Heimisch Orchideen:
Knabenkruutgewächse

vun Anke Nissen

Familie Orchideengewächse (Orchidaceae)

To de Orchideen, de bi uns wassen doot, höört as Bispill to:

• Lütt Knabenkruut (Kleines Knabenkraut) = Orchis species
• Gemeines Knabenkruut = Orchis moris
• Helmknabenkruut = Orchis Rivini Gouan ok Orchis militaris
• Geflecktes Knabenkruut = Orchis maculata

Orchideen, de bi uns to Huus sünd, sünd vör allen de "Knabenkrüder", as de Volksmund se nöömt. Dat Knabenkruut is bi uns bannig roor worrn, dorüm steiht dat ünner streng Naturschutz.

Dat gifft Knabenkrüder mit runden Wörtelknollen un mit handförmig Wörtelknollen.
To de Orchideen mit runde Wörtelknollen höört as Bispill dat Helmknabenkruut (Orchis Rivini Gouan ok Orchis militaris), dat Gemeine Knabenkruut (Orchis morio), dat Knabenkraut-Männlein (Orchis macula), Witt Knabenkruut (Platanthera-Arten).

Anner Namen för düsse Orchideen:

Bocksgeil, Bubenschellen, Fuchshödlein, Gauchblume, Geilwurz, Kuckucksblume, Guggerkraut, Heiratsblume, Heiratswurzel, Höswurz, Knabenkraut, Standhart, Stendelwurz

To de Orchideen mit handförmig Wörtelknollen (as Finger) höört as Bispill das Breitblättrige Knabenkraut (Dactylorhiza) ok Breitblättrige Fingerwurz (dit Kruut kannst up natte Wischen, de nich düngt worrn sünd, noch af un an finnen), dat Gefleckte Knabenkruut (Orchis maculata).

Anner Namen:

Frauenträne, Margenträne, Marienträne, Herrgotts-Händchen, Christi Hand, Glückshand, Händleinwurz, Handwurzel, Herrgottsfleisch und -blut, Herrgotts-Träne, Johanneshand, Teufelshand.

Welk vun disse Orten wasst up dröge Wischen, anner Orten up natte Wischen, welk up Bergwischen un anner an'n moosig Rain un noch anner up Heideland...

Dat eenzig Knabenkruut, dat ik al männichmal funnen heff, is dat Lütte Knabenkruut (Kleines Knabenkraut). Dat warrt ok Salep-Knabenkruut orrer Narrenkapp nöömt. Dat wasst hier un dor up dröge Wischen, an Hänge un in lichte Wälder. Blöhen deit dat vun'n Mai bet Juni, violettroot.

Breedblättrig Knabenkruut

Sammelt warrt de Dochter-Knollen. Se warrt Salep nöömt. "Tuber salep" warrt de Knollen vun all Knabenkruutorten nöömt. Man: Vörsicht! Se staht ünner Schutz.
Hüüt warrt Knabenkruut as Heilmittel kuum noch bruukt.

Knabenkruut hett veel Sliem in sik. Ut den Grund is dat Kruut al in de Antike as Heilplant bruukt worrn. Man hett de Knollen (Salepknollen) dröögt un to Pulver reven. Dit Pulver wirkt reizlindernd un kann Hosten linnern (Bronchien), kann helpen gegen reizt Mundsliemhuut un gegen reizt Maagsliemhuut.

Ut olle Krüderböker:

"Der Schleim ist vortrefflich gut wider das Gicht und Fußwehe, Podagra genannt, darüber gelegt."

Ik heff leest,

• dat de Wörtel vun't Helmknabenkruut recht wat nahrhaft sünd,
• dat dat "Kleine Knabenkraut" as Huusmittel gegen Dörchfall gell,
• dat man de Schwindsucht mit de duften Orchidee "Angraecum fragrans" (vun de Insel Mauritius) behannelt hett. De dröögten Bläder wörrn mit hitt Water övergaten. Dat geev den Fahamthee, de richtig goot smecken sall.

Leonhart Fuchs ünnerdeelt in sien "Kreutterbuch" vun 1543 de Knabenkrüder in männlich (mennle) un weiblich (weible):

"Breyt Knabenkraut mennle" un "Knabenkraut weible das mittel"
(schall heten: middelgroot). Klick op to'n Vergröttern!

Breyt Knabenkruut Schmal Knabenkruut weible weible weible
mennle mennle das gösser das mittel das kleiner

Leonhart Fuchs schrifft över de Wörtel:

"Die wurtzel seind zwey Hödlin die stehen bey einander wie zwo Muscatnuß/
Das ein oben/
Das ander unden/
welches weichen und runtzelechter ist."

Un över de "kraft un würkung" schrifft he:

"Die wurtzel ist bey den allten in der speiß gebraucht worden.
Wann die menner die grosse vollkommenliche wurtzel essen/
So geberen sie knäblein. Die weiber aber empfangen mägdlin, so sie die kleiner essen.
Die vollkommenliche wurtzel erweckt Lust zu den Ehelichen werken."

As dat bi Leonhart Fuchs to lesen weer, hett man in fröher Tieden glöövt, de Knollen vun't Knabenkruut weern en Aphrodisiakum. Man hett dit dorüm glöövt, wiel de Knollen beten wat utseht as Hoden (Leonhart Fuchs schrifft "Hödlin") un wegen dit Ähnlichsien weer man de Meen, dat müss dor ok för anwendt warrn. Is aver rein Dummtüüg.

"Knabenkraut weible das kleiner" un "Schmal Knabenkraut mennle". Klick op to'n Vergröttern!

Bet in't 19. Johrhunnert rin hett man all dit heilen Wirken vör allen uns heimisch Orchideenorten tospraken.

"Knabenkraut weible das grösser". Klick op to'n Vergröttern!

De tropischen Orchideenorten aver warrt bet hüüt wegen ehr wunnerfien Aroma bruukt. Vele vun uns' kostboren Parfüms hebbt Orchideendüfte in sik.
De gröttst un bekanntest Aromagever för de Parfümerie — un as Gewürz! — is Vanille.

Ok as Genussmittel sünd Orchideen vun Oldingstieden an bruukt worrn.

In Südamerika und in der Karibik wasst Orchideen-Orten, de hebbt halluzinogene Stoffe in sik. Mexikanisch Indianer hebbt sik dor mit berauscht.

Ok in de Homöopathie is de Orchidee bekannt. De Fruunschoh (Frauenschuh) warrt verschreven, wenn een nervös is orrer nich slapen kann.

In de Türkei un bi arabisch Lüüd warrt "Salep" geern bruukt. De dröögten Knollen vun't Knabenkruut "Orchis morio" warrt to Mehl — to Pulver — tweireven un in't Speise-Ies geven. Dat gifft dat Ies enen goden, enen besünnern Smack.

Ut dit Pulver warrt ok en Drunk herstellt, de richtig geern drunken warrt.
Disse Produkte warrt hütigendaags ut Ersatzstoffe herstellt. Orchideen staht international ünner Naturschutz.