 |
|
Ut Paradies verdreven vun Rudi Witzke |
|
Gah plattbarft un föhl de Ierd
ünner dien Fööt! unbekannte Schriever
Ik erinner maal an dat, wat ik över de Trolle un Puks un annre Geister schreven heff. Heel wichtig is de Boomgeist. Hei is nich to scheiden vun den Seelengloven. De Seel levt för de Noordlüüd in alle Dinger. In'n Wind un de Wulken, in dat Ruschen vun de Bläder kunnen de Minschen den Boomgeist wies warrn. In den nordschen Gloven wahnt de Boomgeist Bostrœœd in't Huus. Vun ehm un den Schutzboom Vårdtråd hangt dat Glück vun de Minschen in dat Huus af. Üm dat Huus rüm plannte de Familjenöllste veele Geisterbööm. Se wöörn ok Tomtetrœg nöömt. Ünner de Geister levte ok, so weer tominnst dat Höpen, de Tomtegubbar, de Nis vun dat ganze Gehöfft. Hei weer de truueste un wichtigste Schutzgeist vun de Buurn. Nüms keem up de Idee, en Boom ümtohaugen.
Laat mi man de Geschicht in Plattdüütsch vertellen, wieldat se sik neger an't Hart as in'n Kopp afspeelt. Un villicht versteiht de Tomtegubbar dat ok beder. Se hannelt dorvun, woans hüüt Bööm un Strüker Pien andaan ward.
Ik heff en Stapel Biller vun Blaumen över Blaumen in en Goorn, in unsen Goorn. Is en Freud! Un en noch grötter Freud weer dat, mien Inge dor warkeln to seihn. Lüüd up de Lübbersstraat bleven stahn för'n Snack un en Loff för de Blaumen.
Nu hebbt Blaumen, Bööm un Strüük un Gras un Kruut ehr Freundin un Plegersch verloren. Inge is för jümmer gahn, un de Goorn is en Wittkind. Un in dit Johrt brennt de Sünn minnst söven Weken.
Uns Goorn geiht licht bargan. Hei ist en Deil vun en Düün ut de Iestiet, de Ierd ist schiere witte, fienkörnig Sand. Liekers kreeg Inge disse Düün to't Blöhen. Ut elkeen Eck lachten di Blaumen tau. So en lüttes Paradies harr Inge in 40 Johr üm uns Huus to't Leven bröcht. In de Kriegsjohrn vun den Dörtigjährigen Krieg hett Simon Dach en Riemel schreven. Hei wiest uns up, wo de Minsch een beten Glück hebben kannm, wenn rundüm Kriegslüüd sik de Schädel inslaan. In sienen Goorn!
Baven in de linke Eck vun uns Grundstück harr de späder buen Naver in "Grenzbebauung" sien Garaasch sett. Inge harr dorneven mit de Tiet "unsen lütten Woold" hoochtrocken. De Vagels bröchten Ieven. Inge hülp twei, dat se gaud wassen kunnen. Denn steiht vörn to Schutz un Schuul en groote Glasbeerenstruuk un en Wittdoorn. Un dat Vogelrestaurant sünd de Cornuns un de Berberitz. Ünnen an den spitz tolopen Woold wasst nu en dull besneden Wittdann un en Omorikaficht. To'n Afsluss harr Inge de ut Rocksholt mitbröchten Blaumen Bachnelkenwurz, Frauenmantel, Anemone und Wurmfarn plant. Se müßt sorgen, dat se gaud Wader un Schadden kregen. Vun den Naver achter uns keem Bäukenloof, so dat en rechte Wooldbodden entstünn, in den sik de bi uns anfunnene Schildkrööt 40 Johr en'n Slaapplatz un Ünnerkruup buute. In de dichten Strüker harrn lütte Vagels ehre Nester, un in de Berberitz un den Cornus fünnen se ehre Beeren. Wenn de riep weeren, harrn wi veel Besöök.
Inge un ik hebbt all de Johren veel Tiet neveneenanner an't Kökenfinster seten un dörch dat Finster dat Leven in unsen Woold beluurt. Wi kregen nich bloots vele Vagels to seihn. Wi kregen Besöök vun'n Katteiker un sogoor vun'n Boommoort. De Elster, de Eichelhäher un Seidenschwanz kemen boots to en Paus.
Wi sünd aver ut dat Paradies verdreven. Un dat güng so. Baven an de Muurkant vun de grenzbebuut Garaasch seten sik de Amseln mit en blage Beer vun'n Efeu in'n Snavel. Se lutschten, woans weit ik nich, dat Fleisch vun den Karns. De Saam fööl daal, daal up de Ierd vun uns orrer Navers Grundstück. Över den Gemeinen Efeu kannst bi Wikipedia lesen:
Wi, de Naversch un Inge un ik, kregen toierst gor nich mit, dat achtern in uns Holt lütte Efeu-Planten wussen. Na poor Johren kladderte de aver al up dat Dack un ünner de Dackplatten vun de Garaasch un makten Schaden.
Een kunn nich nau seggen, wokeen dat sien Planten weern. De Fruuns einigten sik aver. Meist hett Inge de to hooch kamen Planten vun den Efeu afreten. Dat weer Kruperie in unsen lütten Busch. Een müsst dat bloots weiten, woans een henkeem to den Efeu. In't Fröhjohr 2012 hett Inge mit disse Arbeid noch anfungen. Se hett se nich to Enn bringen kunnt. Se güng an'n letzten Maidag för jümmer. Se harr in ehr ölleren Johren en Mann för den Goorn. De makte twors nich alle Arbeiden, weer aver en gaude Hülp. Nu seet ik alleen dor. Ik harr unsen gauden Goornhülpsmann fragen müßt, wat hei den Efeu wat körten wöör. Ik heff dat nich daan. Ik heff nich an dacht. In mienen Kopp suuste en Karussel. Uns Naversch avers harr mien lege Tiet mit belevt un anseihn. Fründlich bööd se mi letzt an, dat ehr Goorn-Hülpsmann den Efeu beten daal halen wöör. Ik nöhm dat Angebott an. Wat bleev mi mit mien 100 Perzent Swoorbehinnerung för en anner Weg?
De Goorner keem un krööp nich an de rechte Siet hen na den Efeu. Hei stünn vör den Wittdoorn, den Glasbeerenstruuk, de Wittdann un de Omorika-Ficht. Hei sneed vun de Bööm so veel af, dat hei licht ahn sik to bücken to den Efeu an de Garaaschenwand kamen kunn. De Schneis weer trecht. Up den an'n Rand vör'n "Woold" anleggte Steingoorn peddte hei den Zwergenkonteneaster orrer Zwergenmispel un annere Planten vun'n Steingoorn twei.
An een vun de neegsten Avende klingelte hei bi Klock negen avends bi mi Storm. Ik keem ut'n Slaap. Ik müßt mit mien lahm Flunken rut ut de Puuch un naseihn, wat nu loos weer. Hei hett veel snackt in en Mengels vun sien Mudderspraak un Düütsch. Ik glööv, hei wull Geld. Ik heff nix tahlt. — Hebbt wi bi uns en anner Boomkultur?
Mien Dochter Tina hett de Naversch anropen un ehr de Saak vun dat Strüker- un Bööm-Snieden vun ehren Goorner vertellt, woll ok wat keddelig up beide Sieden. De Naversch sää, se wüßt vun nix wat vun, liekers se ehm den Updraag geven harr. Uns Goorn ward vele Johr bruken, bit in de Eck wedder en sloten Holt stahn kunn. Inge un uns Schildkrööt hebbt nicht dat Toschannenmaken vun uns lütt Paradies mitkregen. Un en tweites Paradies ward dat nich geven.
Wi sünd ut uns lütt Paradies verdreven. Ik glööv, disse Geschicht is en Teiken vun uns moderne Welt, wat een vun Planten-, Strüük- un Böömplegen höllt. De Regenwoold ward Dag för Dag weniger. Bestes Eddelholt ward in E-Warke verbrennt, dat naug Strom dor is.
Dat is in anner Länner binah so, wo aver de Wööst sik utbreidt, dor hett een Goom, een Boom groot Bedüden. Een kunn sik an Israeel een Bispill nehmen. Dort ward ut Wööst gröne Woold. Dor plannt alle Länner un Städer ut de Welt Bööm. Ik bruuk nich to schrieven, woso dat so ist. Kannst Paat vun een Boom för 45,00 Euro warden. Kannst aver ok hier Tohuus gaud mit Planten un Bööm ungahn.
De Field Schools in Israeel warrn nütt vun den Israeelschen Naturschutz SPNI. Schöler kamen un liernen Bööm planten un plegen.. Een Ministerium stüürt den Naturschutz. De SPNI, de israeelsche Naturschutz, heegt sien Land wat strenger as bi uns. Up uns Wannerfohrten vun de Klassen stahn Bööm nich up't Programm.
Wat so in'n Lütten bi uns up't Gehöfft passeert is, passert in't Grote in uns ganze Natuur. Jümmer miehr Regenwald ward ümhaugt, dat een Palmölplantagen anleggen kann. Orrer dat een Land för de Sojabohnen kriggt. De Regenwald is aver för uns Leben wichtig. Hei is de Lung vun uns Ierd. Lang al weiten wi, wat dat Gröön vun den Woold, wat de mächtgen Stämm, de poor Hunnert Johr old sien köönt, för uns bedüden. De Dichtersmann Simon Dach levte vun 1605 bit 1659 de meiste Tiet in Königsbarg. De Dörtigjöhrige Krieg tovte villicht dor nich so as in anner Deilen vun uns Land. Een Freud weer dat Leven in disse Noottiet wiss nich. Dor is dat besünners wichtig för uns, hentokieken un hentohören, wat de studeerte Pastoor un Liehrer to seggen harr. — "Gah in dien Goorn! Pleeg dien Blaumen! Snack mit jüm, höör tau, wat se singen! Nimm dien Boom in'n Arm!" Un Saint-Exupéry schreev: "De Freden is en Boom, de lang wassen mutt." Lütt fangt allens an, denn aver geiht de Tsunami över dat Land un de Ierd bevert un spiet gläuhnige Brocken un Asch in den Heven. Lütt fangt allens an, bi unsen lütten "Woold" achtern links up't Gehöfft, de maal weer. Wat dat ok Gaudes bringen Tsunamis gifft?
Simon Dach: Goorns Loff (1645) De een hett Lust to't Wörpeln un to Koort'n, Mi fehlt dat Speel, Tön up Viegelin's Sieden: Wat ik nich heff an Geld un groote Schätzen, Annahm'n ‚ de groote, rieke Welt weer mien,
Ji ollen Bööm un ji noch jungen Planten, |
|
24.8.2013
|
