Olle
Spraak, niege Würd': Vun "Huusdöör" na "Nettladen" vun Thorsten Filter Niege Tieden, niege Saken, niege Würd'. Soans kunn een tohoopfaten, wat scheen deit in alle Spraken. Wenn dor enerwęgens wat Nieges upkamen deit, 'ne Maschien, 'n Reedschopp odder ok 'ne geistige Saak, denn willen wi dor ok 'nen Naam för hebben. Man wat för 'nen Naam odder wat för 'n Wurd kann dat kriegen? Wi kunnen dat Wurd ut'e frömde Spraak bloots vernęmen, wi laten Schrift un Utspraak mier odder minner so, as dat in'e frömde Spraak ok is. Disse Vörgang ward in hoogdüütsch "Entlehnung" nmt. In Plattdüütsch kunn dat Utlening' heten. Een Bispill ut dat Hoogdüütsch is dat Wurd "Hobby" ut'e engelsche Spraak. Frömde Würd'
sünd jümmers rinhaalt warden ut anner Spraken, dit is normaal. Man dat
kunn för wecke Spraken ok 'ne grote Gefoor sien. Wo mier frömde Würd'
rinkamen, wo minner egen Würd' warden bruukt. Wenn ene Spraak quienen deit
so as Plattdüütsch, wieldat minner un minner Lüüd' disse Spraak
ręden doon, denn kann disse Spraak noch fixer doodblieven, wenn vęle
frömde Würd' un Frasen bruukt warden. Wi knen dat alle Daag' seen.
Bina alle plattdüütschen Texten h Kunnen wi ok 'nen anner Weg gaan? Jo, segg ik, wi kunnen kieken, woans een noch niege Würd' kunn maken ut'e egen Spraak. Dit Sökent un denn dat Schapent vun'n nieg Wurd, dit kunn een Wurdschaping' nmen. Wurdschaping' meent toierst dat Makent vun niege Würd' ut Würd' un Wurddelen, wat al dor sünd in'e Spraak. As Bispill kann een sik dat Wurd "Huusdöör bekieken. Wi hebben de beiden Würd' "Huus" un "Döör". De würden tohoopsett un dunn keem dor "Huusdöör" rut. Dit kunn een Tohoopsetting' nmen. Denn kunn een noch Würd' maken mit Wurddelen, wat alleen keen Bedüdent hebben doon, so as "be-", "ver-", "-schopp". Ut "lęven" knen wi "belęven" maken, ut "lopen" kann "verlopen" warden un ut "Land" "Landschopp". Disse Vörgang ward in hoogdüütsch "Ableitung" nmt, in plattdüütsch kunn dat Afledding' heten. Tohoopsetting' un Afledding', dat sünd de gröttsten Gruppen, dat gifft noch anner, man hier sall dat noog sien. Nu 'n depern Blick up'e Tohoopsetting' ut twee Höftwürd' (Substantiven). Noch eens dat Wurd "Huusdöör". Hier warden twee Höftwürd' in'e Eentall tohoopsett, "Huus" un "Döör". Anner plattdüütsche Bispillen na dit Munster sünd: Buddelschipp ("Buddel" + "Schipp"), Appelboom ("Appel" + "Boom") odder Melkklüter ("Melk"+ "Klüter"). Un dit Munster knen wi bruken för niege Würd', wat dat woll noch nich gęven deit in Plattdüütsch. Wenn wi 'n nieg Wurd wullen maken, so kunnen wi toierst dat Bedüdent in Plattdüütsch beschrieven un denn wat Nieges schapen na dat bekannte Munster. Hier nu miene Vörslęg':
Un nu, leve Lęsers, gaat bi un maakt sülven wecke Würd'! T.B. bi www.deutsch-plattdeutsch.de knt Se de ok ünner de Lüüd bringen! De Bookstaff ę ward utspraken as äh. Ik kunn ok ä(h) schręven hebben, man ik möök dat nich ut etümoloogsche Grünnen. |