Horst Wernecke vertellt:

Mit de Hygenie weer dat nicht so


Wenn een hüüt de schieren Teerstraaten mit de Waterrönnen un de Gullis an de Siet odder ok de Badinrichtungen in en modern Huus mit Waterklosett, Bidet, Waschbeckens un Tehnduschen süht, denn mutt een sik doch fragen: Woans hebbt dat de Lüüd in ole Tieden hollen?


Raseer- un Tähnputztüüchs: geev dat dat?

De Antwort kann leider blots heten: gor nich!


Nachtpott (ahn Inholl)

De mehrsten Hüüs weern to'n Bispill in dat Middelöller so lütt un stunnen so dicht bieneen, dat dor gor keen Platz mehr för Affall weer. Wat hebbt de Lüüd daan? Se hebbt den Schiet eenfach up de Straat kippt. Wieldat dat nich blots Kokenresten, sünnern ok Exkrementen weern, geev dat türlich 'n Heidengestank af, tomool Farken, Schaap, Köh un Hunnen hier rumlepen un ehrn Unrat dortogeven deen.

De Hamborger Stadtmedicus Johann Bokel meen 1597 in en Schrievstück dorto: " ... daraus so ein greulicher Gestank entstehet, daß, wer fürüber gehet, wol in Ohnmacht fallen möchte." He beklaagt ok, dat de Fleeten un Beken mehr ut Unrat denn ut Water bestahn deen.


Kledaasch waschen güng so (Fruunsarbeit)


Waschschöttel un -krog

Wuschen hebbt de Lüüd sik ok blots an'n Wekenend, wenn't in de Kark gahn schull; man ok nicht to dull, Water weer ja knapp. Un so kregen mehrstendeels blots de Hannen un dat Gesicht 'n beten wat Natts af. In de meisten Karken hett dat noch mehr stunken as tohuus, wieldat de Gruften ünner de Steenbodden gor nich richtig dicht weern. Besagte Dokder Bökel beklaagt to'n Bispill: " ...daß die Lufft die Kirchen nicht durchwehet, besonders die Fenster stets zubleiben ... und dann offtmals faule Dämpfe und giftiger Qualm aus den Todtengräbern herausgehen, so die Lufft inficiren."


Reinlichkeit weer swaar — ok düt geev dat nich

De Wännen vun de Wahnungen weern mehrstendeels eensteenig upmuurt un wöörn mit de Tiet so brüchig un fuchtig, dat een in de togigen Stuven un Kellerrüüm blots krank warrn kunn. Bi Stormweder hett dat in de meisten Dacken so dull rinregent, dat de ganzen ünnern Kabusen ünner Water stünnen. Männigeen Huusmuur is ok afsackt, wieldat de Fundamenten vun de Watermassen in de Straaten ünnerspoolt worrn weern. Bi groote Küll hebbt sik de Lüüd mitto daaglang üm de eenzigte Füürstell in't Huus — un dat weer de Kaakherd in de Köök — huckt, blots üm 'n beten Warms aftokriegen.

Dat weer keen Wunner, dat in de norddüutschen Städte Hamborg un Lübeck een Süük de anner aflösen dee. In de Johrn twüschen 1521 un 1597 hebbt solk Krankheiten bit to een Drüttel vun de Stadtbevölkerung hinrafft.


Fiene Sepen? Geev dat ok nich. Reinlichkeit weer ruug: Kernseife!

Dat leeg ok mit doran, dat dat sowat as 'n ärztliche Versorgung meist gor nicht geven dee. In Hamborg geev dat üm 1600 rüm to'n Bispill för över 40000 Inwahners blots söß richtige Dokters un dree Afthekers. Un de poor Spitaals, de dat in de Stadt geven dee, kunnen de Floot vun Süüke a'lang nicht Övermann warrn. Dat weer ok keen Wunner, dat de eenfachen Lüüd, de so bi veertig Johrn weern un hard arbeiden müssen, in de Tieden as heel old gellen deen. Un de mehrsten vun de sehn ok so ut mit jüm ehr Tehnlücken, graue Huut un daalböögten Puckel.


Na de Översicht över de Bidrääg
Literatur: Geschichte der Stadt Harnburg.
Eckart Klessmann. Hoffmann und Campe Verlag, Hamburg 1981

27.4.2014


na baven