Olle Spraak, niege Würd': Vun "Huusdöör" na "Nettladen"

vun Thorsten Filter

Niege Tieden, niege Saken, niege Würd'. Soans kunn een tohoopfaten, wat scheen deit in alle Spraken. Wenn dor enerwęgens wat Nieges upkamen deit, 'ne Maschien, 'n Reedschopp odder ok 'ne geistige Saak, denn willen wi dor ok 'nen Naam för hebben. Man wat för 'nen Naam odder wat för 'n Wurd kann dat kriegen? Wi kunnen dat Wurd ut'e frömde Spraak bloots œvernęmen, wi laten Schrift un Utspraak mier odder minner so, as dat in'e frömde Spraak ok is. Disse Vörgang ward in hoogdüütsch "Entlehnung" nœmt. In Plattdüütsch kunn dat Utlening' heten. Een Bispill ut dat Hoogdüütsch is dat Wurd "Hobby" ut'e engelsche Spraak.

Frömde Würd' sünd jümmers rinhaalt warden ut anner Spraken, dit is normaal. Man dat kunn för wecke Spraken ok 'ne grote Gefoor sien. Wo mier frömde Würd' rinkamen, wo minner egen Würd' warden bruukt. Wenn ene Spraak quienen deit so as Plattdüütsch, wieldat minner un minner Lüüd' disse Spraak ręden doon, denn kann disse Spraak noch fixer doodblieven, wenn vęle frömde Würd' un Frasen bruukt warden. Wi kœnen dat alle Daag' seen. Bina alle plattdüütschen Texten hebben to vęl hoogdüütsche un nu ok engelsche Würd' in. Oft ok, ofschoonst wi plattdüüstche Würd' hebben doon. So lęs ik vaken "weil", "schon", "sich", man wi hebben doch "wieldat/ümdat, al, sik"?

Kunnen wi ok 'nen anner Weg gaan? Jo, segg ik, wi kunnen kieken, woans een noch niege Würd' kunn maken ut'e egen Spraak. Dit Sökent un denn dat Schapent vun'n nieg Wurd, dit kunn een Wurdschaping' nœmen. Wurdschaping' meent toierst dat Makent vun niege Würd' ut Würd' un Wurddelen, wat al dor sünd in'e Spraak. As Bispill kann een sik dat Wurd "Huusdöör bekieken. Wi hebben de beiden Würd' "Huus" un "Döör". De würden tohoopsett un dunn keem dor "Huusdöör" rut. Dit kunn een Tohoopsetting' nœmen. Denn kunn een noch Würd' maken mit Wurddelen, wat alleen keen Bedüdent hebben doon, so as "be-", "ver-", "-schopp". Ut "lęven" kœnen wi "belęven" maken, ut "lopen" kann "verlopen" warden un ut "Land" "Landschopp". Disse Vörgang ward in hoogdüütsch "Ableitung" nœmt, in plattdüütsch kunn dat Afledding' heten. Tohoopsetting' un Afledding', dat sünd de gröttsten Gruppen, dat gifft noch anner, man hier sall dat noog sien.

Nu 'n depern Blick up'e Tohoopsetting' ut twee Höftwürd' (Substantiven). Noch eens dat Wurd "Huusdöör". Hier warden twee Höftwürd' in'e Eentall tohoopsett, "Huus" un "Döör". Anner plattdüütsche Bispillen na dit Munster sünd: Buddelschipp ("Buddel" + "Schipp"), Appelboom ("Appel" + "Boom") odder Melkklüter ("Melk"+ "Klüter"). Un dit Munster kœnen wi bruken för niege Würd', wat dat woll noch nich gęven deit in Plattdüütsch. Wenn wi 'n nieg Wurd wullen maken, so kunnen wi toierst dat Bedüdent in Plattdüütsch beschrieven un denn wat Nieges schapen na dat bekannte Munster. Hier nu miene Vörslęg':

• Browser: 'ne Maschien/'n Tau ('n öller Wurd för "Warktüüg, Reedschopp, Maschien"), wat dat Nett (Internet) lęsen (dörchblędern) deit Nettlęser ("Nett" + "Lęser"),
• Chat: 'n Klœn in't Nett Nettklœn ("Nett" + "Klœn"),
• E-Mail: de elektroonsche Post in't Nett Nettpost ("Nett" + "Post"),
• Hubschrauber: 'n Fleger mit 'ne Schruuv, wat sik rüren deit as'n Dwarl Dwarlfleger ("Dwarl" + "Fleger"),
• Onlineshop: 'n Laden in't Nett Nettladen ("Nett" + "Laden"),
• Partyservice: 'n Deenst, wat sik üm Köst brüden deit Köstdeenst ("Köst" + "Deenst"),
• Website: 'ne Stęd' in't Nett mit wecke Dokumenten up Nettstęd' ("Nett" + "Stęd'").

Un nu, leve Lęsers, gaat bi un maakt sülven wecke Würd'! T.B. bi www.deutsch-plattdeutsch.de kœnt Se de ok ünner de Lüüd bringen!