ok as’n Plättiesen nehmen kann, kummt vandaag nüms mehr ut. Un de Doos mit dat Kribbelwater, wat de Nerven stärkt, mi an’t Sweten hinnert un gegen fief utlann’sche Wehdaag helpen deiht, wo ik nix van wusst harr – daar nöhmt wi ‘n heelen Kasten van af, dartig Stück. Ik weet woll: De dat hier leest, de laat sik nix upsnacken. De kiekt sik den arftengröönen Steert an un denkt: Kiek eens, de Düwel! Un ganz modern!

Man disse Leser weet ok nu bi lütten, dat daar jümmers noch wat nakümmt. Wenn de Düwel sienen gröönen Steert amenn ok sülben nich so recht lieden kann – de em namaken doot, de findt em doch woll smuck un fien, tominnst hüüt un morrn. Woans kriegt wi nu rut, wat schöön is un wat aasig utsüht? Wenn wi us enig daaröver sünd, dat arftengröön bannig trendy is, dennso is de Farv schöön. Man Recht hefft ok de, de us verklaaren doot, dat disse Farv in de europäische Maleree nienich ‘ne Roll speelt harr un so gaarnich daarto passen will. Wi weet ‘n beten wat van de Geschicht van de Kunst un kümmt nich ut’n Muuspott – man elkeen Tiet maakt sik ehr egen Maten, dat harr wi ok lehrt. Wokeen sik in de Tradition nich utkennt, för den kann allens scheef un falsch wesen – man ok allens richtig, echt un schöön. Denn elkeen Generatschoon hett woll ehr egen Vörstellen daarvan, wat schöön is. Man elkeen Minsch hett ok siene eegenen Ogen. So löppt dat denn darup rut, dat de Steerten tokomen Week en niege Farv kreegen deit, vigelett: eenfach un nüdlich, as de Düwel seggt.

Vigelett! Frieda knurrt alwedder loos – Wes still! Wat is mit de vigelette Koh up dat Schokoladenplakaat?! Dat is ok blots den Düwel sien Steert…


Digitaalbiller: Rudi Witzke

19.8.12 Wat Frieda to'n Ellhoorn meent


Holunner bläuht. Foto Fran Vincentz/wikimedia commons

De Ellhoorn steiht meist överall in'n Koog, op elkeen Warft, rechts un links an Straten un Sloten. Goosfleder seggt se männigmaal ok, Holunner un Fleerbeerbusch, un wenn he tohöcht wussen is, heet he ok woll maal Flederbeerboom.

Tweemaal in't Johr is he de Baas: in'n Juni un Juli, wenn he bleuht, und later in't Johr, wenn he siene Beeren maakt.

So'n Fleder drifft jümmer wedder ut, du kannst em nich dootkregen, dat bringt ok Unglück, wenn en Ellhoorn ümhauen warrt, un dat Holt schull een beter nich brennen. In de olen Tieden harrn de Ünnereerdsken mang siene Wötteln wahnt, se muchen den Röök goot lieden. So keem he denn ok noch to den Naamen Düwelsboom.


Holunnerbeern Foto 4028 mck 09/Wikimedia Commons

Karl Simrock, in siene düütschen Sprickwöör, hett düssen Snack optekent: "Vör den Holunner schast den Hoot aftrecken un vör den Machangel op de Knee gahn." Is di dat nich ok al upfulln: wenn wi 'n Minschen of 'ne Saak erstmaal op'n Kieker hefft, dennso laadt wi daar jümmer mehr up, Goodet un Leeget mit'nanner. So is dat ok mit den Ellhoorn. Nu heet dat, he kunn ok vör Hexen schulen, un se plant em an'n Stall, dat de Deerten sund un kregel blievt, un dat Schott an de Döör schall ut Flederbeerholt wesen, dat keen Unglück rinkamen kunn.

Dat is de goode Siet. Mi fallt noch in: Wenn een in den Holunderschadden slapen deit, kann keene Hex an em ran, und wenn he krank wesen is, warrt he up'n Stutz wedder sund. Dat vertellt mi een in Vertruun in dat rechte Ohr — un in dat linke seggt en anner: Wenn een sik ünner en bleuhnden Ellhoorn slapen leggt, is he den annern Morrn doot. Wo een denn an sehn kann, dat de Volkswiesheet männigmaal up twee Schullern dregen deit. Man dat geiht noch wieder. Wenn een dootbleven is, bruukt de Timmermann dat Maat för den Sark — un dat warrt mit en Stick van Holunnerholt utmeten; in de olen Tieden, versteiht sik. Un bi de Dodenfier warrt Holunnertee drunken (nu langt mi dat. Dat kannst mi nich vertelln, daar harr ik al wat anners beleevt!). Man up de Kinner schaßt woll uppassen: wenn se ünner'n Hollerbusch speelt, köönt se to Kreihen wannelt warrn —"Sitten ünnern Hollerbusch / Maaken alle Husch-Husch-Husch…"


Holunnerbüsch un Hüüs hürn tosamen:
Boddenkaten an'n Holunnerbusch vun Paul Müller-Kaempf

Frieda harr even al männigmaal gefährlich knurrt. Ut de Sicht van 'n Terrier is dat all'ns Tüünkraam. Se weet dree Saken: Ellhoorn rökt goot, Ellhoorn lett sik bepinkeln, Elhoorns gifft dat överall. Kannst di dat marken, Herrchen?

Ik bün mi nu nich vermoden, dat ji daar an glöven deiht, wat ik hier upschriev. Wi sitt nich achtern Maand un hefft vör so'n Höhnerkraam nix över. Up de anner Siet is de Minsch keen Terrier un leevt nich van Hunnenfoder alleen. Hest du maal "Das Käthchen von Heilbronn" van Heinrich von Kleist leest of up'n Theater sehn? De Geschicht dücht en bannig unklook, en Deern as dat Käthchen köönt wi us hüüt nich mehr goot vörstellen. Se denkt an nix as an ehren Ritter, un jümmers höört de Ellhoorn daarto: "Wo in süßduftenden Holunderbüschen / Ein Zeisig zwitschernd sich das Nest gebaut". In'n veerten Akt sitt de beeden denn ok in en Lööv van Ellhoorn un vertellt sik, wo leev se sik hefft. Un de heele Tied denkt de Leser, dat geiht doch nich mit rechten Dingen to. Un schuld is de Ellhoorn.

Daar wull ik up rut. De olen Geschichten, wo wi nich mehr an glöven köönt und de all lang in de Muuskist liggen doot, hüüt un nu sünd se woll vergeten, man nich vergahn. Daar bruukt man blots wat passeern, wat de dünnen Pappierwänn van use Routinen dörslahn deit, un du steihst in en Lööv van Ellhoorn, de Blitz hett di drapen, un du kriggst de Dochter van den Kaiser to Fro.

Dör Frieda kannst dörkieken: se hett keen' duppelten Bodden. Dat geiht ehr toeerst un allemaal üm de Wust. Bi 'n Minschen bün ik daar nich so säker. Mi dücht, wi kunn woll noch oordig Platz in'n Kopp hebben för Ellhoorn, Goosfledder un Flederbeerboom.


22.7.12 Frieda söcht de Brill

"Frieda! Hest du miene Brill an de Siet brocht?! Woans schall ik ehr denn söken, wenn ik nix sehn kann?!" Frieda weddelt mit'n Steert, kiekt mi truschüllig an un högt sik as jümmers, wenn een mit ehr snacken un speelen will. För 'n Hund is dat man blots van Belang, dat du mit em reden deihst, du kannst schimpen of singen, för Frieda kümmt dat all'ns up datsülvige rut. Man nu kümmt de Huusfro an'ne Reeg. "Nu riet di maal tosaamen, Willi. De Hund kann nix daarför — de Brill bammelt di doch up'n Bossen!"

Un so is dat ok, wi harrn daar extra ne Snoor anmaakt, wieldat ik ehr jümmers wedder verleggt harr. Ik schull mi woll wat schamen. Hest de Saken vör Ogen und kiekst dör se dör, sühst de Wohld vör luter Bööm nich. Passeern kunn dat meist elkeen Dag. Verleden Week keem disse wichtige Breef hier, de Saak is drock un hild un de Lüüd tövt up de Antwoort, ik harr'n midden up't Schapp an de Blomenvaas lehnt, dat ik em nich vergeten do, un nu steiht he jümmers noch daar. Dat stimmt nich, dat du daar nich an dacht harrst, du harrst em översehn, dat is wat anners. Wat di to dicht vör Ogen kümmt, daar kiekst dör und warst dat nich mehr wies.


Gistern hett de Breif dor noch legen!

Bischurens schall dat woll vörkamen, dat du ok nich mehr sühst, wokeen daar elkeen Dag bilang di togang is. Minschen, de to di tohöört. Dat is doch Sülfstverstand, wat diene Lüüd üm di rüm sünd. Du hest dat nich vergeten, du översühst dat blots. Dat mutt op de Duer nich glieks leeg un bitter kamen, man amenn kunn dat denn doch to laat wesen. Wat schall dat nu heten? Kannst doch nich jümmers grienen un smielen. Much wesen, dat dat 'noog is, wenn en 'n beten nau un akkerat henkieken deiht.

Un wat is mit all dat, wat ik mi denk un wat ik mi vörstell? Ik bün mi nich säker, of ik daar alltied so nau un akkerat henkieken do. Dennso köönt daar Vöroordelen bi rutkamen, un dat heet mit schietige Steebeln dör de goode Stuuv pett. Lüster maal to, wat de Lüdd sik allens so vertellt, to'n Bispill bi'n Dokter in de Töövstuuv.


Töövstuuv anno 1978. Bild Bundsarchiv Nr. 183-T0404-0019/Bartocha

Dat kunn mi männichmaal towedder warrn, wat ik mi daar so allens anhöör'n mutt, wenn dat üm de Kanaken geiht, de hier nix verloren hefft; üm de Lüüd, de nich arbeeden wullt un van use Geller leevt; of üm de Jungen, de keen Respekt mehr vör de Olen hefft. Un wat segg ik denn sülven, en poor gaatliche Spröök, de ok nich veel beter sünd? Dat man Roh un Freed blifft, bet ik an de Reeg bün? De Vöroordelen hangt groot un breet vör use Nesen, un wi köönt se nich sehn.

Ik heff de Brill jo wedderfunn'n, un an den Hochtiedsdag heff ik ok dacht, un as mi dat bi'n Dokter to leeg keem mit de Schimperee, daar bün ik 'n beten an de Lucht gahn — kumm, Frieda! Wi wüllt maal wedder!


22.7.12 Knurren un schimpen


Marco Singer hett dat Foto vun Filou (rechts) Wikipedia överlåten

Süh! daar kümmt Filou anjachtert, de Scheperhunnen-Mix van de ole Fru Dannenberger. Se meent, se harr em so goot dresseert, dat he sünner Lien loopen kunn — un se kann woll Recht hebben; man dat liggt ok an de Oort van Filou, de nich för Spektakel un Striet to hebben is. Anners Frieda. De stemmt sik mit alle veer Been in'n Sand, Steert un Ohren in de Hööch, un knurrt as — as man blots en argerlichen Terrier knurren deiht. Filou blifft stahn, spitzt de Ohren un tövt af. De Scheperhund hett dreemaal de Grött van den Terrier, he kiekt up Frieda van baben daal un kunn ehr licht die Knoken bräken. Man dat is dat nich, wat he nu maken deiht. Nee, he krüppt torüch, he geiht sik schulen, achter sien Fru, un de Dannenbergersche seggt "Friiieda, braaav!" und Frieda steiht nu da as ehr egen Denkmaal un is bannig stolt. Will seggen: Knurren un schimpen, dat helpt alltiet. Ik un du knurrt un schimpt, wenn dat nich so geiht, as wi dat hebben wullt, un de Hunnen knurrt un schimpt as 'n Echo un as Stütt un Hülp daarbi. Is dat nu dat Wesen van den Minschen?

"De Minschen sünd al unnasch noog, un elkeen födt noch mit Willen sienen treersch uptrocken Hund: Ungezogen genug sind schon die Menschen, und jeder / Hegt noch mit viel Bedacht seinen verzogenen Hund." Seggt Goethe, de kunn Hunnen nich utstahn. Man dat keem em up de anner Siet nich daarup an, sik sülven as 'n Hund optospeelen, de sik up siene Oort to Wehr sett, wenn em wat nich passen dee: "Ihr Bestien, ihr wolltet glauben, / Ich sollte höflich sein? / Der Hund, der seine Steine kennt, / Er scheißt auch auf den Stein." Översetten mööt wi dat woll nich, en Flööz is in alle Spraaken to verstahn. Wenn dat nu de Maximen un Reflexionen van usen gröttsten Dichter sünd — wat schall wi annern denn seggen, un wi sünd doch man blots schraage Gäst? Is doch nich so, dat wi dat nich beter weten köönt. Nich, dat wi nu allens in us rinfreten schüllt. Versök dat maal sööt un vörnehm as de ole Huushöllersch van den Dichter Lessing, wo Karl Friedrich Arend Scheller van vertellt:

As Scheller dat 1829 schreev

"En bokschriver to Brunswyk hadde läsen, dat Lessing en fynd fan tabaks=roke wäst sy. Umme to wetten, of düt waar were un nig 'elogen, dewile
in bökern so feel löggen staat, dat men nig weit, wat me löwen sal, schreiv de an enen fründ na Wulfenbüttel, dat he öwe dog den gefallen doun solde un sik na der sake umehören, of se waar sy or nig. Slumperwys droop düsse Wulfenbüttelsche fründ Lessings oolde huushöldersche, de öm am ilderbasten darover narigt geven konde. He froug se darumme, of it waar sy, dat Lessing nig 'eroked hädde? "Ne, ne!" sä de ooldsche, "smöked hät he nig, wän he man süs wat 'edogt härre!"

 

As wi dat hüüttodaags schrifft

"En Bookschriever to Brunswik harr lest, dat Lessing en Fiend van Tabaksrook wesen wäär. Üm to weten, of dat wohr weer un nich logen, wieldat in de Böker so veel Lögen steiht, dat en nich weet, wat en glöven schall, schreev he an enen Fründ na Wulfenbüttel, dat he em doch den Gefallen dohn schull un sik naar de Saak ümhören, of se wohr weer of nich. Tofällig droop disse Wulfenbüttelsche Fründ Lessings ole Huushöllersche, de em an'n besten daaröver Naaricht geven kunn. He froog se daarüm, of dat wohr weer, dat Lessing nich rookt harr? "Ne, ne!" see de Olsch, "smökt hett he nich, wenn he man süs wat docht harr!"

Mi kümmt das meist so vör, dat du dat ok hüüt noch van männicheen seggen kannst: "Smöken deiht he nich, wenn he man süs wat dögen dee…" Un denk daar an: Fööt in Sand, Ohren stief und deep ut'n Hals knurrt. Daar mutt nich veel Krakeel bi wesen. Liesen langt ok.


15.7.12 De söte Brie

Frieda hett sik överfreten, barmt liesen vör sik hen un stinkt gottserbärmlich. Alltoveel is ungesund, mien Lütten! De Geschicht van den söten Brie steiht in mien oolet Leesbook. Daar heet dat Vom süßen Brei, denn to use Tied geev dat keen Platt in de Leesböker. Du hest dat woll noch in'n Sinn: De Mudder, de för ehr lütt Mäken nix mehr to eten harr; de gode ole Fru, de de Lütte en Handmöhl schenken deiht, un de Möhl mahlt söten Brie, du muttst blots "Mühle mahle!" seggen. Nu weer jo good; man dat dicke End keem achteran. As de Oolsch een Dag alleen to Huus weer un Hunger kreeg, sett se foorts de Möhl in Gang, un as se denn noog harr, wull se se wedder anholln; man se harr dat Woort vergeten. Un so mahlt de Möhl un mahlt de Möhl den söten Brie, dat Huus full un de Stadt full un dat Land full un un un… bet de Lütte naar Huus kümmt un "Mühle steh!" seggen deit.

Wenn ik mi so ümkiek, laat sik dat Döneken teemlich good up use Tied anwennen. De söte Brie, de hütigendaags maakt warrt, den kannst nich eten — in't Gegendeel, daarför kunn en grusen, so stinkt dat.


Güllewagen. Foto werktuigendagen/Flickr.com

"De goode Landluft" seggt use Naver un föhrt siene Gülle up'n Acker. Amenn warrt de Schiet denn doch to söten Brie: Sünner Gülle keen Mais, sünner Mais keen Biogas un ahn Biogas toletzt ok keene Dividende.


Biogasanlaag in Holsteen, Foto ML


Feldhäcksler. Foto Roman Gridin/Wikimedia Commons

Wat dat mit use Leesbook-Geschicht to dohn hett, is liekers licht intosehn: denn solang as de Swien un de Köh freten deiht, so lang gifft dat Gülle, un de Produktschoon ritt nich af. Leeg warrt dat erst, wenn du dat Tüüg nich afföhrn kannst, wiel dat söß Weeken regent harr un de Eer to natt is. Denn kümmt dat vör, dat de Tanks nich groot noog sünd, un dat hillige Ööl warrt dör de Gegend kutscheert, wo sik noch 'n leeren Emmer finnen deit. 'n beten sprütt jümmers op de Straat, dat een ok marken kann: hier herrscht Bedreef. Wenn nu allet utbrocht is, denn kannst so richtig ne Nääs vull nehmen. De Landschop stinkt. Un wenn dat nich regen deiht, denn hangt de Stunk de heele Week in de Lucht. "Die gute Landluft" seggt nu ok de Touris.

Mien Naver, de nich ut Dummsdörp is, de weet nipp un nau: Dat gifft veel to veel Gülle. Liekers laat sik dat nich stoppen. "Mühle steh!" — dat is de Punkt, wo dat bi us anners utgahn deiht as in't Leesbook. Dat gellt nich blots för de Gülle. Daar gifft dat woll noch dat een of anner Biespill vör, wenn wedder 'ne goode Idee Dag för Dag in de Praxis up Schiet utlopen deiht.

Use Geschicht warrt ok noch up annere Wies vertellt. Daar kann de Möhl mahlen, wat een hebben wull, Gold un Sülver un Diamanten. In disse Geschicht höört de Möhl en Kaptein to, de in de Noordsee rümschüppert, un wat he hebben will, dat is man blots 'n beten Solt för sien Fröhkost. Du weeßt al, wat passeert: He hett dat Woort vergeten, un wi weet nu, woso de See solten is…


Solt an't Dode Meer. Foto Wilson4491/Wikimedia Commons

Amenn kümmt daar en Dag, un van us is denn hier nix mehr to sehn, dat en poor Aliens kieken kaamt, wo up de Eer noch wat to bruken weer. Wat blifft van us över — solten Water för de Tung, Gülle för de Nääs? Rusterig Tünn' in Gorleven, en Archiv mit Upnaamen van TV-Talkshows, un baben in'n Heven kreist jümmer noch de automaatsche Satelliten un töövt up dat Teken.

Frieda steckt den Kopp ut de Döör, snuffelt un dreiht wedder üm. De Minsch much sik dat jo woll gefallenloten, man mit 'n Terrier kannst dat nich maken. De hett sienen Stolt.


Digitalbild: Rudi Witzke


15.7.12 Ole Knoken

Jümmer densülvigen Padd langgahn, dat ward Frieda bi lütten toveel. Se drammt mit Macht üm alle Ecken, un so gaht wi denn hüüt 'n beten ümto un lann' toletzt an'n Karkhoff. Ole Knoken kannst hier noog finnen, man utbuddeln gifft dat nich, tominnst nich för Hunnen. Un ok de Tweebeener maakt daar männichmaal bannig veel Fisematenten bi.

Letzt stunn de Geschicht van den Schädel van Friedrich Schiller wedder in't Blatt. Dat weer keene groote Liek, as Schiller 1805 starven dee. He kreeg keen' Graffstääd för sik alleen. Sien Sarg keem mit 51 annere as de Nummer 52 in't Weimarer "Kammergewölbe", daar stunn he goot un geern twintig Johr. 1826 wurr he wedder utbuddelt un schull nu in en Graff komen, dat 'n beten wat hermaken dee — in Weimar hefft se alltied wusst, wat good för den Tourismus is. Man nu weren al 64 Sarken in't Kammergewölbe aflaadt worrn, de weren ut'nannerbroken un de Knoken dörn'annersmeten. Borgmeester Schwabe nöhm 25 van de Schädels mit naar Huus un versök, Schillern sien' ruttofinnen, un he harr ok Glück daarbi.


Fürstengruft Weimar, Sarken van Goethe un Schiller. Foto Karl Heinz Meurer/Wikimedia Commons

Goethe, de sienen Fründ nu al lang överleevt harr, kreeg de Knoken in de Hannen und schreev en Gedicht daaröver, dat di hüüt noch röhren kann: "Geheim Gefäß, Orakelsprüche spendend, / Wie bin ich wert dich in der Hand zu halten?" Harr Schwabe up den richtigen Schädel tippt? Dat kann ok hüüt nüms seggen. Bi en DNA-Proov keen rut, dat he dat nich wesen kunn. Goethe harr sien Gedicht ahnweten up de pucklichte Louise von Göchhausen schreven, de to de Hertogin Anna Amalia höört harr und 1807 storven weer.


Schillers DNA? Bild Zephyris/Wikimedia Commons

Man daar bleev dat nich bi. Mit de Hülp van en Computer-Simulation warrt de Schädel wedder to en vullstännigen Kopp maakt, un wo seeg de nu ut? De seeg ut as de lebennige Friedrich Schiller.

Nu hefft wi en Schädel, de hett Schiller sien DNA, sütt aver nich ut as Schiller; un en Schillerschädel, de utsüht as de Dichter, wo de DNA nich van stimmen deit. Dat sünd nu Orakelspröken, wat Goethe woll nich mit rekent harr. Köönt wi us den Dichter nich ok mit twee Köpp vörstellen? Bruken kunn en dat männichmal.

Weest du jümmer, wo di de Kopp steiht? Mi dücht, wi schulln us man beter üm dat scheren, wat de Goethe un Schiller schreven harrn, as üm ehr nalaten Knoken. Ik stunn al tweemaal in de Fürstengruft in Weimar vör de beeden Sarken, un ik segg di: Dacht harr ik daar nich veel, man föhlen dee ik noog, un mi weer dat reinweg egaal, wat de Knoken kumplett weren edder of en Schädel to veel daarin liggen dee.

Wat wi leev hefft, dat wullt wi ok mit Hannen griepen; un wenn dat nich angahn kann, dennso söökt wi us 'n Teddyboor of ne Schmusedeek. Wat sünd de Knoken van Schiller un Goethe denn nu anners as disse Teddyboren? Goethe, in sien Gedicht över Schillers Schädel, harr dat wooll ok so sehn: "Dich höchsten Schatz aus Moder fromm entwendend, / Und in die freie Luft, zu freien Sinnen, / Zum Sonnenlicht andächtig hin mich wendend." An den Sark mit de gollen Upschrift stahn to blieven, dat fallt mi nich in. Un de Knoken —

Frieda! Du schasst hier doch nix utbuddeln! Bring den Knoken wedder daarhen, wo du em funnen hest! Aus! — Goot, dat hier keene Dichterslüüd bi us up'n Karkhoff liggen doot.


1.7.12 Stolt up use Farven

"Stolz weht die Flagge schwarz-weiß-rot / An uns'res Schiffes Mast…": Mit de dore Melodie sünd wi all mal mit rinfulln. Singen doot wi sowieso al lang nich mehr, Frisia non cantat hett de ole Tacitus schreven, un dat schall denn ok woll för Südtondern un för de Wiedingharde, för de Südergoesharde, amenn ok för Eiderstedt gellen (Frieda un ik, wi leevt hier in de Südergoesharde, wenn en daarna frogt). Ne, wi singt nich, hööchstens de Hymne van usen Footballvereen. Wi hefft wat Beteret, dat sünd de Fahnenmasten vör use Döör mit de Flaggen daaran.


Hüüt: Finale, oho! Finale, ohohoho!

De Himmel över Sleswig-Holsteen is nich grau of blaag, de is heel bunt van all de Fahnen, Flaggen und Wimpel, un wenn daar 'n beten Wind geiht, dennso kann di dat bannig multi-kulti vörkomen. Wi weet jo, dat hett mit de düütsche Geschicht to doon: noorden van de dän'sche Grenz gifft dat man een Farv, dat is dat Root-Witt van den Danebrog. Un wenn en up de Idee komen schall un he hangt daar wat anneret rut — dat much wesen wat dat will, de blaage Europafahn of de upgahn Sünn van Grönland —, daar kriggt he bannig Arger bi. Root-Witt or perish, heet dat bi use Naverslüüd. De düütschen Touristen in Sønderjylland, de kennt dat al un stellt en düütschen Goorndwarg vör de Döör van ehr Ferienhuus, un elkeen weet Bescheed.

Keen na Süden över de Grenz kümmt (in de dän'schen Subtropen, as seggt warrt) findt sik meist nich torecht. De Danebrog weiht bi us ok, tomehrst as'n Wimpel. An de tweete Stääd kümmt nu nich de Bundsfahn. An de Westküst kümmt denn de Freesenflagg, geel-rood-blaag mit dat Wappen van Noordfreesland un de Devise, wo di den Hals bi bräken kannst: Lever doot as Slaav.

Un de Landsfahn van Sleswig-Holsteen, blaag-witt-rood. Man swatt-rood-gollen, dat is heel ror bi us — de dat ruthangen laat, mutt woll totrokken sien.

Nu is dat erst de Anfang. För de Feriengäst gifft dat denn noch de Fahnen van de ehren Bundslänner, van de bayrische Rauten bet to de meckelnbörgschen Kuhkopp (de gefallt mi an'n besten) un de Berliner Boor. De Lüüd mööt 'n heelet Schapp vull Fahnen in Reserve hebben, du weeßt jo nich, wo de Gäst al herkomen köönt. Deep nedden in de Kist liggt woll ok noch de swatte Fahn van de Buernupstänn ut verleden Johren; un amenn ok dat Dook, dat een hüüttodaags nich wiesen dröff, weeßt al: rood mit'n swattet Krüüz, "dat hett för den armen Mann / 'n groten Haken", as Bert Brecht dat seggt harr.

Wenn nu de Piraaten Land gewinnen doot, in de groote Politik un bi us in't Dörp, denn bruukt wi noch de Fahn mit den swatten Schädel un de krüüzten Knoken. Süht fies ut, un ok lachhaft, wenn dat vör diene Döör weiht. Wüllt wi de Werlt nu wiesen, wat wi lütte Jungs worrn sünd, de in'n Landdag Karl May speelt? (De Fruunslüüd sünd hier mit insloten.) Verstohn kannst dat woll — de Farven för de Parteien gaht us ut: swatt un geel un gröön un rood un (hier warrt dat al eng!) deeprood? vigelett? un denn kümmt een un haut daar mit de krüüzten Knoken up los.

Ik denk, wi hefft us verstohn: Mit Stolt up use Farven hett dat allens nix to doon. De Flagg an dienen Mast vertellt, dat daar en Gast ut Berlin bi di wahnt edder dat du to de Dänen of de Freesen in't Land hören deist.

Van een Fahn mööt wi noch wat seggen: en blaaget un geelet skandinavischet Krüüz up grönen Grund, de Noordlandflagg. De schall över alle Länner weihn, wo Platt snackt warrt — meent de Lüüd, de sik dat utdacht harrn. In't Internet kannst se al finnen, an'n Mast heff ik se noch nich sehn.


De Noordlandflagg, rechts in Akschoon

Wi hefft ok keenen Fahnenmast vör de Döör. Denk an Frieda: Dat geiht doch nich, dat de Hund elkeen Dag use Farven anpinkeln deit!

Biller vun de Fahnen vun wikipedia/Wikimedia commons,
Noordlandflagg Dank an: Dietlind, Vibeke, Torsten, Karsten, Holger, Achim, Malte und Björn V.i.S.d.P.: Snorre Martens Björkson, info@noordlandflagg.de

5.6.12 Ool Lüd snackt van olen Kees

De Schrieversmann Lion Feuchtwanger fier sienen 60. Geboortsdag in Pasadena, in de Emigratschoon, dat weer in't Johr 1944. Inlaadt weer ok Alfred Döblin, Berliner Schriever un Dokter, den de Nazis ut Düütschland rutsmeten harrn. De holl nu de Festreed op sien Fründ Feuchtwanger un nömt daarbi den Snack "Sexagenarii de ponte!" van de oolen Römer — "De sößtig warrt, de schall van de Brück stött warrn".


Alfred Döblin, maalt vun E.L. Kirchner (1880-1938)

Dat weer nu bannig groff, un wat Feuchtwanger daarto seggen dee, dat hett nüms opschreven. Wat bi de oolen Römer Bruuk weer, dat hefft de ziviliseerten Düütschen denn doch nich namaakt — man kannst daar säker bi wesen? Paul Selk harr bi us in Sleswig-Holsteen sammelt, wat so seggt warrt, un keem up den Snack "Ool Lüüd gaht vörup, see de Jung, so stött he sien Vadder ut de Luuk". De Tieden sünd vörbi, as dat Öller noch wat bedüden dee. Wenn wi jung sünd, denn wullt wi nix daarvan höören, dat de Öllern us ledden un vörstahn doot, Raad weet, gode Wöör geevt un us vertellt, woans de Werlt utsütt un wo't langgeiht. Ik denk meist, dat is ok good so, de Jungen köönt ehrn Weg tomehrst alleen finnen. Anners de Oolen! Nu ik to Johren kamen bün, daar kümmt mi dat woll topass, wat ik as en jungen Spucht nich utstahn kunn: goden Raad un gode Wöör, 'n lüttjet beten Hülp, wenn dat alleen nich wieder gahn will, un dat mi een vertellt, wat up de Pillenschachtel steiht, wenn ik mien Brill wedder nich finnen kann. Summa summarum: Wat de Jungen nich hebben wullt, dat hebbt de Oolen böös nödig.

So is nu goot. Man dat hett so siene Mucken. Denn — Hand up't Hart — amenn wullt wi Oolen doch nich trakteert warrn as de lütten Göörn. Ole Hunnen is slecht bellen lehren, heet dat woll, un dat is en Seggwies, de wiss stimmen deit.

Jungs un Hunnen höört tosamen; se snüffelt sik in't Leven rin un steckt ok maal den Kopp in dat Lock van en Tacks, denn gifft dat 'n bloodige Nees. De heel Oolen un de heel Lütten, dat kümmt denn wedder tosamen. Baby kümmt mit Grootvadder am besten ut, un amenn warrt se beed ut eenen Pott fodert. Denn woans een mit dat Öller ümgahn schall, daar gifft dat Rezepten mit Ünnerscheed för. De Witz: Dat beste Middel, oolt to warrn, is, nich to fröh doot blieven. Dat Rezept van Goethe: Sik an de to hollen, de de Werlt wedder upbugen köönt. Un dat Rezept van Dschuang Dsi, den ollen Chinesen: All'ns lopen to laaten, as dat lopen will, dennso wannelst du di tosamen mit de Werlt un up desülvige Wies. Wat denn woll heet, sik nich in de verleden of in de tokamen Tieden en Huus to bugen, man hier un hüüt.


Dschuang Dsi dröömt vun'n Sommervagel

Dat is de Oort van Frieda un all use Frünnen up veer Been. Se maakt daar blots keenen Larm bi un schrifft daar keene Blogs över.


5.6.12 Leven un Leevde

Wenn Terriers nich slaapt, denn plafft un bellt se. Frieda is daar keene Utnahm. "Wees still!", ok 'n beten rubberig: "Hool't Muul!", dat bringt noch keen' Freeden. Dennso versöökt wi dat mit de Philosophie. "En Hund is nich goot, wieldat he düchtig bellt; en Minsch is nich wies, wieldat he glatt snacken kann, un groot is he wegen dat ok nich. Disse Oort van Grööt langt nich to, dat een dat Grööt nömen kunn — un Leven kunn een dat ok nich heten." Dat hett Dschuang Dsi seggt, de oole Chinees ut dat drüdde Johrhunnert vör Christus. Hört sik heel modern an, dücht mi. Un süh — Frieda hört up to belln, quarrt blots noch vör sik hen.


Das Buch der natürlichen Weisheit. Ullrich von Pottenstein

De chineesche Wiesheet is nu meist tweedusendunfiefhunnert Johr oolt, un wi hefft dat jümmers noch nich verstohn. Wokeen glatt snacken kann, de is de Baas, dat vertellt se us elkeen Dag, sünnerlich wenn wi to Wahl gohn schüllt as jüst nu. Leven kunn een dat nich heten, man wi seggt Leven daarto un füllt use Daag daarmit an.

Daar sün wi nu wedder bi de Conditio Humana, de harrn wi annerdaags al bi'n Wickel. As Julian Barnes dat seggt harr: "We may all be kicking empty lager cans down Cemetery Road, but the only way to bear it is to grin" — "Much wesen, dat wi all blots leddige Beerbüchsen de Karkhoffstraten rünnerkicken doot. Uthollen kannst dat alleen, wennst daaröver grienst."

Is dat nu redig un wohrhaftig allens, wat sik daarto seggen lett? Wi weet dat woll beter. As Goethe dat wusst harr:

"Was auch als Wahrheit oder Fabel
In tausend Büchern dir erscheint,
Das alles ist ein Turm zu Babel,
Wenn es die Liebe nicht vereint."


Hugo van St. Viktor

Dat Woort Leevde is jo nu meist 'n beten schaneerlich. In use Werlt, wat de Werlt van de Glattsnackers un van de Beerbüchsenkickers is, daar gifft dat keene Geföhlen. Gloven, dat kümmt up Drog un Lögen rut, mienshalf ok up Dummheet; Fründschap heet Vördeel, un Leevde — dat is en Woort för alle Levenslagen un meent de Geföhlen, as se kaamt un gaht, man Leevde is daar opletzt nich bi.

Daar is dat denn goot to weten, wat dat op use Geföhlen gaarnich ankomen deit, tominnst kümmt mi dat so vör. Wenn ik di leef heff, wat geiht di dat an?! — de Snack is so roor nich un schall jümmers maal wedder vörkomen. Man wo een knapp an denken deit: De dat seggt, dat kann ok de Stimm över de Wulken wesen, dat Schicksal, de Vörsicht; keen sik dat truut, de seggt Gott daarto. Spekuleeren wullt wi daar man nich över. Dat harrn Gröttere un Klögere, as wi dat sünd, al för us doon. Lüüd as Hugo van St. Viktor, dat is ok al üm un bi dusend Johr her. He harr latiensch schreven, dat Book heet Didascalion:


En Siet ut Hugos Book

"Wokeen den Geist hett un de Saken ünnerscheden kann, de markt dat binnen in sik sülven, wo wies de Schöpper is, wenn he sik de Schöönheet van de Werlt van buten ankieken deit. De dar nix van versteiht, de süht man blots, wat daar allens vörtüüg kümmt, un freit sik över de Farven un de Form. Keen en beten neeger henkieken deiht, de süht den Sinn un de Bedüden. Dennso is dat goot, sik an die Werlt fasttobieten, ümdat wi de Wohrheit van binnen künnig warrt, wenn wi ehr van buten ankieken doot."

Schöönheet is Wohrheet, Hugo van St. Viktor weer nich de Letzt, de dat schrieven dee, ok wenn dat för Frieda woll 'n beten to veel Philosophie is.


17.5.12 Hund un Herrchen

De ingelsche Schrieversmann Graham Greene güng mit sienen Hund spazeeren. Ik kann daar nix över seggen, wat Bully för'n Hund weer — he weer woll wat grötter. Wintertied. Bully dovt un jachtert, un dat duurt nich lang, da leeg he in 'ne Wehl un spaddel mit alle veer Been. Nu sünd Hunnen Swemmer van Natuur, un wenn daar keen Iis op de Wehl wesen weer, dennso weer Bully al wedder an Land. Man he keem ünner de Schullen, kunn sik nich helpen un füng elenniglich an to hulen. As Greene dat hört, jump he in't kole Water un trock em up't Dröge. Een, de dat sehn harr, meent: "Dat harrn nich vele Lüüd dohn!" Greene keek em an: "För'n Minschen harr ik dat ok nich maakt."


Bulldogg, teikent vun John Jenry Walch; Wikimedia Commons

Sün de Hunnen nu de beteren Minschen? Betere Frünnen, dat schall woll wesen. Wenn Frieda mi totieden mit ehr Glupschogen ankieken deit, dennso warrt mi heel warm üm't Hart. Un de Geschicht van den truen Scheperhund, de van't Graff van Herrchen nich weg wull un em amenn nastorven is, de hest wiss hört.

Hunnen föhrt Blinne, sökt naar verschütt' Touristen ünner de Lawinen, höödt de Schaap, snüffelt naar Drogen, schinnt sik för Toll und Polizei. Dien Hund, dien Fründ, dien Helper.

 


Border Collie bi de Arbeit. Foto Mac Millian/Wikimedia commons


Bernhardiner, teikent vun Fritz Quidenus (1867-1928); Wikimedia commons

Dat annersrüm de Minsch den Hund ut'n Water trecken deit, dat is roor. Männicheen seggt: Hund is Hund un Minsch blifft Minsch. Man dat stimmt ok nich jümmers. Daar weer de amerikaansche Science-Fiction-Schriever Philipp K. Dick, de harr veele Johren blots van Hundefoder leevt (un van Pillen, ümdat he beter schrieven kunn). He weer denn woll so 'ne Oort van Twischenmang van Hund un Herrchen, un de Lüüd, de mit em to doon harrn, hollt 'n beten Afstand. Toletzt harr he blots noch bellt — man daarför will'k miene Hand nich in't Füer leggen.

Hund un Herrchen seht in't Oller meist liek ut, dat is as bi ole Ehpoor. Dat gifft denn en Foto, dree Snuten, een as de anner, de beeden Olen seht ut as de Möpse, un de Mops sitt bi de ole Fru op'n Schoot un süht ut as'n Mops. Dat schall witzig wesen, man egentlich is dat 'n beten schaneerlich. Pienlich för den Hund of för den Minschen? Amenn för beede? Beter, een maakt sik daar nich lustig över. Wi gaht nu usen Weg, Fru un Hund, Herr un Hund, toeerst alltohoop, un keen amenn överblifft, dat is de Terrier un du. In de fröheren Johren hebbt wi sungen up'n Patt, denn noch 'n beten summt, vandag blifft dat still. Af un an grienst 'n beten in di rin un kiekst di Frieda an. Hunnen grient nich, Frieda dreiht sik üm, wat du noch da büst, un snüffelt wieder. To Huus geihst up't Sofa sitten un kiekst in de Glotzkist: Tiere suchen ein Zuhause. Un kummst an't Sinneeren, wennde vörher nich wegdösen deist — dat sünd woll nich blots de Deerten, de dat söökt un bruukt.


17.5.12 Spökenkieker

Elkeen, de maal mit'n Hund gahn is, kennt dat: Up'n Stutz blifft Frieda stahn, Steert in de Höögd, un snüffelt in'n Wind. Du warst nix wies, för minschliche Oogen is daar nix to sehn. Du finnst ok nich rut, of de Hund nu wat rüükt, wat höört, wat süht. Du sülben rüükst nix, hörst nix, sühst nix. Blots de Wind över de Fenn', de Göös un de Wulken an'n Heven. Frieda steiht daar, röhrt sich nich, un du treck man anne Lien, se stemmt sik mit alle Macht in'n Grund, tweirieten willst ehr ok nich. Dennso heet dat woll Töwen. Man up wat? Daar steihst du nu, över di schriekt de Göös, Frieda fangt an to hecheln, un sünner dat Geschriek van de Vagels is dat dodenstill.


Bild Rudi Witzke

Denn kannst so up Gedanken kamen. Wat de lütt Teev daar beleevt, is dat reddig un wohrhaftig in use Welt, of is dat woanners? Dat gifft Lüüd, de glöövt daaran, dat Peer un Hunnen männigmaal Saken ut de annere Welt sehn künnt. Hunnen huult, wenn en starven mutt, dat harr ik bi us höört un ok in Schottland. Se köönt sehn, wat tokomen Daag passeern schall. De Forscher Karl Schmëing harr daar twee Böker över schreven, he meent, he kunn de Spökenkiekeree bewiesen. Schall dat nu heeten, dat de Minsch up Schienen löppt un blots noch den Kopp in'n Sand steken kunn? Dat is denn doch nich na jedereen siene Möög.

Wat Schmëing vertellt, is fakens nich licht to verstahn. As se in't Emsland dat Moor verkoppeln deen, weer daar en oole Fro, de wull den Geodäten nich in't Huus laten. Hier warrt ne grote Schüün upricht, vertellt se em, wo Musik in speelt warrn schall un in danzt warrn, dat harr se wiß sehn. Dat keem nich so: An disse Stääd stunn twee Johr later en Konzentrationslager. Man Schmëing vertellt ok Geschichten, de laat heel anners. As een van de Spökenkiekers in't Düvelsmoor en spöökliche Liek up de Straat vör sik seh, reep he "Harümm, et is noch fifuntwintig Johre to froh!" — De Spöök kehr wedder üm, un de Buur harr noch fiefuntwintig Johr leevt. As he nu wohrhaftig dood bleven weer, keem de Liek akkerat densülbigen Weg lang… En oole Fro in de Lüneburger Heid leeg up'n Dood, ehr Lüüd weern um dat Bett tohoopkamen un kreegen al dat Weenen, as vör't Huus en frömden Hund an to hulen fung. De Familie verfehrt sik nich slecht, man de Oole see "Lat den Hund man hülen, dorüm bruk ik nich starven" un hett sik denn ok wedder berappelt.


Bild Rudi Witzke

Wetenschap hen un her, de Saak blifft twiefelmödig. Mi dücht, du muttst sachts keen Spökenkieker wesen, dat de annere Welt sik för di updeit, en Oogenblick lang. Ik harr dat beleevt, as ik söß weer un min Vadder mi Adjüs seggen dee in de Nacht, as he in Wittrußland to Dode keem, dusend Kilometer van mien Bett af. Ik harr em sehn, he harr mi towunken, un keen will nu rutfinnen, wat dat daarmit up sik harr? Mit Spökenkieken heff ik süst keene Last mit.


Bild Rudi Witzke

Frieda is wedder upwacht ut de Trance un bohrt de Snut in en Muuslock an'n Sloot. De Muus is utknepen, sitt achtern Grashümpel un grient sik eens (stell ik mi vör. Frieda hett noch nie nich ne Muus kreegen). Dat süht meist so ut, as wenn de beeden mit de anner Welt denn doch nich so veel to doon hefft.


17.5.12 Dat Kädensagen-Syndrom

Frieda lett de Ohren hangen und kiekt mi benaut an. Güstern üm disse Tied harr up disse Stääd de Boom stahn, den se elkeen Dag anstrullen dee. Hüüt is he weg, nix van överbleeven. De Stubben sitt noch inne Eer, man dat kann Frieda nich trösten. En Stubben is keen Boom. Dat is en Böök west, nich groot, man oprecht wussen un goot in Stand. Hest em all van feern vör den hellichten Heven sehn kunnt, wenn du van de Autostraat rünnerkamen weerst. Wi sünd dar meist 'n beten stahn bleven un hefft mit em snackt, ik mit 'n paar liese Wöör un Frieda, as dat de Oort van de Hunnen is. "Die Wipfel tät er neigen / Er rauschet mit den Zweigen", as wi dat as Kind sungen hefft — kunnst di inbilln, he vertellt di ok 'n beten wat.

 


Kädensagen, paraat to'n Massaker.
Foto 4028mdk09/wikimedia commons

Wat weer passeert? He harr de Infohrt to de Fenn' hinnert, dat Hecklock weer nich groot noog för den nagelniegen Trecker (de weer en halven Meter breder as de oole, as sik dat höört). Un daar käm denn de Kädensaag in Akschoon. Dat passeert jümmer in't Vörjohr un lett sik man blots ethnografisch of psychologisch verstohn. Wenn de Heven wedder fründlich warrt, de Winterregen uphöörn deit und de Krokusse ut de Eer kiekt, dennso packt de Inwahner de Kädensaag un maakt sik up'n Patt. He denkt daar nich groot över na, dat is as'n binneren Drang un Driften. Mi dücht, he hett man blots eens vör Oogen: Wat höger wussen is as sien Knee, daar geiht he mit de Saag bi. Un de Hecken warrt afrüümt un de grote Fuhrenboom an't Huus harr em all lang argert un de Knick — de Knick, daar is nu dat Gesett daarvör, un en Bröök wulln wi lever nich riskeern. Och Schiet, schall woll nüms wat marken; un so fallt ok de Knick. Dat Kädensagen-Syndrom. He deit dat nich ümsüst, dat gifft jümmers 'n Grund. De Fuhr, de stunn to dicht an't Huus un geev to veel Schadden. Un denn de Twiegen, de groten Telgen, de de Wind up dat Dack smieten kunn! Daar kunn jo wat passeern! (An de Schadden van de niege Windmöhl, die sik vör siene Finstern dreihn deit, daar hett he nix an uttosetten.) De Swulken maakt bannig veel Schiet un Dreck mit ehre Nester, daar bruukst nich maal ne Saag vör. Un wenn he denn mit allens döör is, denn süht dat wedder fein ut. Un he kann nu mit den niegen groten Trekker veel beter up de Fenn' komen.


Dalleggte Knick

Den Wildwuchs is he nu ok an't Lief gahn, dat kann nich wesen, dat sik daar van sülben wat utsamen deiht. Daarto kümmt dat Problem van de Verkehrsgefährdung: Wenn daar keen Boom is, kann ok nüms em ümfohrn. Dat geiht ok üm de Översicht! Un daar helpt keen goot Toreden und keene Argumente. Tegen dat Kädensagen-Syndrom is keen Kruut wussen un dat gifft keen Medizin. Un so höörst du denn, wenn de Daag heller un länger warrt und de Weeg wedder dröög sünd, wiet un siet dat hoge Singen van de Sagen. Frieda hett sik middewielst 'n Braambusch an dat Över van de Autostraat söcht. De kriggt nu dat Water, dat för de lütte Böök dacht weer, wat nu nich mehr is.

Wi hefft in Sleswig-Holsteen weniger Bööm as alle annern Bundslänner. Gifft dat hier denn ok de beste Översicht?


Autobahnbu — en Slachtfest för Kädensagen


30.4.12 Schrift un Schrieven II

De Arzt un Schrieversmann Johann Heinrich Jung, de sik in sien laateren Johren Stilling nömen dee, is 1817 mit Dode afgahn. He harr sien Leven in en Reeg van Böker inschreven, un daar sün Geschichten bi, wo een lang an rümklabüstern kann. He weer fief Johr, daar seet he up de Süll van dat Buernhuus, wo he in upwussen weer, un harr en Book up de Knee: "Heini, wat maakst du daar?" — "Ik les." — "Kannst du denn al lesen?" — Hein keek em an, verwunnert sik un seeg: "Dat is ne dösige Fraag, ik bün doch en Minsch!"


Up den eersten Blick kümmt dat woll so hen; de Minsch leevt nich mehr as'n Aap in't Paradies, he is en Kultuurdeert worrn, un Lesen höört daarto un Schrieven sachts ok. Man up den tweeten? Kiek di Frieda an. Dat gifft Fotos van Hunnen, de in en Book rinkieken doot, as wenn se lesen köönt. So een is Frieda nich. Wenn ik ehr 'n Book vörhollen do, denn snüffelt se man eben un kiekt in'ne annere Richt. Aver wenn wi ünnerwegens sünd, dennso findt se an elkeen Grasspier, an'n Vagelschiet up'n Damm un sünnerlich an Büsch un Bööm wat to rüken, to licken un to sugen. Kannst meenen: as 'n Minsch mit'n Book.


Un se vertellt hüüt un morgen un denn noch....


Ludolf Wienbarg

Dat is'n oolen Striet, wat dat för den Minschen bedüden deit, dat he lesen lehrt hett. Ludolf Wienbarg harr eens loswettert: "Leevt wi, üm to lehr'n? Of lehrt wi nich al beter, üm to leven? Wat stellt de Lüüd de Natuur up'n Kopp! In Düütschland kümmt een dat so vör, as wenn de Minschen wegen de Böker born warrn. Dat is en elennig Verdoon!"

Mi dücht, daar hett sik allerhand ännert, siet Wienbarg so in Brass kamen weer. Mehrsttiets liggt dat an us sülben. Wi sünd bang worrn vör de Wöör un köönt nich mehr glöven, wat seggt warrt un wat druckt un schreven warrt. Un noch wat, du hest dat doch ok al belevt: Wielst de Daag, de Weeken, de Maanden hengeiht un amenn de Johren, harrn wi us so bi lütten all'ns seggt. De Wöör langt nich mehr ut, un denn seggt wi beter nix mehr.


Dat Bild vun Ururoma Rosalie blifft

Dat Bild blifft, ok wenn de Wöör al nich mehr passen wüllt. Spood un Technik un de Glotzkist hefft dat Seggen. Wenn wi telefoneert, köönt wi den annern glieks daarbi ankieken up't Handy, un dat schall wiss ok wat bedüden, dat dat gröttste düütsche Dagblatt "Bild" heeten deit. Man de Wöör hefft en Egenoort — se köönt di schulen. Sla en Book up, un up'n Stutz kannst al in en anner Werlt wesen; anners, man dat heet sachts noch nich: beter. Du kannst veel verleren, wenn du den Schadden för de wohre Werlt hollen deihst. Man daar is doch 'n dubbelten Vördeel bi: du kannst di nich blots vör de annern bargen, aver ok vör di sülben. —

De dat höört harr, as ik Frieda dat verklooren dee up de Touristenbank an'n Knick, de dreiht sik üm un seggt: "Ehrt de Analphabeten. Een daarvan hett dat Alphabet funnen!"


Frieda nich!


30.4.12 Moritz Jahn

"Upt Grafft van een plattdüütsken Dichter

R. I. P.
Ik ligg hier lang un du wullt stahn?
Arm Stakkert, sullst man wieder gahn!
Noch en lütt Enn
Denn finnst dien Stä,
Dor hau di hen
Un wäs tofrä."

Frieda is mit de Fru över Land. Dennso köönt wi maal van wat snacken, wo de lütt Teev nix van versteiht. To'n Bispill van dat plattdüütsche Dichten. Hest al wat van Moritz Jahn höört? Den Graffspröök hier baben harr he sik sülven schreven (he hett em aver nich kregen, as he 1979 dood bleven weer).


Caspar Luyken, De Seiß scharp maken

Jahn is hütigendaags so good as vergeten. De letzte Utgaav van sien Wark is 1963/64 rutkamen, in Göttingen bi Sachse & Pohl, den Verlag gifft dat al lang nich mehr. He hett up Platt un up Hoochdüütsch schreven, man alltied noorddüütsch. Männicheen glöövt jo, dat plattdüütsche Literatuur wat to'n Högen wesen schull. Jahn dacht dat nich. He weer bannig stracks un liekut in dat, wat he schreev, un dat Leven un Schrieven full em nich licht. Keen sik de Anreed' totrecken will, wat de Dode darr baben em toropen deiht, de schull sik woll wat duken.

De Lüüd sünd man "arm Stakkerts", arme Rackers, daar meent he di un mi un sik sülven mit. Pläseerlich kannst dat Leven nich finnen, amenn is ok dat Graff nich dat, wo du van dröömt hest. "Hau di hen un wäs tofrä", dat's all'ns an Wiesheit, wat Jahn sien' Leser mit up'n Weg geven deiht. Hoochranken kannst di daar nich an. He blifft jümmers up de Eer mit dat, wat he seggt, un wenn du dat denn nochmaal leest hest, dennso warrt di klaar: Jahn kiekt dör de Saken dör un ok dör de Minschen.


Torfsteker. Bild Walther Firle (1859-1929)

Un an disse Steed fangt dat an, wat een Humoor nömen kann. Dat is nich to'n Schinkenkloppen un nich to'n luten Schracheln, dat is man liesen un blifft bi't Smuustergrienen stahn, mitto kümmt dat ok blots so'n beten to Rallögen. Jahn snackt di to, de Werlt to nöhmen, as se nu even is, ehr leegen un ehr snaackschen Sieden. Hau di hen un wees tofreden!

Un dat blifft nich bi de Vers. Dat gifft ok Geschichten: "Trinamö un Folimö / of van Himmel, Höhner un anbrannt Kartuffels"; un "De Moorfro", wo en Moorliek de Hööftroll in speelen deiht. Wenn di daar rinfunnen hest, denn hest diene Last daarmit, daar wedder mit optohöörn.

Dat sünd nu de twee Sieden van dat plattdüütsche Dichten: De Gruvelee un de achtersinnige Humoor. Dat Book, wo Jahn sien' plattdüütsche Vers in tohoopbrocht hett, dat heet denn ok: Ulenspeegel un Jan Dood. Grulich kann dat ok wesen, as in "Judith" — dat is de Judith ut de Bibel, de den Holofernes den Kopp afslaan dee:

"Nä, wat greep de Keerl hör gruuw!
Dorför steiht sien Kopp in d' Stuuw
Ünnert Glasstülp, up d' Kommod —
Wenn s' hum sütt, word s' nu noch rood."


15.4.12 Herr Urian


Düsse lütte indische Gottheit speelt op en Sitar.

Wat harrn de Lüüd sik upregt, as de Beatles dunntomalen na Indien güngen, ümdat se sik de Seelen in den Ashram van Bhagwan Sree Rayneesh uppoleeren laten wüllt. Un wat is daarbi rutkamen? De Töön van de Sitar in dat Leed "Norwegian Wood" up de LP "Rubber Soul" van 1965, un siet de Tiet is de Sitar en achtet Instrument in de Popmusik.


John Lennon speelt op en Gitarr. Foto Roy Kerwood/wikimedia commons

Up de eene Siet de wiede Welt, de Wunsch na all de Länner un Minschen ünner'n Heven, güntsiet van't grote Water, frömde Lucht to smecken un frömde Musik to hören; un denn dat Gegendeel, Heimwehdaag, dat Lengen na Huus. Dat sünd nich blots de Hilligen van Film un Bühne, de dat kennt. Is nu de Fraag, bün ik 'n anner Minsch worrn achternah, mit of sünner Bhagwan? Schall een beter to Huus blieven? Dat is sachts billiger, ok wenn du en Billigfleeger böken deist.


Freund Hein speelt mit sien Seiß — in Claudius' Warken un överall op de Welt.

Matthias Claudius, de Wandsbecker Baad, harr daar'n Antwoort to funnen. De steiht in dat Gedicht van den Herrn Urian. De is üm de heele Werlt föhrt un vertellt nu to Huus, wat he allens beleevt harr. He harr den Noordpool sehn, na de Noordwestpassage söcht, bi de Eskimos (he schrifft "Esquimaux") de Jack vull kregen un keem opletzt na China un Bengalen. Wat för em daarbi rutkomen is, sä he in de letzten Regen:

"Und fand es überall wie hier,
Fand überall 'n Sparren,
Die Menschen grade so wie wir,
Und ebensolche Narren."

De em tohöört harrn, de weern nich woll tofreden daarmit, se brummt man:

"Da hat Er übel übel dran getan;
Verzähl' Er nicht weiter, Herr Urian!"


Foto: Bertram Botsch

As de vandaag Letzt van use Bundspräsidenten dat Amt upgäven müss, daar wull he toletzt dat Leed van dat Land achtern Regenbagen hören: "Somewhere over the rainbow, way up high / There's a land that I heard of once in a lullaby…" Wi kunnen dat all in de Glotzkist mit beleven un köönt nu simmeleren: Will he sik daar verkrupen of söcht he 'n nieget Flach för sien Driften?

Afscheedsleeder van disse Oort kümmt welkmaal vör, mi fallt daar Maximilian bi, Erzhertog van Öösterriek. Napoleon III., de französ'sche Kaiser, harr em to'n Kaiser van Mexiko maakt, dat weer 1864. As Maximilian na Mexiko keem, weer dat heele Land in Uprohr, un dat duurt nich lang, denn harrn de Mexikaaner dat französ'sche Expeditionskorps wedder rutsmeten. De Kaiser, den nüms hebben wull, de warrt 1867 fungen un schall nu hinricht warrn. Of he noch 'n letzten Wunsch harr, warrt he fraagt. He hett een: He wull geern noch eenmaal dat Leed "La Paloma" hören. Un so keem dat denn ok.


"Dör de Welt to fleegen över Land un Meer", Fanø, Foto R.Witzke

Frieda (wi twee sünd all wedder ünnerwegens) — Frieda stött mi in de Kneebög. Hest recht, lütt Deern: So'n Hund, de weet alltiet, wat he will. Freten, slapen. De Minsch bruukt woll 'n beten mehr as de Hund, un amenn weet he doch nich so recht, wat goot för em is. Dat Lengen "dör de Welt to fleegen över Land un Meer", dat stickt in disse Leeder binnen, un ok de Wunsch, wedder to Huus to kamen, wo en dat seker un warm hett. Maximilian harrn se in'n Sark na Öösterriek torüch brocht, he is denn in de Kapuzinergruft in Wien bisett worrn. Herr Urian kümmt jümmer maal wedder an't Lücht, wenn en de Vers' van Matthias Claudius upslagen deiht. Un wat ut usen Regenbagen-Präsident warrt, dat möt wi woll erstmaal aftöven.


Regenbagen, Foto JostJahn/Wikimedia Commons


15.4.12 Drakenjagd (2)

Güstern weer dat noch Wintertiet, hüüt kümmt di dat meist as Fröhjohr vör. De Vörmiddagssünn pliert jüst övern Diek, de Heven liggt witt un blaag över de Fenn'. Frieda is rein hibbelig, se röökt de Müüs un de Muulwarpen. Üm disse Johrstiet fallt ehr dat wedder bi, dat se 'n Jagdhund vun Profeschoon is, un en Jagdhund blifft se, ok anne Lien un bi Foot. Wullt du mi ümrieten? Snüffel du man an de Bülken vun dat dröge Gras, ik sett mi hier up de Bank.


Willi Höfig un Frieda erleggt en Draken. Quelle

Ik harr 'ne Jagdgeschicht to vertelln, een' vun de Drakenjagd. De höört in de oolen Tieden, as dat bi us noch Ridder un Draken geven dee. 'n beten lögenhaftig kümmt mi dat jo vör, wat Heywood Broun in dat Johr 1919 in de New York Tribune schreven harr. De Draken nöhmen bi lütten överhand, schrifft he, un Minsch und Deerten weern bi Dag un Nacht nich mehr säker. De Levenssinn vun de Ridder weer, sik mit de Beester rümtosloon un een na 'n annern ünnertokriegen. Daar weer ok de Ridder Gawaine, noch jung un 'n beten tüffelig. He wull nich mit up Drakenjagd, em weer bang daarbi. En Bangbüx kunnen se nich bruken, un so faat een van de Oolen den bevernden Gawaine üm de Schullern, güng mit em sietaf un vertell em dat groote Geheemnis — un dat weer een magisch Woort, "Rumplesnitz" heet dat. "Un dat schall helpen?", see Gawaine. "Dat helpt! Segg dat man eenmaal, un de Draak blifft vör di stohn un kann sik nich mehr rögen! Wi mookt dat doch all so", see de Ool. Denn schall dat jo woll sien Richtigkeit hebben. Gawaine, de störmt nu los, un dat duurt nich lang, daar harr he föfftig Draken ümbrocht. Föfftig! Daar is he nu de Baas un de Held. Bi't Fiern warrt he denn wies, wat de Ool em bescheten harr un dat magische Woort nix Magisches an sik hett. Nahst wull he nich wedder in't Holt; un as se em mit Gewalt up Drakenjagd schickt, keem he nich wedder trüch. Na de Tiet harrn se noch een vun sien Stebeln funnen.

He weer 'n beten tüffelig, dat harr ik seggt. Drömelig un tüffelig as elkeen, de sik magische Wöör up de Nääs binnen lett. Wi sünd meist dusend Johr vun de Geschicht af, un tolehrt hefft wi ok.


Dat gifft keen Draken? Kiek hen! Digitaalbild: Rudi Witzke

Dat gifft keene Draken, un an Töveree glövt wi ok nich mehr an. Rumplesnitz is sachts keen magisch Woort. Un wat is mit Wöör as Flexibiltät? Globalisierung? Bankenkrise, Ehrensold, Schnäppchen, Plagiat? Kiek in't Blatt, brukst de Brill nich uptosetten, steiht all'ns mit grote Bookstaven in de Överschriften. Luter Wöör, de maakt di to'n Ridder, treckt di 'n iesern Rock an un schickt di in't Holt. De Draken warrt sik woll finnen.


Flexibilität? Globalisierung? Bankenkrise, Ehrensold, Schnäppchen, Plagiat? De Himmelt stört in.
Rumplesnitz is digitaal. — Digitaalbild: Rudi Witzke


1.4.12 Noordseewellen

Wenn een keen Platt mehr snacken kann of snacken will, all fiftig Johr' in Oberammergau leven deiht un amenn Ledderbüxen anhett un 'n Gamsboort an'n Hoot: Dat scheune Leed van de Noordseewellen, dat schall he woll noch tohoop kriegen. De Natschonaalhymne van de Plattdüütschen. Kannst fein bi schunkeln. Hest den drüdden Vers noch behollen? "All dat is verswunnen / Wat mi drückt un dreev / Heff dat Glück woll funnen / Doch dat Heimweh bleev…"


Stormflaut ut Wikimedia Commons

Süh, daar will ik up rut. Dat Heimweh. Wat is Heimat? Mit dat Woord is bannig veel Schindluder dreven worrn un warrt dat noch. Ik kann di vertellen, woans mi dat mit de Heimat gahn is. Ik bün an de Waterkant born un upwussen, keem as Student na Berlin un bün daar dartig Johr bleven. Heimweh harr ik nich kennt. Denn kreeg ik 'n Job in Kiel, 'n Huus an de Ostseeküst un schaukel nu elkeen Dag 'ne goode Stunn' mit'n Bus dör den Dän'schen Wohld. De Bus föhr 's morgens Klock söß af, ik sök mi 'n Platz un döös' vör mi hen, waak up un denk: Du föhlst di as'n lütten Jung, de wedder to Huus is. Woans kann dat angohn? Dat duurt nich lang, denn heff ik dat markt: De Lüüd in den Bus snackt Platt. Heimat, dat is för mi nich een Punkt op de Landkaart. För mi is dat de Spraak, tominnst in't eerst.

Daar kümmt woll noch 'n beten wat to — de Röök van de See, de Wind över't platte Land, de Ginster an'n Weg up de Geest, de Wulkenbargen, de Heid' un de Sand. Deep binnen sitt dat in mi fast. Dat is goot to weten in en Tiet, wo se allerwegens van "Flexibilität des Arbeitsplatzes" sabbeln doot. De Heimat verleren kannst nich, ok wenn se di tokamen Week up Montaasch in de Sahara schickt.


Watt. Foto Buschmann/wikimedia Commons

Man de Saak hett 'n Haken. To de Spraak, daar hört doch Minschen daarto. Alleen in de Sahara schast woll Heimweh kriegen, wenn den ganzen Dag nix as Kisuaheli snacken höörst. Dat hett woll sien Richtichkeet mit de Heimat in'n Harten, aver wat is mit de Heimat vör de Döör? Ik bün mi vermoden, dat de "Flexibilität des Arbeitsplatzes" ok wedder so'n Swinnel is. Un wedder en, wo een alleen nich gegen angahn kann, wenn he nix mang de Kusen to schuven hett. Nich een alleen. Heimat, dat sünd ok de Annern. Se snackt Platt of Hoochdüütsch, se gaht dien' Weg mit di of kaamt di in'e Mööt, se grient di an of schafudert, wenn se di seht.


Heid un Düün

Diene Lüüd. Nee, Frieda, ik heff di nich vergeten. Du höörst mit daarto. Dat gramm un grantige Woort van de ollen Römer "Ubi bene, ibi patria", dat hett ok wedder twee Sieden. "Heimat is, wo mi dat goot geiht", dat höört sik sachts naar "Flexibilität" an — kiek neger hen, dennso warrst all wies, wat to dat Gootgahn ok dien Fru un dien Familie, dien Frünn' un dien Kollegen höört, de Spazeergang an'n Strand mit'n Hund, de Spraak, wo du mit upwussen büst, de Wulken över de See un allens, wat du leev hest. Heimat.

Dat in den Text van dat Leed, dat Martha Müller-Grählert in't Johr 1907 schreev, de Noordseewellen gaarnich vörkamen deen, wull ik noch seggt hebben. Denn in't Originaal weern dat Ostseewellen. Wat us in Sleswig-Holsteen bald egaal wesen kunn, wi köönt de Fööt in Noord- un Ostsee steken.


Sünnenunergang. Foto Witzke


25.3.12 Wi wannert


He wannert ünnereerdsch: De Mullwarp. Foto Paul Glazzard/Wikimedia Commons

Wi wannert dör'n Koog, jümmers up densülvigen Patt un tweemaal an'n Dag. Frieda hett do dohn: Se stickt mit de Snuut in'n Hümpel Gras, strullt up'n Muulwarpshoop un snüffelt achter ne Footspoor her, blifft stahn, lickt 'n Steen af un will nu afsluut achter dat Kaninken her, dwars över de Fenn. Se leevt in dissen Oogenblick, se hett de Nutied för sik alleen. Namaken köönt wi Minschen dat nich, schall woll snaaksch utsehn. Ik kiek ehr 'n beten to, denn geiht de Gedanken lopen un ik bün all woanners, tein Johr fröher, fief Johr laater (tein Johr laater, daar will ik man nich mehr mit räken).

Mit Erinnern kannst hexen un blaufarven, un wat fallt di denn all'ns bi? Geschichten as du lütt weerst tomehrst, un di fallt up, dat so'ne Geschicht sik verännert, wenn een se vertellt. Güstern weer dat noch Tant' Emma, de disse afsünnerliche Antwurt geven harr, und hüüt is dat Antje van't Huus bito. De dat vertellt, de markt dat gaarnich.


De Goorn Gethsemane — ok en oles Vertelln. Foto Rudi Witzke

Max Frisch harr in een van sien Daagböker kloor maakt, wo dat van kümmt. Wat di vör Oogen steiht, wenn du'n Döntje ut fröhere Johren vertellst, dat is nich blots de Saak sülven; butendem fallt di bi, wodennig du de Geschicht all vördragen hest, un de Wöör, de du bruukt hest. Up disse Wies is dien Anekdot' jümmer nieg un jümmer anners un du markst dat nich — amenn eerst, wenn du bi de Pointe ankamen büst.

Will seggen: Dat is nich de Saak sülven, an de een denken deit, dat is de Erinnerung an de Erinnerung van de Saak. De Weg torück is wunnen un vull Kurven, du peddst bito un de annern grient, se kennt de Geschicht all un denkt: He lüggt! — Bewiesen lett sik dat meist nich.

Letzt harr ik 'n Bispill daarför funnen, man dat is 'n beten dumm to vertellen. De Schriever is Gustav Frenssen wesen, un Frenssen höört nich to mine Frünn, wieldat he 'n Nazi wesen is bit an sienen Doodsdag. De Geschicht, de he vertellt, kann nix daarför. Dat weer so üm un bi in't Johr 1900, un Gustav besök 'n ölleren Naver, de noch den düütsch-französ'schen Kreeg 1870/71 mitmacht harr. Dat güng nu üm de Technik van een bestimmtes Geschütz: de Oole weer an dit Geschütz utbildt worrn un kunn de Handgrepen in'n Slaap upseggen; man Gustav harr dat naleest un seeg dat anners. Se kreeg sik nu düchtig in de Wull, un amenn stell sik rut, dat Gustav recht harr. De Oole harr in de 1890er Johren Inquarteeren up sienen Hoff harrt, Artilleree, un de harr den Kollegen ut de oolen Tieden de Technik van de niegen Geschützen verklaart. Un so keem dat, as dat kamen mutt: He brocht de ole un de niege Maschin' döör'nanner un meent nu, he harr bi Gravelotte all ut dat niege Geschütz schaten.


De "Dicke Berta". Foto Rama/Wikimedia Commons

Wenn use egen Geschichten so licht un wackelig up de Been steiht — wat is denn daarvan to hollen, wenn de Lüdd seggt, dat männicheen Vertellsel woll dusende van Johren un van Generation to Generation wiedergäven worrn is? Kümmt mi meist so vör as de "Stille Post", de wi as Kinner speelt harrn. Weeßt noch, wat daarbi ruutkeem, wenn fief of söß Gören sik een naar'n anner densülvigen Satz tosuustert harrn? Dat höört sik sachts heel anners an as an'n Anfang.

Wi wannert dör'n Koog, wi wannert dör't Erinnern. Wat blifft, dat sünd Geschichten, wo nüms van weeten kann, wat sik wohrhaftig todragen harr. Villicht hest du een an dien Siet, de di helpen deit, de Johren un de Saken up de Reeg to holln. Süst kunn dat leege Tieden warrn.


Stiern vun Bethlehem in de Geboortskark. Foto Rudi Witzke


11.3.12 Wunnen, Narven un Politiker

Wenn du öller warrst, nehmt de Blöhtieden af un de Sporen to, Sporen van alle Oort. Nich blots de Minschen mööt mit Wunnen un Narven ümgahn.


Frieda Hunkepuus

Frieda geiht dat nich beter, miteens fangt se an to hinken un kiekt sik na mi üm: Sühst du nich, dat ik slünigst na Huus mutt? Dat lett sik insehn, denn nu fangt dat wohrhaftig an to regen. Is dat sachts de Grund, dat se mitteens hinken deit? Na kumm, glieks kannst wedder in dien Korv. — Wunnen un Narven, dat dröppt amenn ok de Dingen.


Synopsis Germanicae et Helveticae vun D.Guil.Dan.Jos. Koch
MDCCCXXXVII. Foto Rudi Witzke


Termitenkönigin ut Wikimedia commons

Ernst Jünger harr dat in't Franziskanerklooster in't troopsche Bahia rutfunnen, as he sik daar de Bibliotheek ankieken dee. Daar keem em männicheen oolt Book in de Mööt, dat he all lang söcht harr, man de Bookwörm harrn allens anfreten un angnaagt. In usen Klima is dat nich so gefährlich, aver de Bibliotheken in de Tropen hefft daar ehr Last mit. De Sporen van Bookwörm un Termiten seht ut as de Bookstaben van en annere Schrift, seggt Jünger, ene Schrift, de allens upfritt, dat Book un de dat schreven hett, de Fedder, opletzt dat Pappier un den Text sülven.


Gebrüder Grimm, Bild Meierhofer

Wat öller du warrst, wat mehr van de Welt geiht üm di rüm verschütt; een mutt sik an de hollen, de se wedder upbugen köönt, vör dat se heel un deel tonicht worrn is. Dat langt woll ok nich, daarför blots dat Muul optorieten. Jacob Grimm, de mit sien Broder tosamen de düütschen Märchen tohoopbrocht hett, is 78 Johr oolt worrn. Toletzt glööv he, un he see dat ok, dat in Politik un Sellschap blots noch Gewalt helpen dee, dat weer in Berlin, noch unner den olen Willem, 1863. Un Jacob weer wiss keen Wrangelpott un Bombensmieter, he weer Akademieperfesser, un 'n preuß'schen Orden harr he ok kreegen.

 


Disraeli. Harvard Museum, historsche Upnahm

De Insicht, dat in de Politik de gode Will alleen nich utlangen deit, de is nich in't 19. Johrhunnert utdeckt worrn. Dat stimmt woll, in de dore Tied glöövt daar afsünnerlich veele Lüüd an. Politiker worrn mit Skepsis ankeken, un nich blots in Düütsland. Ik denk daar an de Geschicht van den engelschen Premierminister Benjamin Disraeli un sien' jungen Parteifründ, de em froogt, woans he dat anstellen schull, dat de Afornten ok ornlich tohöören deen, wenn he sien eerste Reed' höll. Disraeli keek em stier an un see: "Leve Fründ, is daar en Karkhoff bito, wo Se wahnen doot?" — "Jo, wi hefft daar een." — "Dennso will ik Se bedüden, fröh an Morgen daar hentogahn un de Graffstenen dat vörtodregen. Dat is dat beste Training." Ut den Mund van en Premierminister höört sik dat denn doch 'n beten deftig an.

Dat is een Richt, de löppt up Gewalt rut. Gifft dat nix anners? Wat to bewegen is swoor, so in verleden Tieden as hüüttodaags. De Chinesen seggt, so achter vörhollen Hand, as ik meen: "De Vörsitter Mao ännerte den Loop van de Strööm un sett de Bargen up 'n anner Flach. Man he weer nich instann, de Form van de Schildkrööt to ännern." Kunn wesen, dat wi us to'n Överleven an de Schildkröten hollen schüllt. An dat, wat us mitgeven worrn is, wieldes ut'n Aap 'n Minsch wörr (edder wat wi för't Arvdeel van de Schöppen holln doot). Dat kunn de anner Richt sien. Hans un Grete sünd fründliche Wesen, schoonst 'n beten angsthaftig. Daar mutt 'n Hex daartokomen, dat dat 'ne Tragödie gifft.


"Wissdoch, wat to bewegen is swoor! Eerst verdaddelt Mao uns' Stroom,
denn will he uns plattmaken oder wat, un liekers sleep ik mien Lütts op mien Back! Ik beweeg wat!"


11.3.12 Frieda slöppt


Frieda slöppt. Klick op to'n Vergröttern!

Se liggt in ehrn Korf un röhrt sik nich. Se dröömt. Männichmaal jault se ‘n beten, heel liesen, höört sik meist an as wenn se ut’n Buuk singen wull. Mit eens bevert ehr de rechte Vorderpoot. Nu de linke. Kiekt denn vörsichtig dör’n Splitt ut dat linke Oog, maakt dat gliks wedder dicht. Widdelt sachten mit’n Steert. Süht de beeden Hasen nich vör de Glasdöör na’n Goorn, de sik in’n Snee balgen doot. Stöört sik nich an Big Bill Broonzy, de mit sien’ mächtigen Bass achter ‘ne Leevde hersingt, de em verschütt gahn is. De Luft in de Neeg van den Korf stinkt af un an ‘n beten, dat is wohr.


Frieda linst so'n beten

Wenn een so slapen kunn! „Söß Stunnen kümmt de Minsch to Roh’ / De Rest, de höört den Fuulen to“, heet dat in Meckelnborg. Söß Stunnen? Wenn du oolt warrst, kannst du faken dree of veer Stunnen slapen. Un in dien Kopp tagelt sik de Biller ut en ganzet Leven, un de van güstern un verleden Week wullt ok noch ehrn Platz hebben. Wenn du’t Öller utholln wullt, gifft dat man eens: Du muttst jümmer wat üm de Hannen hebben, elkeen Stunn wat to dohn, un wenn de Stimm in dien’ Nack to di seggt „Nu maak maal suutsche piano“ – höör daar nich up. So seggt dat Friedrich Sieburg, de grote Essayist, de nu ok all lang ünner de Eer liggt. As he lütt weer, harr he dat Kinnerbeet seggt: „Will ik avens slopen gohn / veertein Engel üm mi stohn…“ De veertein Engel, schrifft he, de staht jümmers noch üm sien Bett, nu he oolt is. Man nu vertellt se em, wat he noch allens to doon hett un wat noch allens up em tokummen dee. Een daarvan, seggt Sieburg, is de Doodsengel. Man ‘keen van deveertein dat is, dat warrt he nich künnig. Un daarto passt denn noch ‘n Snack ut Meckelnborg, den harr Richard Wossidlo upschreven: „Wenn wi warden wäten / Denn sünd wi versläten.“ De Meckelnbörger kunn männichmaal bannig plietsch wesen, dat kannst hier wies warrn.

Wenn ik allens seggt harr, wat ik bün un wat in mi steckt, denn geiht dat to Enn. Dat schall’k nu glöven? Daar sitt wi wedder up’n Proppen. Ik meen meist, een kunn dat Spintiseeren över Dood un Deubel ok överdrieven. Solang dat Dootblieven Mood is, is een sik siendaag nich seker…

Frieda steiht al an de Döör to’n Goorn und fiept. Geiht dat hüüt gaarnich na buten? Ik bruuk frische Luft!


26.2.12 Schrift un Schrieven

För de olen Babylonier göllen de Vagels as hillige Deerten, wegen dat ehr Footspöör in den fuchtigen Lehm as ene Oort van Kielschrift antosehn weern. Wenn een achter den Sinn van disse krusen Teken kamen kunn, denn kunn een de Gedanken van de Gödder lesen.

Dat kümmt us amenn nich so afsünnerlich vör. Wi höört to de Lüüd, de "dat Book hefft", jüst as de Moslems un de Juden. Gott geiht mit us dör de Schrift üm. Veel is van disse Vörstellen ut ole Tieden hüüttodaags nich överbleven. Wi hackt up de Tastatuur, flökt över den bockigen PC un dat dusslige Programm un sünd wietaf van den Mönk in sien Klooster, de in de olen Tieden van Hand een Blatt na'n annern schrieven dee, sacht un sinnig, sünner Hitt un Hast.


Tibetboom

De Schrift hett alltied wat vun'n Geheemnis an sik, du lehrst se nich ut. In sien Book "Der Stahlelefant" vertellt Jules Verne de Geschicht van den Boom mit de teindusend Biller. De steiht in Tibet, wietaf in'n Himalaya. As seggt warrt, is een van de buddhistischen Mönken in en Boom verwannelt worrn, dat is an de dusend Johr her. Up de Bläär van dissen Boom sünd in tibetische Schrift fromme Spröken un Traktaten över Gott un de Welt to lesen. Blifft de Fraag, of de Bläär elkeen Johr nawassen doot, un wenn se welk warrt un affallt, wat denn mit de Schrift passeert. Amenn blifft de Boom alltied gröön, un wat de Bläär vertellt, is jümmerto nütt un klaar to sehn. Leider hett bet vandaag keen Europäer den Boom funnen. De bi Jules Verne daarvan vertellt, wull em ok nich söken gahn. "Ik bün Jager un keen Moraalphilosoph", seggt he.


Kalligrafie: Rudi Witzke

Bööm mit vullschreven Bläär gifft dat noch mehr. De Lüüd in Nevrokop in Mazedonien kennt de Geschicht van den Zaren Trojan, de Zegenohren harr. Kannst di vörstelln, dat dat nüms sehn schull. Man sien Balbeer kreeg dat to weten, dat güng jo nich anners. He dröff nix seggen, wenn he nich ümbracht warrn wull, dat is Sülfstverstand. Dat Geheemnis druckt un quält em, he kunn dat nich mehr utholln, steek den Kopp in en Born un tuschelt dat liesen in dat Water daar nedden. Wi köönt us all denken, wat passeert: tokamen Johr wasst en Boom ut den Born, un wat warrt up de Bläär stohn? Ganz recht: "Zar Trojan hett Zegenohren". Disse Geschicht vertellt de Lüüd mit Ünnerscheed ok an annere Öört, mehrstendeels warrt de böse Naricht denn ut de Telgen suustert. Man dat mit de Schrift, dat is roor.


Kalligrafie: Rudi Witzke

Wenn ik hier nu een Döntje na'n anner up das Pappier bring, dennso kümmt mi dat meist as en lüerlütte Konkurrenz to den unbekannten Schrieversmann vör, de sik de Footspoor van de Vagels in Babylonien, den lehrhaften Boom in Tibet un de Zegenohren in Nevrokop utdacht harr. Schall mi wunnern, kenn daar achter sitt — aver köönt wi dat jichtens wies warrn?


Kalligrafie: Rudi Witzke


26.2.12 Wat so seggt warrt

Wenn 'n sülvst nich hangen will, mutt woll de Hund de Wust klaut hebben. So schuuvt wi de Schuld van us af, up Hund un Katt, up Kind un Kegel, up Gott un de Welt. De Hunnen tominnst harrn dat nich verdeent (meent Frieda). Üm dat en Hund man blots na siene Natuur hannelt, wenn he an die Wust geiht. Lüüd, geevt joon Hunnen mehr un betere Wüst! Wat du verbockt harrst, dat schull männigmaal de Hund utbaden. Un he deit dat ok, kiekt di fründlich daarbi an un bellt nich mal. Vördeel för Frieda. Wi Hunnen sünd doch betere Minschen.


Piet Brueghel: Redensarten

De op'n Markt singt, de bellt de Hund in't Leed. Dat kümmt faken vör, sünnerlich wenn een nich goot bi Stimm is. Tobby, us Airedale, de nu all lang nich mehr is, de weer en Fan van Klassik. He kreep so dicht as dat güng an'n Luutspreker ran, maak de Oogen dicht un lüstert up elkeen Toon. Wenn di de Hund in't Leed bellt, dennso liggt dat woll nich jümmers an den Hund, un ok nich an't Leed. Ik weet woll geern, wat so'n Hund sülven van sien Bellen hollen deit. Mehr as van de minschliche Sabbelee, de he ut'n Radio mit anhöört, un de beropen Naams van de Verfaters daarto. Denn kummt em dat Sprickwoort topass, un he bellt so recht van Harten in dat Leed rin, dat de Klookhans daar up'n Markt singen deit. Beter en lebennigen Hund as'n dooden Lööv, dat harr ik ok all höört. Harr wi dat amenn mit dode Lööven to dohn, de noch bukreden wullt?


Piet Brueghel, De söben Laster


Brueghel, De Groten freet de Lütten

De sik för'n Hund verhüürt, mutt Knaken freten. Woll wohr, un kummt elkeen Dag vör. Wenn du dat 'n beten ut'nannerfieseln deist, denn sitt daar de heele Moraal van use Sellschap in. Wokeen mi kofft het, de bruukt nich blots mien Tied un mien Hannen, de luurt ok op mien Gedanken un mien Geföhl. Daar heet dat denn: Man mutt faken 'n swarten Hund Swan heten. Versök maal, 'n Hund 'n Knaken ut'n Muul to winnen! Bi grote Deerten, so as dat licht wesen kunn, kost dat Sweet un Gedüür. Daar kannst bannig lange up den Tahrir-Platz stohn. Un wenn du den Knaken kreegen hest, geiht dat amenn erst so richtig los.


Brueghel, Mit'n Kopp dör de Wand

Een mutt Hund edder Haas sien — Dat kummt männichmaal ok anners vör. Wenn de twee tohoopkümmt, woans süht dat denn nu würklich ut? Daar warrt ok seggt: Wieldat de Hund schitt, is de Haas lang to Busch. De een rüükt van Natuur ut, de anner jachtert achter em her, un ok van Natuur. Wenn bi us in Goorn in'n Winter allens witt is un keen Grön mehr to sehn, denn sün daar de Hasen togang, buddelt in'n Snee un scheest dör Heck un Hagen. Un Frieda? Frieda sitt bi de Tennsdöör, kiekt sik dat Speelwark an un knurrt 'n beten, as wenn se seggen wull: Nu man to! Wies maal, wat ji köönt! Gifft ok ne Wuddel! Hest all markt: Dat's keen Hund för'n Groschen.


19.2.12 Teetassen

Dat is noch an't Sneen, de Koog liggt wiet un siet heel witt ünner den düstern, bleeken Heven. Frieda plögt dör'n Snee, över de Fenn', Kopp na baben, de Sneebülgen steiht ehr vör de Bost. Kannst sehn, wat ehr dat goot deiht. Nu dreiht se af, nimmt den Boog jüst up mi to. Nee, dat loot man blieven, Lütten! 'n ollen Mann is keen Sneeplog. De Tieden, as wi üm de Wett loopen sünd, de kümmt nich wedder. Nu se mi trurig ankieken deiht mit de groten brunen Ogen, fallt mi de dree Hunn' in die Geschicht Dat Füertüüch von Hans Christian Andersen bi.


De Suldat stiggt in de Eek

Weeßt noch: De afdankte Soldaat stiggt in de holle Eek un kümmt deep ünner de Eer bi dree Kamern vull van Kopper, Silver un Gold an. Vör de eerste sitt 'n Hund mit Ogen as Teetassen, vör de tweete een mit Ogen as Möhlrööd, un de drütte harr Ogen as de Runde Toorn. Ik heff den Runden Toorn nich sehn un weet nich wo he steiht, man dat schull woll'n rechtet Trumm wesen.
De Hex harr usen Soldaten ehr buntkarierte Schorten mitgäven, he güng stracks up de Hunn' los un sett se up de Schorten, daar kunn se em nix dohn. Dat he daarbi riek warrn is un butendem ne echte Prinzessin afkregen hett, dat höört denn ok noch to de Geschicht.


Bild Anne Anderson (1874-1930)

Man ik bliev in Gedanken jümmers vör de erste Kamer stahn un kiek mi den Hund mit de Ogen as Teetassen an. So'ne Teetass' is so lütt nich, und wenn di dat Deert anglupschen deit, denn kümmt di all den een' of annern Gedanken. Nu kunn ik mi vörstellen, dat ik mit de Teetassen noch torechtkeem. Man wat is mit de Ogen as Möhlrööd? Männicheen snackt bannig veel van Moot un Moraal un hett amenn nich noog Kraasch för twee Teetassen. Van den Runden Toorn wüllt wi man fuurts swiegen. Man wi sünd noch nich to End mit de Geschicht. Mi dücht, Hans Christian weer keen Fründ van de Hunnen, egal of Kamphund of Schoothund. Ok de Hund mit Ogen as de Runde Toorn kunn woll din Fründ warrn, dat kümmt amenn op di sülven an. Un dat hangt denn nich van de Hexenschorten un ok nich van de Goldstücken af.


13.2.12 De Mann in'n Maand


Maan. Foto Oliver Stein/wikimedia commons

De Nacht is steernklaar, de Maand steiht full un witt baben över de Kassiopeia. Nachten as disse gifft dat nich mehr veel. Mehrstieds mutt een de swacken Steerns mang Mulm un Gleem söken, un daartwischen blinkt ok noch de roden Lichter van de Windrööd. Up Mizar, den middelsten Steern van de Dissel an'n groten Wagen, sitt en tweeten Stern, Alkor heet he, en lütten Rieder, den Vadder mi noch wiest harr, ik find em nich wedder, dat is as Nevel un Daak. Hett de Heven sik ännert in all de Johren?

Sünd miene Ogen to oold warrn? De Maand lücht noch hell noog, daar brukst keenen Fernkieker. Kannst em noch sehn, den Mann mit dat Holt up'n Buckel, den Mann in'n Maand? För den eenen is dat en Soldaat, de annere süht daar Adam un Eva in, eenen Keerl mit Boort, de an'n Sünndag arbeid hett, un wat nich allens. Siet 1969 denkt wi daar anners över. Nu sünd dat Biller van lebennige Minschen, de wi in'n Kopp hefft. De Afdruck von den dicken Stebel bi de Maandlandung is in elkeen Lesbook to finnen. Dat harr de Welt verännert, so harr wi dat seggt un so seggt wi dat noch. Ik kiek mi Frieda an, de bi'n Weg an't Snüffeln is in Maandschien — de kehrt sik nich an de Maandlandung.

För Frieda hett de Welt sik nich verännert. Wat en rechten Terrier is, de kiekt nich in'n Maand, de blifft anne Eer, wo das Freten to finnen is. Ik geev geern to, dat hett woll ok sien Richtigkeit, tominnst för Hunnen.


Up'n Maand. Foto Fred/Wikimedia Commons

Un denn kümmt daar mit eens de Geschicht op, dat de Amerikaaner gaar nich up'n Maand wesen sünd. Dat se dat man blots övert Feernsehn speelt harrn, nix as Lögen. Wi schöllt woll glöwen, dat se so quantswies un blangenbi mang de Steerns rümkutscheern künnt as wi mit'n Auto up de Straat. Keen sik dat utdacht harr, de kunn up eene Wies recht hebben. Wi bruukt Helden, de wi anbeten köönt, man up de anner Siet blifft wi skeptisch. Warrt wi anscheten, allwedder övern Disch trocken? Ik weet nich: speelt dat 'ne Rull, of de Amerikaaner dat up den Maand schafft harrn (vörstelln kann ik mi dat woll)? Man de Stebelafdruck in mien Kopp is doch 'n beten undüütlich worrn. Wat is Wohrheet?


So as hier intekent müss de Schadden vun den Fahnenstock op den linken Astronauten falln.
Deit he in dat Oginaalfoto aver nich.

Wenn Frieda den Maand anbellen deit, faken is dat nich, denn kümmt dat ganz deep ut'n Harten rut, magst reinweg mithuulen. Liggt allens binnen, wat Hunnen un Minschen nich afköönt up disse Eer. Conditio humana seggt de Latienschen daarto. Conditio canina för Hunnen.

Amenn geiht mi dat as Frieda: Ik bliev mit de Nees up de Eer un söch mien Foder. Wokeen daar baben up'n Maand rumkrabbelt, van grotet Bedüden is dat nich.


13.2.12 Frieda büxt ut

Annerdaags is Frieda utbüxt. Terrier sünd Jagdhunnen, un wenn de so richtig mit Iever achter wat her sünd, dennso kannst lang ropen und piepen. Ik stunn 'n beten benaut daar, keek achter ehr an un kenn min' Hund nich mehr. As se daar an de Sloten lang jachtert, weer se in ehr'n Element, ahn Lien un ahn Oppasser. Dat güng ehr heel goot, dat kunnst woll sehn. Ik heff daar an dat Woort Freeheit dacht, 'n grootet Woort, dat nich elkeen Daag up'n Kökendisch höört, un mi full de Geschicht van den Mönk Felix bi.

Disse Felix leevde in en Klooster — de een' seggt: bi Köln, de anner: bi Ripen, in de oole Tieden. He weer en groote Fründ van de Blomen un Bööm, sünnerlich leef harr he den Gesang van de Vagels.

En Vagel, de över de Wulken fleeg un sung, dat weer för em Freeheit. En Dag weer he in'n Goorn togang, daar keem em 'n lütten güllen Vagel in de Mööt, de sung so sööt un fien, dat Felix em man jümmer tohören kunn. De Vagel sung un flöög, toerst in'n Goorn, denn buten in't Holt un denn jümmer wieder, un Felix leep achter em an, as wenn daar Töveree bi weer. Dat keem em so vör, as wenn he ahn den Vagel un sien Singen gaar nich mehr leven kunn un he nu erst dat wohre Leven funnen harr.


Bild: Caspar David Friedrich

Man mit eens weer de Vagel verswunnen, mitten in't Singen. De Mönk keem wedder to sik und güng sachten to'n Klooster torüch. Man nun fangt de Geschicht erst an. As he tohuus keem, harr sik allens mächtig verännert. He funn blots frömde Gesichter, un nüms wull em kennen, opletzt kenn he sik sülben nich — denn ut den Speegel keek em een an, de säh ut as hunnert Johr un öller. Se keken in de oolen Böker, daar funn' se denn, dat en Felix vör tweehunnert Johr ut dat Klooster verswunnen weer.

Wiß un wohrhaftig en Wunner. Daar löppt een achter dat Glück her un denkt: een' Dag lang, un wenn he denn in'n Speegel kiekt, is all'ns vörbi. Weer dat nu de Freeheit? Wi in de eenuntwintigste Eew sünd skeptisch, wat Wunner angeiht — as sik dat höört. För dat Klooster weer en Wunner jichtens van Vördeel; man för Felix? Dat hangt daarvan af, wat för di sülven an de erste Stell kamen deiht. Amenn kann een hier Gotts Hand to faten kreegen, wenn een daar an glöven kann.

Meist sliekt wi an 'ne Wand lang, de ut desülvigen Breed maakt is, wo de Welt am Enn' mit vernagelt is. Dat warrt en Dag geven, un dat weet wi ok, denn kiekt wi achter de Breed. Man of wi denn noch wat wies warrt, dat steiht up en anner Blatt. Mi dücht, wi löppt all achter den een of annern lütten güllen Vagel her und hört em singen; du mußt keen Mönk daarför warrn, un du kannst ok Freeheit daarto seggen.
Frieda löppt all wedder bi Foot. Se is noch 'n beten hibbelig, man dat gifft sik wedder.


13.2.12 Drakenjagd

Van de olen Tieden an hefft sik de Lüüd so allerhand Deerten un Beesten utdacht, de du up use Eer nich finnen warrst, un dat gifft doch wahrhaftig noog lebennige Monster, wo di vör grusen kannst. Heele Woordenböker sün daarvan vullschreven worrn, babenup steiht denn "Kryptozoologie", dat meent "verbargen of verkrupen Deerten". Welke sliekt dör de Wööst, annere leevt in de Deepte van de See edder in't Iis van Novaja Semlja of van Patagonien. De Seeslang höört daarto, dat Einhorn un de Reesenkrak. Wi hefft dat hüüt mit den Draak to dohn, den Draak un de Marktlück. De richtigen Draken finndt sik hüüttodaags blots noch in'n Film un in de Böker, de na de Films schreven sün. De een of anner hett ok in de olen Geschichten ut de Rittertiet överleevt. Lebennige Draken bi us, de sütt anners ut.


Düssen Draken hett Gustave Doré mit'n Tekenstift erleggt

Un de Marktlück? Dat is en ole Geschicht, de hört sik so an: Daar is maal en Mann wesen, de wull lehrn, woans he Draken ümbringen kunn. He geev all sien Good un Geld daarför her. Na dree Johren harr he utlehrt un kunn nu Draken doodmaken. "Man he funn keen Gelegenheit, sien Kunst antowennen", seggt Dschuang Dsi, de ole Chines, de de Geschicht vertellt, un du kannst em 'n lütt'beten schmustergrienen sehn daarbi, wenn du de Oogen tomaakst. Ik meen, dat kunn de Aart van Marktlück wesen, van de se us jümmer vertellt. Maak di maal sülvstännig, finn din Marktlück! De Welt töövt all up di, du bruukst man een Computerkurs! Du kannst keene Draken doodhaun? Warrt Tied, dat du dat lehrn deihst!


St. Georg in Aktion. Bild: Sogn Gieri in Wikimedia Commons

De chinesische Draak is ehr fründlich van Natuur, nich vull van Gift un Venien, verslagen un tücksch as de Draken in Europa. Dennso versteiht sik dat, dat de Kunst Draken doodtomaken in China nich recht in Gang komen is. Bi us is dat anners. Hest du een in dien Fründschap, de nich van Tiet to Tiet geern maal losballern wull? Dat gifft to veele Draken bi us, un to wenige, de mit jem Schlitten fohren doot. Keen nix to bieten hett, de geiht woll ok up Draken los.

Un Frieda? Annerdaags weern wi up'n Patt in'n Koog, un süh! daar kümmt us 'n Rottweiler in de Mööt, en bannig grootet Exemplaar un sünner Lien un Herrchen. Terrier hefft orrig Kraasch, wenn de sik argert, denn vergeet se, dat se van Huus ut to de Lütten höört. Nu staht de beeden sik tegenöver un knurrt, de groote un de lütte, mit upstellte Ohren, un wiest de Tähn. Dat duurt ne Wiel, denn dreiht de Rottweiler sik üm, wackelt mit 'n Steert un vertreckt sik. Weer em Frieda to lütt? Hett he dat mit de Angst kreegen? Rutfinnen warrt wi dat nich.


5.2.12 Vagelgeschichten


De Hertogin

Johann Peter Eckermann, de as Jung Köh höddt harr un nu in Weimar leev as Helpsmaat van den Dichter un Minister Goethe, weer en grode Vagelfründ. As de Groothertogin van Sachsen-Weimar em den eenen Dag to Hoff bestellt harr un he nich kamen dee, schickt se en Soldat achter em an, de em up Draff bringen schull. Man de keem torüch un harr nix utricht — in Eckermann sienen linken Stebel harr över Nacht en Amsel nist, un he kunn doch nich up Strümpsocken to Hoff gahn. Dat is ok wedder sone Geschicht, de nich blots eene Siet hett. Wat kümmt nu an de eerste Stell, de Amsel of de Groothertogin? Natuur of Sellschap?

Ik bün för de Amsel, sünnerlich wenn de jüst Eier leggt harr. Up de anner Siet: de Stebeln harr de Hertogin Louise betahlt, denn Eckermann sien Gehalt keem ut de Staatskass. Schöll wi us vörstelln, dat Louise de lütte Vagelfru verstahn kunn, de daar en säkern Platz för ehre Kinner sökt un funnen harr?

Dat gift noch en Geschicht van en Vagelfründ, de harr Goethe vertellt und Eckermann upschreven. Disse engelsche Gentleman harr Hunnerte van lebennige Vagels, de he elkeen Dag versorgt un fodert. En poor daarvan weer all doodbleeven, de leet he utstoppen. Se weer nu still un stief un leet sik beter ankieken, as wenn se fluttert un fliddert, un also full em bi, dat he all de lütten Fedderbäll doodmaken un utstoppen dee. Hett he sik daar noch an högen kunnt? Daar hett Goethe nix van seggt.

Utstoppt warrn un in de Sünn flegen, de beeden Sieden van't Leven. Möven mang de Wulken, en Bussard in'n Wind, de flinken Swulken, wenn se in de Luft koppheister schött. Keen utstoppt in't Schapp steiht, de bellt nich mehr. Daar sitt wi nu mit dat Dilemma: De di fodert un versorgt, de wull di ok geern anfaten, fasthollen un hin- un herschuwen. Wüllt wi töwen, bet wi manipuleert un utstoppt warrt?


Utstoppte Knutt


Düt weer mal en Fink

Frieda hett ehr eegen Oort, mit Vagels ümtogohn. Se sliekt sik ganz sacht un sinnig an een van de oolen Strünk ran, de an'n Weg noch ut'n Snee kieken doon, jümmer neeger mit de Nees, den Steert strack naar baben. Dat duurt nich lang, denn kaamt daar unvermodens twee Fasanen rut und fladdert mit Schrieken un Karacho in die bleeke Wintersünn. Frieda kiekt 'n beten baff, toeerst up de Fasanen, denn up Herrchen, un löppt denn so fix as dat geiht weg van de Stell, wo ehr dat Malhör passeert is. Wat se mit den Fasan anfung, wenn se em kreeg — dat weet se woll sülvst nich.


5.2.12 Jedi-Ritter

De Star Wars-Films hett sik woll meist jedereen ankeken. Dennso weet ok woll de een of anner noch, wat dat mit de Jedi-Ritter up sik hett. Se striet för dat Gode un geevt een Biespill van Minschlichkeet un Moraal. Un so keem dat denn, dat de Lüüd anfangen deen, bi de Volkszählung "Jedi" intosetten, wenn se fraagt worrn, to welkeen Kark se tohöörn doot. Toeerst in England. Do hefft se nu een halve Million Jedi-Ritter in de Statistik. In Australien weern dat 70.000, in Kanada 21.000 un in Neuseeland 53.000. Humor hört daarto, de is in Düütschland roor, un so gifft dat bi us keene Jedis (ik snack nich van Yetis, dat's wat anners!). De letzte Befraagung geev dat in Tschechien, un ok daar funn'n sik Jedi-Ritter, 15.000 weern dat, jimmer ünner de Rubrik "Religion". Nu hett sik funn'n, dat van de üm un bi 10 Millionen Tschechen eene Million to de Kathoolsche Kark hört, 52.000 to de Böhmischen Bröder un 40.000 to de Hussitten. So dat de Jedi-Ritter an de veerte Stell steiht. De meersten Tschechen harr nix van ehre Kark schreven, de Angaav weer freewillig.

Een Kark, de dat nich gifft? Wullt de Lüüd blots de Staat een beten up'n Arm nehmen? As dat in England anfung, is dat een Witz wesen. Sitt daar wat achter? Amenn datsülvige Lengen na Gott, dat all de Böhmischen Bröder andreven harr, un ok de Hussitten? Dat de Lüüd sik hütigendaags ehrn egen Gott torechtmaaken doot, dat steiht meist elkeen Dag in't Blatt. Se hefft dat all jümmer daan, jedereen hett sien egen Vörstellung van dat, wat em hollt un dreegt, de Katechissen kümmt denn erst in de tweete Reeg. Ik wull ok geern op den Düvel loosgahn, un wenn't nich anners geiht mit Gewalt daarvör instohn, dat Fründlichkeit un godet Mit'nanner nich övern Diek gahn. Mi dücht, deep binnen sitt ok in di un mi een Jedi-Ritter. Daar is dat denn nich so wichtig, in weckeene Kark du geihst.

Frieda, de lütte Terrierfru, verkrup sik ünner de Glotzkist, as wi us Star Wars ankieken deen. Se harr keen Angst vör de Balleree, nee, dat weer'n man'n geruhigen Platz to'n Slaapen. May the Force be with you!


29.1.12 Dat trurige Nilpeerd

Leest de Jungs vandaag noch Karl May? In de "Blaurote Methusalem" kümmt en Holländer vör, de alle Welt un sik sülben mit dat Wort "ongelukkige nijlpaard" schimpen deit. Dat is woll so'n Snack bi de Holländer, denn ik heff dat trurige Nilpeerd noch faken druckt funnen. De Nilpeer sütt woll all 'n beten na Truer un Unglück ut, tominnst wenn se sik nich in't Nilwater alen köönt. Dat Nilpeerd in den lütten Zoo, dat ik mi letzt ankeken dee, harr nich veel Freud an't Leven. Dat leeg daar verlaten un verloren in sien lütten Kaven anne Eer un wull nich freten. Wat to doon? Lögenhaft to vertellen — se stellt eenen Zeegenbock daarto. De stött dat Nilpeerd nu den ganzen Dag mit sien' Höörn, denn dat is de Art van de Zeegen. Dat Nilpeerd hett ne dicke Huut, dat is de Art van de Nilpeer. Siet de Tiet is dat dicke Deert lebennig worrn un hett wedder Freud an't Leven funn', wieldat sik sien Fründ üm em kümmern deit.

Dat is ok bi Frieda so, us lütten Jack Russell. Du kannst ehr schimpen un beswögen, se widdelsteertet un schubbert an dien Been. Mi dücht, in de Politik is dat nich anners. So'n Politiker bruukt Dag för Dag sienen Artikel in de Presse, wenn't geiht mit Bild, un pottegaal of goot of leeg. De Saak hett wedder twee Sieden. Daar is een, de up di luert un paßt, un amenn ok een, de di leev hett. Solidargemeinschaft heet dat up Pappierdüütsch. Dat Spill gifft dat all so lang, as dat Minschen gifft, in de oole Tieden het dat heten: Wi sün all Bröder (de Süstern weer daar mit insloten, tominnst denk ik dat). Un dat Familien männichmaal Striet ünnern'anner hefft, dat sün wi all wies worrn. Wenn di en Nilpeerd up de Fööt pedden will, stött't in'n Achtersteven! Doch dat geiht man blots, wenn du ok Höörn hest.


29.1.12 "Wahrschau!"
(In mien Heimaat ropt se "Wahrschau!", wenn en Unglück in Sicht is un een wat passeern kunn)

Ik heff dat noch beleeft, as de grote Krieg to End güng. Ik weer man söß, en lütten Pööks, de Sireen' huul Dag un Nacht, wi weern all dör'n Wind. Wenn dat nachts loosgüng, hett Mudder us weckt, ik kreeg minen Rucksack upsnallt un denn güng dat wedder in'n Keller. Mudder mit ehr twee Jungs, van Vadder harr wi all lang nix mehr höört, toletzt ut'n Osten. Den Breef mit de Vermißtenmeldung heff ik foftig Jaar later funnen, daar weer Mudder gahn un ik sorteer ehr Pappiern. Disse Nacht güng dat nich in'n Keller, wi schest dör de Straat na'n Splitterbunker twee Ecken wieder. Mudder harr woll so'ne Ahnung hatt. As dat Entwarnung geev, stunn us' Huus nich mehr. En Sprengbomb harr dat halbeert, de Trepp weer noch daar. Du kunnst van buten dör de open Wänn kieken, die Möbeln stunn daar noch as Klock fiev. Wi dree keem bi de Grootöllern ünner, dat weer nich wietaf. As dat hell wörr, mook sik Grootmudder up'n Patt un keem ok richtig bi de Ruin' an, wo se all an Gange weern, de Schienen van de Elektrische wedder in de Reeg to bringen. Dat versteiht sik van sülben, dat nüms in de Trümmer rin dröff. Bi Grootmudder keemen se daarmit slecht an — wenn de wat dörsetten wull, dennso dee se dat. So ok nu. Un so stigg se de wackelige Trepp rup, wo dat Gelänner an fehlen dee, un keem wedder torüch mit den Arm vull Teller van't gode Geschirr, de överleevt harrn. Un wull nu jüst rut ut de Ruin an de Stell, wo güstern noch de Huusdöör weer, as een van de Arbeidslüüd bi de Schienen luut un scharp "Wahrschau!" reep. De Fru stolper een Schritt torüch, daar keem all van baben eene Ladung Tegel un Dachpann' rünner un sloog ehr dat Geschirr ut de Hannen. Grootmudder weer keen Minsch, de sik verfehren dee, ehr Levenstied nich. Se nickt fründlich in de Richtung, wo die Roop herkamen weer, dreih sik üm un güng de Trepp to'n tweeten Maal rup. Torüch keem se mit en Armfull Dischwäsch. De Decken hefft wi noch lange Tied uppleggt.


Na de Bomben. Bild: Bundsarchiv No. 183-J31345

Minsch, dat's eene Geschicht! Un de Moraal daarvan? Dat Krieg för de mersten Lüüd de Weltünnergang is? För mi is he dat allemaal, un ik vergeet em nich und warr em nich vergeten. Dat Trümmer un Ruinen nich dat End sünd, wenn een sik blots nich afwimmeln un lütt maaken laat? Daar het dat ok meist sin Richtigkeit mit. Man mi dücht, daar sitt noch wat binnen. Dat Tüüch, dat de Arbeider up de Straaten dregen deen, dat weer swatt und witt in brede Striepen, un blangenbi stunnen twee in Uniform mit Knarre un Helm. De mit de Knarre, de harr nich "Wahrschau" ropen.

Wat meenst daarto? De Weltünnergang warrt woll kamen. Man dat schall us nich daarvan afhollen, "Wahrschau" to ropen, wenn de Klüten van't Dack fallt.

För'n Terrier as Frieda is dat nich so eenfach. Keen se nich kennt, de warrt anknurrt.


26.1.12 Parallelwelten

"He harr sien Manuskript afsloten, acht Millionen Wöör, dat de Ding un Saken gaarnich daar weern un de Minsch sik allens blots inbillen dee up de Welt. An'n Morrn daarna söökt he sien Stuuv dör, füünsch un fuchtig, un fraagt sik, wo — den Düvel ok — dat dicke Book denn henkamen weer…"


Parallelwelten. Bild Rudi Witzke

Disse Geschicht hett Robert Crawford vertellt, he hett de Literatur ernst nahmen, un dat is heel roor. Wenn een meent, de Welt in'n Ganzen gifft dat gaarnich, un he schrifft dat up, dennso schall he sik nich wunnern, wenn sin scheunet Manuskript ok verswinnt. In de Science Fiction hefft se dat mit de Parallelwelten. Se maakt daar 'n Geheemnis van, de Leser schall sik bannig wunnern un upregen; man ik denk, wi sünd an de Parallelwelten so wennt, dat wi se gaarnich mehr wiß warrt. Wenn du daaröver naadenken deihst, is denn nich elkeen Book en Parallelwelt? Lesen dücht mi en humane Art un Wies, den Autor de Pann uptobreken un to kieken, wat binnen is. Sprangwies kannst denn Vakuum finnen, männichmaal kannst di ok verfehren, denn büst du up dien egen Speegelbild stött. Sütt so ut, dat dat anners nich so eenfach is, ut de eegen Welt ruttokieken, amenn sogor ruttoslieken. För de Parallelwelt hefft wi keen Organ mehr, de Slötel is verloren. Ik harr maal mit een' to dohn, de harr sik den Kopp kahlraseert, wilst he neeger an de Schallwellen rankomen wull, he leefde Musik.


Orang-Utans. Lord Monboddo ünnersöch dat Verhältnis vun'n Minschen to anner Deertenaarten.
Bild Terence Ong/wikimedia commons

Nich blots de Welt üm di rüm is verstellt un versperrt, dat gellt ok för de oolen Tieden. Ik denk daar an Lord Monboddo, de in't Johr 1785 dat King's-Bench-Kaschott in London besöken dee. Daarbi geev dat en groot Unglück: De Hall stört in, Avkaaten un Richter lööp naar buten, de Panik weer groot. Monboddo bleef sitten un röhr sik nich. As he fraagt warrt, woans he so geruhig bleeven weer, meent he drög, he harr dacht, dat weer en Zeremonie, de sik elkeen Jaar wedderhollen dee un de em as en Frömden nix angeiht. Up den ersten Blick kümmt us dat blots komisch vör. Un up den tweeten? Wi hefft woll all en beten van Monboddo afkregen — wat blangen mi passeren deit, dat blifft wiet van mi; unwat ehrder wesen is, dat kann ik nich mehr utmaaken. Us Fründ warrt sien dicket Manuskript woll nich wedderfinn'n.

Weeßt du wat, to dohn is?

Frieda, de lütte Terrier, hett nu keen Gedüür mehr bi so veel Quasselee. Se smitt sik up de Eer, Been na baben, un will kruult warrn an'n Buuk. Recht hett se.


26.1.12 De Vagel Fenix

Wenn du nich weeßt, wat dat mit den Fenix up sik hett, laat di dat van de Gören vertelln, de weet dat ut Harry Potter: En wunnerbaaren Vagel is dat, de Feddern lücht as'n Regenbagen, he is klook as dat Internet, maakt Musik as de Beatles un verklaart di de Welt in dartein Minuten. Wenn't mit em to Enn geiht, markt he dat all vörher un fangt denn an to brennen, geiht in Flammen up, blifft nix as en Hümpel Asch, un ut de Asch stiggt he wedder na baben, leevt un is de niege, de oole Fenix. Dat gifft en Geschicht daarto. Du hest dat woll noch in Kopp, woans dat mit Eva un den Appel wesen is.


De Sünn. Foto: Nasa


Utdrieven ut dat Paradies. Bild: Giovanni di Paolo

"Wenn ji van den Boom eten doht, maakt ji grote Oogen, un denn weet ji jüst so as Gott sülven, wat goot un wat leeg is," harr de Slang seggt. Eva plückt den Appel, se leet nich blots Adam afbieten, se geev ok all de Deerten in'n Goorn wat daarvan af. De Vagel Fenix alleen, de wull daar nix van hebben. Gott lohnt em dat, he geev em dusend Leven un mehr, wilst all de annern ehr Johren toschreven kreegen. Wat meenst du, ward de Fenix lohnt, wilst he nich weten wull, wat goot un wat leeg is? Heet dat: Weten bringt den Dood? Wetenschap, dat is doch, wat den Minschen utmaakt — tominnst kannst dat elkeen Dag in't Blatt lesen. Keen nich weet, wat goot is un wat leeg is, de is doch keen Minsch. Du kannst dat för Ironie hollen, ik bün mi daar nich so säker.


26.1.12 Stück Pappier ut'n Müll

Frieda is us Jack Russell-Terrier, en Teev, un du weeßt jo: de Fruunslüüd van de eegen Fründschap sün alltied de klögsten. Frieda will mi ne Freid moken. Se hett mang den Struntkraam an de Heck een Blatt Pappier funnen, dat kreeg ik nu vör de Fööt leggt, wieldat ik doch jümmers mit Pappier an Gange bün, dat hett se sik markt. Kumm maal her, mien Lütten. Heste fien maakt. Un wat is dat nu? Is maal dat Titelblatt van een Book wesen, de Wöör van den Titel kreegst noch rut: "Ich weiß doch gar nicht, wie Sterben geht".

Ik weet doch gaarnich, woans dat geiht, dat Starven. Dat geiht mi nu dör un dör. Ik weet nich keen dat schreven hett, ik weet nich wat in dat Book in steiht, ik kiek de Bookstaven an, dat smeerig un tweireten Blatt. Frieda! Kunnst mi nich ne Muus utbuddeln of een van de gammeligen Knoken anslepen. Nu steiht dat vör mi, nu sett sik de Wöör in'n Kopp fast, nu fangt dat an to pinkern un to hamern, hest du wat, wat du antern kannst, dat find maal rut.
Nochmaal: Ik weet doch gaarnich, woans dat geiht, dat Starven. Gifft dat en richtiget, en verkehrtet Starven?


Digibild Rudi Witzke

Is dat de letzte Opgaav, de een sik annehmen kunn, den Dood dat recht to maaken? Un wenn ik dat nu richtig henkregen do, heet dat denn, dat ik daarmit inverstohn bün? Wenn daar een up'n Dood liggt, de ward doch nich fraagt. Dat löppt denn af, un nüms hollt dat up. Langt dat nich, wenn he inverstahn is mit dat, wat mit em passeert? Mutt he daar noch wat bi dohn, un wat? Löppt up'n Paradox rut, as allens in't Leven. Wenn du lehrt hest to starven, wenn du dat kannst, denn büst all över de Kant. Nich anners, as wenn du nix daarto daan hest. Du kümmst up de anner Siet an, ok wenn du't nich lehrt hest. "He kann nich starven", wat schall dat heten? Ward nich na Handwark un nich na Wetenschap fraagt. Amenn kümmt dat up de Tiet an. De Tiet un de Weg. En Stimm, de seggt: Nu is't Tiet, mok di up'n Padd. Ik weet doch gaarnich, woans dat geiht, dat Starven, dat heet denn: Ik weet nich, wo ik hengahn schull.

Frieda sitt mi mang de Fööt, kiekt naar baben un lickt sik de Snuut: Wo is nu min Leckerli? Recht heste, min Lütten. Wüllt maal sehn, wat wi noch finnen köönt.


Bildutwahl: Rudi Witzke
Foto Amsel-Geleeg: Soebe/Wikimedia Commons
Bild Jedi-Ritter: Pedro Simões/Wikimedia Commons


na baven