James Webb kiekt in't All

vun Marlou Lessing


Vun dat niege Teleskop "James Webb" hebbt wi all höört, as dat to Wiehnachten in't All start is — en Koprodukschoon vun Nasa, Esa (de europääsche Rummfohrtagentuur) un de kanaadsche. Dat schall dat ooltehrwördige Hubble-Teleskop aflösen, dat wi so vele schöne Biller ut de Deepden vun't All verdankt. "James Webb" schall noch deeper in't All kieken un wieder trüch in de Tied, heet dat. Wat is dormit meent?

Kieken?

Nehmt wi toeerst mal dat Woort "kieken". Kieken heet: elektromagnetische Wellen opnehmen un utdüden. Licht sünd solk elektromagnetische Welln, avers nich bloots Licht. Dat Bild nerrn wiest, dat wi Minschen bloots en ringen Deel vun de Welln sehn köönt — den lütten griesen Beriek merrn, de baven vergröttert wiest warrt. Den Rest vun dat "Spektrum" köönt wi bloots föhlen, orr sien Utwirken op uns Lief; vun de ultravioletten Welln warrt uns Huut bruun, de infraroden un de Mikrowelln maakt uns un uns Eten warm. Ok den Rest hett de Minsch sik nütt maakt.


Klick up to'n Vergröttern!

De Strahlung optonehmen, hett "James Webb" (ik much em geern Jimmy nömen) en System vun fien utrichtbore Spegels, de de Strahlung na de Meetinstrumenten wiederleiten deit. De güllen Hööfd-Spegel besteiht ut luder Sösskanten vun Beryllium, mit Guld bedampt. He is heel groot un woor eerst buten in't All to sien vulle Grött uteneenfoolt. He hett mit sien Schöönheit gode Schangsen, dat Symbool för de Jimmy-Webb-Missioon to warrn. He reflekteert de Strahlung op en tweten un drütten Spegel, in de al en Deel vun de Meetinstrumenten verbuut sünd.


De güllen Hööfdspegel in't Labor. Bild: Nasa

"James Webb" schall mit düt "Oog" nu nich kieken, as en Minsch kiekt, sünnern mehr in dat infrarode "Licht". Düsse Wellnlängden dringt faken ok dör interstellare Nevels dör, so dat een sehn kann, wat dorachter is. Dat Hubble-Teleskop kunn dor tomehrst nich dörkieken. För düsse Opgaav hett Jimmy Webb stückerwat Instrumente an Bord:

  • een Kameras för "nehgbi Infrarood", dat sünd de Infraroodwelln, de nehg an den sichtboorn Beriek sünd un de ehr Wellnlängden bet 5 Mikrometer gaht,
  • een Spektrografen för düssen Wellnlängdenberiek, de de Spektren (Verdelen vun Wellenlängen) vun Objekte opnehmen un dordör Künn över ehr chemische Tosamensetten un Tempratuur geven kann,
  • een Spektrografen för dat supernehgbi Infrarood bet Wellnlängden vun 2,5 Mikrometer,
  • een Kamera för "middleres Infrarood" mit Wellnlängden bet 28 Mikrometer.


De Instrumenten sünd in't Spegelsystem inbuut

De "Biller", de düsse Instrumenten opnehmt, warrt natüürlich för uns Minschen in sichtbore Wellnlängden "översett".

Trüch in de Tied?

Siet sien Kinnerdaag dehnt sik dat Universum, de Weltruum, ut. All gröttere Delen, so schient dat dordörch, entfeernt sik vunenanner (dat Tempo nimmt sogor to, wat en groot Radel is). Togliek sendt de Objekte Licht un Strahlung ut. Man düt Licht zuckelt ja bloots mit de Lichtgeswinnigkeit dör't All. Bloots? Sünd 299 792 km pro Sekunn (!) minn?! Naja, en Blixer an de Straat wöör dor al blixen, avers wenn een de Dimenschoonen vun't All vör sik hett, is dat nich allto fix. Dat intressante Video op düsse Siet wiest, wo aasig eelennig dröhnig düt Tempo is. Acht Minuten! Acht Minuten alleen vun de sünn bet na de Eer! Ja — un dat heet, wenn dat Sünnlicht bi uns ankümmt, is dat vör acht Minuten bi de Sünn start't. Wi seht ehr acht Minuten later. Wi kiekt also üm acht Minuten in de Tied torüch, wenn wi de Sünn opgahn seht! Wi seggt dorto: De Sünn is acht Lichtminuten wied vun uns weg. En Lichtminuut, en Lichtjohr usw. sünd Längdenangaven, liekso as "en Autostünn" orr "fief Footminuten".

Kieken heet also jümmers ok: in de Tied torüchkieken. Üm Minuten, Sekunnen (wenn wi t.B. den Maand opgahn seht, de en poor Lichtsekunnen vun uns weg is), üm Nano- orr Femtosekunnen (bi Objekte, de nehgbi sünd) orr üm Johren (bi Objekte, de Lichtjohren wied weg sünd) orr Johrmillioonen un -milliarden.


Dat Universum dehnt sik ut un treckt de Objekten uteneen. Gröttere Verschoon hier!

Op jüst düsse Himmelsobjekten hett "Jimmy Webb" dat afsehn. De, vun de dat Licht an'n längsten to uns reist, sünd de an wiedsten vun uns entfeernten. Un wenn dat Licht so lang Tied harr to reisen, sünd düsse Objekten heel oolt. In Wohrheit gifft dat de mehrsten so gor nich mehr, wi seht bloots nu eerst ehr "Bild" ankamen, wieldess se sik heel un deel verännert, wegbeweegt orr verflüchtigt hebbt. De Post bruukt ja ok faken wat länger

De Instrumenten vun Jimmy sünd nipp dorop utleggt, düsse heel olen Objekten (also ehr elektromagnetischen Biller) to ünnersöken. De Nehgbi-Infrarood-Kamera schall sünnerlich solk Steerns opnehmen, de heel bald na den Uurknall tostann kamen sünd — also welk vun de öllsten Objekten in't All. Noch wieder trüch in de Tied schall dat Meetinstrument för middleres Infrarood kieken, denn vunwegen de Roodverschuven is de Wellnlängde vun de an wiedsten entfeernten Objekte nochmaal grötter. Ok na Planeten schall een vun de Instrumenten Utkiek hollen — Planeten sünd in'n Vergliek mit Steerns en wat jüngere Aart vun Objekten, avers natüürlich intressant, wieldat wi sülven op een leven doot.

Woneem warrt Jimmy Webb sitten?

Anners as sien "Opa", dat Hubble-Teleskop, warrt Jimmy nich üm de Eer kreisen. He is op den Weg na en Punkt 1,5 Millioonen km vun de Eer weg (de Maan is bloots 385000 km weg), un twoors in de Richt weg vun de Sünn, na buten in't Sünnensysteem. Bi Enn Januar kümmt he dor an. Dor kann he stabil sitten un löppt liekso fix üm de Sünn as de Eer. He blifft also "bi uns", man nich as Satellit. Sien Signaaln warrt good fief Sekünnen bet na de Eer bruken, denn sien Entfeernen is etwa fief Lichtsekünnen. Jaja, wi kiekt jümmers trüch in de Tied

Dor buten is dat bannig koolt, minus 270°C, dorwegen mutt allens deeptemperatuurbestännig ween. Sien Energie kriggt Jimmy natüürlich vun de Sünn via Solarmodule. Wenn Jimmy ankamen is, mutt he eerstmal automaatsch un via Feernstüern inricht warrn. Dat warrt noch en spannen Tied; noch veel spannender warrt't, wenn dat Meten anfangt un wi wied un wieder in't All un de Vergangenheit kieken köönt.

De eersten Opnahmen verwacht wi fröhstens na en halv Johr. Dat heet natüürlich, en halv Johr plus de fief Sekünnen, de dat Signaal reist . Dorna warrt wi wieder kieken — in jeden Sinn.


Bild el.-magn. Spektrum: Horst Frank/Wikimedia Commons
16.1.2022


na baven