Horst Wernecke vertellt:

Dat Philantropin to Trittau

Hüüt kennt een den Utdruck "Philanthropin" ja nich mehr, man in dat 18. Johrhunnert weer düsse Aart School "de Erfinnung" överhaupt. Philantropismus heet nix anners as "Menschenfründlichkeit", un de weer ok nödig, wenn een de Schölers ut den stockstiefen un strengen Ünnericht vun dormols ruttrecken un dat Lehrn in natüürliche Bahnen lenken wull. In Düütschland geev dat toeerst twee Scholen vun de Aart, een groote in Dessau, de vun den Hamborger Johannes Basedow inricht worrn weer, un een lütte in dat stormarnsche Trittau, de Joachim Heinrich Campe in't Leven ropen harr. Campe, de bi Basedow lehrt harr, weer bi de Grünnung vun de Trittauer School in 1783 al 'n bekannten Mann, de na sien Studien in Halle al veer Johrn as Huuslehrer bi den laterhen so hoochberühmten Naturforscher un Geographen Alexander von Humboldt un sien Broder Georg west weer. In Dessau hett he bi Basedow ok wull 'n beten Arger hatt, denn vun dor trock he stantepee na Hamborg, neem he tomeist Kinner ut rieke Koopmannsfamiljen ünnerrichten dee un so to Geld keem. In de Tiet hett he markt, dat dat för de Göörn gor nix Rechts to lesen geev, un sik eenfach hinsett un süllm wat upschreven, un dat denn gliek so eenfach, dar se dat ok verstahn kunnen. Bito hett he noch ingelsche Kinnerböker in't Düütsche översett, to'n Bispill ok den "Robinson Crusoe" vun Daniel Defoe.

De Ümgeven vun't ole Trittauer Slott: Water, Wischen, Woold

As em de Arbeit in Hamborg över'n Kopp wassen dee, is he mit Fru, Dochter un veer Schölers na Trittau gahn un hett sik dor den Amtshoff köfft, wat sotoseggen de Resthoff vun dat afreten Slott weer. Hier in sien egen Huus wull he de Ideen vun en kinnergerechte Utbillung in de Daat ümsetten.

Un wat weern dat nu för Ideen? — Toallereerst leeg em dat an Harten, dat all Kinner, riek odder arm, Jung odder Deern, wat lehrn schulln, un dat ok ganz unafhängig dorvun, woans de Natuur jüm mit Grips odder Hannigkeit utstatt harr. "Chancengleichheit" wöör een hüüt dorto seggen. — Denn meen he, dat "Kopp, Hart un Hannen" je na Anlaag alltogliek utbillt warrn schulln. De Vörleev för de een odder annere Arbeit wöör sik mit de Tiet sachs rutstelln. Wichtig weer för em ok, dat de Schölers, de ja in jüm ehr Entwicklung ünnerscheedlich wiet weern, dat ok jümmers "begriepen", wat se deen. Un mit "begriepen" meen he, en Saak würklich anfaten odder gor maken un to glieke Tied doröver nadenken. Dat Leven up den Amtshoff vun Trittau weer em dorför jüst recht, denn hier geev dat alle Daag so veel verschedenardige Wark- un Landarbeit, dat dat gor nicht all schafft warrn kunn. "Projekt-Methode" heet dat hüüt bi de Persetters. — Un denn harr he bi den Schweizer Pädagogen Pestalozzi leest, dat dat Lehrn an besten vörangahn wöör, wenn de Schölers in en groote Familie leven deen, neem se ok Leefde un Towennung vun'n Harten her kregen. Nu, dat harrn se in de "Grootfamilje" Campe wiss doch. — Vun den Franzoos Rousseau, de dunntomol al veel över "Erziehung" schreven harr, hett Campe lehrt, dat de Minsch sik beter entwickeln wöör, wenn he sik up sien natuurhaftig Wesen besinnen dee un in de Natur leven deit. Nu, dorvun geev dat ja in Trittau mank Wischen, Water, Wohld un Moorkuuln mehr as noog. Bito geev dat hier noch neven all dat Land twee Peer, tein Köh, 'n Dutz Höhner un 'n ganzen Barg Aanten un Göös, de up de Bille un de Möhlenbeek rümpalschen deen.

Campe, de Philanthrop

Campe hett sik sien Arbeitstied up den Amtshoff recht nau indeeln müsst, anners weer he mit all sien Doon gor nicht kloorkamen. De fröhe Morrn höörs dat Fodern vun de Beester, denn keem de Schoolünnerricht. Na dat Meddageten güng't an de Bewirtschaftung vun den Hoff. Kloor, dat dorbi all Schoolmaten mit anfaten müssen. Jedeneen harr sien faste Upgaven in de Bueree. Dat güng vun Utmesten, Melken, Plögen, Meihen un Seien bit hen to dat Utbetern vun Muurwark un Holtschüern. Kloor ok, dat Fru Campe jeden Dag Hölp bi de Huuswirtschaft hebben müss. An'n Avend hett Campe sik hinsett un Böker schreven.

Bi dit Leven kunn dat nicht utblieven, dat de Huusherr sik 'n ganzen Barg Ahnung över Land- un Ackerbu anegen dee. All wat em dorbi in de Mööt keem, hett he foorts mit sien Lehrjungs diskereert. Un männigmol hett em een vun de Schölers 'n beteren Rat geven kunnt as de klooken Bökers. Süllm up Reisen hett Campe sien Gedanken un Erfahrungen liedensgeern in lange Breven an sien Jungs upschreven. As he t.B. in dat Dörp Mühlenrade 'n Barg Storknester up de strohdeckten Huusdacken sehg, hett he glieks wat över Vagelschutz upschreven. Un as he in't Lauenborgsche sworen Ackerbodden andreep, harr he nix anners to doon as wat över de verscheednen Boddenaarden un den Anbu dorup antomarken. In de grooten Wohlds hett he over dat Anleggen vun Schonungen un de Verwertung vun Nuttholt nadacht. Un as he över den Stecknitz Kanool keem, hett he sik foorts Gedanken över de "bestmögliche Warenbeförderung" to Water un to Lannen maakt. Nie nich hett he avers vergeten, wat över de Egenaarten un Sitten vun de Volksstämm, mit de he up sien Reisen to doon harr, ruttokriegen un jüm dat all bitobögen.

As de Hartog vun Brunswig em jümmers wedder beden dee, doch as Schoolraat in sien wietlöftiges Land to kamen, dor weer Campe erst 'n beten tögerig, wieldat he so an sien Schölers hangen dee, man denn hett he nicht anners kunnt un is 1786 in dat Hartogdom översiedelt. As hogen Staatsbeamten kunn he nu ja veele vun sien philantroopschen Ideen in de Schoolen dregen un to jeedeen Tiet nakieken, was se wull up fruchtbaren Bodden fulln weern. Mi dücht, Campe woor ok hüüttodaags 'n ganz modernen Persetter sien.

Landschap in Stormarn