De Sünnschienkieker in'n Hornung:

So licht as Snee

Na een Bericht von Holger Diedrich free vertellt op Platt von Se Ehrn Sünnschienkieker

Hefft Se maal so'n lüttjen Dunenvagel op de Hand hatt, ne Sneeflock? Wo licht un wo scheun de is! Dat is en richtiges Wunnerwark. As in Märken süht dat ut, wenn de Snee von'n Heben daalkümmt un 'ne witte Deek op Boom un Busch tövert.
Wat för'n feinen Winter hefft wi düt Johr bi uns. Snee liggt op de Wischen un Wegen, dat is'n Gedicht. Fodern Se ok jümmers de Vagels bi Frost? De hefft nu bannig Hunger un nich veel to freten.
Aver nich bloots Freid, nee, ok Malöör bringt de Snee. So licht as de Flocken sünd, so swoor is de ganze Pracht, wenn se up'n Hupen kümmt.
Is ja ok düssen Winter dat Dack von twee Hallen, een Iessporthall in Düütschland un een Messehall in Polen twei gahn von de Sneelast, un dat hett Dode un Verwunn'te geven. Mannomann! Worüm wohl? Dat weern bloots 50 cm Snee in Kattowitz — sünd de denn so swoor? Seker is, de Snee hett Schuld hatt. Oder doch de Minsch? Villicht ok noch de Sünn, de Temperaturen, villicht de Wind, de dorto kamen is? Dat is eenfach an den Dag to veel för dat Dack west! Aver dat passeert nich immer, bloots af un to. Denn is dat Maaß vull! Un wenn dat passeert, is dat grugelig!
De armen Minschen!

Aver kieken Se sik doch maal so'n lüttjen Dunenvagel an, wo unschüllig de utsüht! Eene Sneeflock wiggt doch man bloots so bi 0.004 Gramm, se is so licht as'ne Fedder! Wo kümmt denn bloots so'n groot Gewicht her? Natüürlich! Snee is doch ok froren Woter, dat is ja nu maal kloor, dor bitt kene Muus wat von af. Un so'n Hupen Snee kann noch veel mehr anrichten as'n Dack tweislahn.

De Snee as Deek för de Planten

De Japaners hefft nu opletzt den Bewies dorför bibröcht, dat de Sneeflocken ok de Schuld an Eerdbeven hebben. Lange Johrn hett de Japaner Kosuke Heki de Tosamenschuu von Snee un Eerdbeven studeert. De Geo-Wetenschapler hett de olen Böker sammelt, wat de Mönke in de Klöster in Asien över Snee un Eerdbeven opschreven hebben. Düsse Böker hett de düchtige Mann lang leest — un rekent — un rekent — un keken — un wedder leest — un nu weet he dat ganz nau. Meist wenn dat in de Bargen von Japan veel snieen deit, denn gifft dat in Sommer, wenn dat warm warrt, mehr Eerdbeven as sünst.
"Wo kann dat bloots angahn?", hett een oll Mönk to Kosuke Heki meent, "Snee is doch so licht, un uns Eer is stark un hett'ne dicke Bork? Snee is doch de gode warme Mantel för de Planten in'n Winter." "Stimmt!" sä Kosuke Heki, "aver dor is noch wat!"

De Deek von de Eer

De Bork von de Eer is meist bi 30 km dick, ganz scheun fast, meen ik. Aver wenn wi uns de Saak mal nehger bekiekt, lett de Bork so dünn as en Eierschell!

In dat Bild linkerhand seht Se den Opbuu von den Lief von unsen hartleven blagen Planeten, uns Moder Eer. Ünnen is de Deepde von de Schichten wiest. De Bork von de Eer is mit ehr 30 km en zaarte Krust över en dicken Lief, de na binnen jümmer hitter un hitter warrt. Ok in de bövelste Schicht, den böveren Eermantel (de Schicht twüschen 40 un 400 km Deepde), is en Deel von dat Gesteen fleten — dat is de Lava, de bi Vulkanutbröök rutkümmt.

De Eerkrust sülven is ganz ünnerscheedlich dick: deep in de Grote See faken bloots 5-10 km, in de groten Bargen dorgegen düütlich dicker. Aver ok de Himalaya is man bloots 8 km hooch — dat is gor nix gegen de Schichten von de Eer.

Sneeflocken un Eerdbeven

Un nu höörn Se maal to.
Op de Noordhalvkugel fallt in'n Winter so bi 9 Billionen Tonnen Snee (froren Woter). Dat is doch'n Barg, nich? So'ne grote Masse Snee is doch 'ne Last, nich? De groten Bargen ut Eeer un Steen sacken von den Snee in'n Winter meist poor Zentimeter deep in'n Bodden rin. Un wieldat dor ünnen de riesige Stroom ut gleunig Iesen un Zink sien egen Platz bruukt un de Snee dat Ganze na ünnen tosamendrückt, as'n Deckel op'n Kookputt, föhlt sik uns Eer gor nich goot toweeg dorbi un makt sik dorüm orrnlich breet un strampelt un pampieselt. De fleten Gluutstroom söcht sik denn mit de Tiet en Steed, woneem de Eerdkrust dünn is, finnd't villicht en Schloot, en Vulkan, und dor kümmt denn dat Magma ut Metall, Steen, Lava un allerlei gleunig Undöög mit Dunner un Getöse na buten ruut. Oder de Gloot kümmt nich na buten, se grummelt un mummelt in de Eer rümmer, un dat gifft op jeden Fall en düchtiges Eerdbeven. Dat passeert ok nau so, wenn de Strööm bi veel Regen rieklich Woter föhren, dat drückt de Eer ok bannig tosamen. Se is ja springlebennig, uns ole Moder Eer, un se kiekt sik de Saak nich lang an, wenn een se so afmurkeln deit. Se mach dat nu maal nich lieden, wenn een ehr so quetscht, denn fangt se mit de Tiet an to hosten un to spucken.
Ik much Se maal sehn, wenn Se so'n Minsch en poor Stünnen lang een groten Sack voll Koorn op'n Buuk leggt, dat köönt Se ok nich af! Un so geit dat uns Eer natüürlich ok.

Woso bloots Snee un nich ok Regen?

In Lent, Sommer un Harvst regent dat doch tominnst so veel, as in Winter Snee fallt. Woso schall denn de Snee gefährlich ween, man Regen nich? Dat Woter fallt doch ok op de Eer? — Ja, avers dat blifft nich liggen. In de wärmere Johrstiet verdunst dat ok wedder. In warme Luft is veel mehr Water as in kole Luft! Un dat flütt gauer af in't Grundwoter un in de Meere. Dat Bild wiest, woans so en Waterhuusholl in'n Sommer funscheneert. De Tallen geevt de Menge per Dag an — in Milliarden Kubikmeter. 1 Kubikmeter Woter is 1 Tonn swaar, 1 Milliarde Kubikmeter sünd also 1000 Megatonnen! — De Regen hett ok noch keen Hallendack to'n Insturz bröcht; dat doot bloots Ies un Snee, de liggen blifft!

Wat de Maand bi uns verännert

Bi uns tohuus in Noorddüütschland is de Eerbork bannig dick un stabil. Woter un Snee kann uns nix anhebben. Hier bi uns is dat bloots de Maand, de uns Eer all Daag bewegen deit. Ebb un Floot beweegt nämlich nich bloots dat Woter, nee: ok de Eerkrust beweegt sik en beten mit. Se is nämlich elastisch. Bit 50 cm geiht de Eerkrust op un daal un dat allens, wieldat de Maand mit sien Swaarkraft bloots so an'n Heben steiht. Bi uns passeert dorvon aver rein goornix. Wat? Marken Se dat, nu wo Se dat lesen, dat sik de Eer ünner Se Ehrn Stohl beten in de Hööcht schaven hett or ok beten deper rünner? Ne, ne, dat is nich! Or hebben Se etwa — hitten Grog, de gode noorddüütsche Drink mit Rum — naaa... —?
Nee, dat Hooch un Deep von den Maand kann een nich marken. Een Glück, sünst leevt wi ja an Enn as in'e Achterbahn.

En Staudamm in China

En bannig halsbrekern Kraam is de Dree-Sluchten-Staudamm von den Jang-tse-Fluss in China. He is so groot un wuchtig, dat he de Eerdümdreihn üm sik sülben bremst un dormit so pö à pö de Johrstieden verännern deit.

En Huus as'n Barg

Ok de groten Hüüs sünd 'ne Gefohr för uns Eer.
In Taiwan is'n Huus, 'Taipai 101', dat is dat gröttste Buuwark, wo dat gifft op uns Eer. Dat drückt mit 700.000 Tonnen Wicht op'n poor Quadratmeter Bodden. In Taiwan hefft de Lüü nu noch mehr Angst, dat de Eer wackeln deit von den Druck. Is wohr, keeneen dröff de Eer so dull stuken, ahn dat se mit de Tiet fühnsch warrt.

Woso passeert dat denn nich ünner de Bargen?

De groten Bargen sünd doch veel sworer as so'n Huus?! Woso maakt de nich Malesch mit de Eer? — Na, de Bargen hett de Eer doch sülven op'n Hupen folt't! Woneem de groten Kontinentalplatten tosamenrummst, dor gifft dat Bargen. Indien is in Johrmillioonen vun nerrn an Asien ranseilt un drückt dorgegen, un dat hett den gigantischen Himalaya hoochböört, as wenn een Gummi tosamenquetscht. Ja, wenn de Lüü dor noch en Hoochhuus bavenop sett, dat maakt den Kohl nich mehr fett! Megatonnen an Snee liggt dor ja ok op. Man uns Zivilisaschoon söökt de Steden för ehr Hoochhüüs un grote Staudämme doch so ut, as se graad Lust hett. Keeneen fragt dorna: Is dat ok recht so? Un dor, woneem de Eerkrust dünn is, höört solk Lasten villicht eenfach nich hen?

Meist hefft wi Minschen Dusel un uns Eer reageert nich alltiet so gresig op den Snee, op Hüüs, op Woter un so'n Kraam, dat se bevern un spucken deit, aver dat mag ween, se deit dat enerworrns doch, maal is de Momang, wo ehr dat to veel warrt. Villicht, wenn de gleunig Stroom in de Eer grad an een Steed langkümmt, wo he sik düchtig schubbern deit. Denn warrt dat eng, denn warrt dat gefährlich!
Denn gifft dat'n groot Unglück un wi Minschen fraagt uns maal wedder: Sünd wi sülben schuld? Ne, wi sünd nich immer schuld, aber oft noog.

Minsch, frei di, aver denk ok an de annern!

De Minschen möten sik op instellen, dat uns Eer quicklebennig is. Se wullt dat aver nich so geern weten, dat de Natuur een Saak för sik is un de Minsch nich allmächtig. De Minsch is klook, aver he mag geern glücklich ween, he mag nix weten von Malöör. Dorüm makt he an allerlevsten beide Ogen fast to vör Unglück un freit sik över de Sünn, över sien Leven un över allens, wat he hett.
Ok över sien Geld, dat he mitünner dormit verdeent, dat he anner Lüü anmeiert. Wenn de Eer wackelt, wenn dat Huus kaputt geiht, wenn de Damm breken deit, denn is dat to laat för Nagedanken. Denn mutt een sik verantwoorden för sien Taten.
Aver weet een dat, wenn dat so wiet is? Dat kann keeneen seggen. De Minschen köönt woll nich reken, se wullt dat ok nich. Se wullt glücklich ween, un Se gläuven meist, dat warrt keen Malöör geven, wieldat se so klook sünd. Aver een kann de Natuur nich beschieten, dat gifft en slimmes Enn. Dat kann al morrn sien, aver ok eerst veel later. Uns Eer is lebennig un de Snee un dat Woter sünd nich bloots wunnerboor, se sünd en Stück Natuur, as de Minsch ok. Dat dröfft wi nich vergeten. Un een, de de Natuur Schaden deit, de schad't sik sülben un alle Minschen.

En helligen Februoor mit poor Daag vull Wintersünn un blagen Heben wünscht Se

Ehr Sünnschienkieker.

Un vergeten Se de Vagels nich!