Jan Kloog

vun Ewald Eden na de hoochdüütschen Notizen vun Marlene (Libelle) Stamerjohanns un ehr persönliche Erinnern an dat Gebören in ehr Kinnertied in de Anstalten van "Weenen" in'n Landkreis Ammerland

De Moorpadd bukkelt un mullt lang vöör sükk hen an d’ Küstenkanoal. Dor achter sticht dat Hochmoor liek an. Boaben steit Jan un tööft. Dat is de achuntwintichste August nägenteinhunnerdveertich.

Föör Jan oaber is dat de tweeunszäßtigste Dach un vandoach, dat weet he, geit dat üm sien Lääven.

De Sünn klautert mit hör lächted Weeten över dat ovtörfte Moor. Jan steit breetbeenich dor – sien bruune Linnenbüx schall hüm nich up de Footen fallen. He steit fast in de köölige Fuchtichkeit.

Jan is tein Joahr old. Jan lustert up de Moorpadd andoal. Jan tööft. Dorbi räkent he. Elker Mörgen räkend he so. Dat is vandoach de tweeunszäßtigste Dach. Särß moal söäben Doach har dat Schoolfree duurt. Denn keem Sönndach. Denn keem Moandach un dat is nu twintich Doagen her. Twee Sönndoagen sitten dor noch in, denn hevv ikk achtein Moal in d’ School fäält.

Un vandoach is Sönndach. Verleeden Sönndach hevv ikk twalf Moal fäält. Dor keem de Schoolmester. De hevv ikk nich glieks spitzkräägen, wiel he to Foot keem un blossich een lüütji Mullwulk achter sükk antrukk.
Dat gung so:

„Moin Jan. Wo geit di dat?“
„Allerbest, Heer Schoolmester.“
„Un wu geit dat dien Moder?“
„Allerbest.“
„Un dien Voader?“
„Ok allerbest, Heer Schoolmester.“
„Un woarüm kummst Du nich noa d’ School?“
„Ikk weet all allens, Heer Schoolmester.“
„Soso. Denn büst du Jan Kloog.“

Denn wee de Mester över dat ovtörft Moor strumpelt, wor Voader un Moder hüm all tomööt leepen. De Mester har schnakkt, un Voader un Moder harn blossich nikkoppt. To d’ Vespertied, as de Öllern van d’ Törfstääken un Törfringen trüchkeemen, sään see nix.

Eergüstern is een in d’ Huus koamen, de veel to särgen hett. Dor har ikk ok all söbentein Moal fäält. De hevv ikk glieks sehn. De keem mit sien Foahrrad de Moorpadd hoch, un trukk een grooten Wulk achter sükk an.
Dat wee so:

„Heil Hitler, Johann, ikk bün de Dörpsbuurenföörer. Woarüm büst du nich in d’ School?“
„Ikk weet all aal, Heer Föörer.“
„So. Wat weets du denn?“
„De Bookweeten steit, de Steenen faalt un de Appels köänt in d’ Kanoal schwemmen, Heer Föörer.“
„Soso. Un wat weets du noch?“
„Dor achtern is Holland.“
„Soso. Weets du ok, wor dien Öllern sünd?“
„Hauptsoak, see weeten sülven wor see sünd, Heer Föörer.“

De Föörer har Läärstäävels an, un is dormit över dat ovtörft Moor steustert. He hett stilkens ropen: Heil Hitler, Heil Hitler. So hett he stilkens ropen.

Dor ween an de Dach tominnst ünner füfftich Lüü an d’ Törfstääken un Törfringen. Un nümms hett hochkääken.

„Heil Hitler, Johann“, sää de Föörer un poas in de Kurbels. „Hauptsoak gesund!“, har he hüm achteran ropen. „Hauptsoak heel un gesund.“

As de Föörer wäär in sien Föörerhuus bi sien Föörerfroo wee, sää he to sien Froo: „De Jan van d’ Moor de hett see woll noch aal – oaber nich aal in een Riech. De hört in d’ Verwoahr un nich in de School. Ikk schall woll de Gauleiter Bescheed särgen un de Amtsdokter anfördern. Ikk moot woll de Mester een poar Froagen över Jan stelln, dat de Gestapo kummt un hüm ovhoalt.“

He, Jan, hett allens säker hört – he kann dat Denken hörn, glieks wenn een sien Denken denkt. Un de Föörer in d’ Dörp denkt noch veel gefaarlicher as de up dat Bild in de School.

To d’ Vespertied, as sien Voader un sien Moder van d’ Törfstääken un Törfringen keemen, har Moder de Hannen vöör hör Oogen hollen, un Voader har hüm siene groode bruune Hand up d’ Kopp lächt.
He kunn hör Denken hören.
„Nümms un keen Minsch schall mi finnen“ – dat har he hör sächt.

Dat wee eergüstern an d’ szäßtigsten Dach. Oabends har he sien Schrievtoafel ut d’ Schooltaasch hoalt, un de buten an d’ Lucht holln. Doarup stunn:

Dat Holland
dat Deep
de Sood

un denn noch:

de Wilgenkörf
dat Reep
de Sicht
Bookweeten
Föör dree Doach jümmer veer Appels

Denn har he up de Toafel speet un de Worden wächwischt.

Binnen geev dat Bookweetenpannkook mit Spekk.

He har Voader un Moder dankt föör sien Lääven un dorföör, dat he soveel wuß. Denn har he sien Stroosakk upschküddelt, un in d’ Nacht een büld Luuden van d’ Moor her hört.
Sien Ollen oaber sään nix.

Güstern, an d’ eenunszäßtigsten Dach, wee he heel froo buten. He muß sien Verstääk kloarmoaken.
Nu is dat Verstääk kloar – in d’ Moor in de deepe Sood. Un nümms un kien Minschke kunn de Dekkel van de Pütt hochtilln.
Dat wee so:

Toeers de groode Flint, de in d’ Mirden de Busten hett, dör d’ Hochmoor droagen – up Holland to – nich heel bit Holland – blossich bit noa d’ Arper Deep – nich heel bit noa d’ Arper Deep – blossich bit up dat Gröönland dorvöör.
Dor an de breede Schloot – dor is dat deepe Sood mit de Eekenholltdekkel dorup. De Dekkel hett een Grääp ut Iisen, de twee breede Hann’n umschluten köänt. De is van ünnern dör de Planken dreeven.

As he trüchkeem, stunn de Sünn all scheef an d’ Hääven.

He is laang nich mehr in d’ Hochmoor wääsen, dor kunn d’ geböörn, dat dat Moor een Minsch mit Steen inschlook, de nich leuster, worhen he sien Footen schoof, ov wenn he nich doran denken dee, dat dat Moor aal särß Stünn’n dreef up Holland to.

Bi Neemoand kann man sükk ok stuur verlopen. Dat har sien Voader hüm sächt, de wee joa Hollandloper.

Denn de Wilgenkörf. Deep ünnern up de Grund de langste Reep, de up d’ Deel hung. Dor boaben up denn dree moal veer Augustappels. Veer föör elker Dach un föör dree Doach.

De Sicht van d’ Brett langen, boaben up lärgen un mit de Körf noa d’ Bookweetenfeld joagen, een Arm vull Bookweeten sichten, een Pupp van binn’n un mit Sicht un Körf över d’ Hochmoor Richtung Holland droagen.

Nich heel bit noa Holland – blossich bit an d’ Arper Deep – nich heel bit noa d’ Arper Deep, nich heel – blossich bit up dat Gröönland dorvör, in dat he de deepe Sood wuß. Dor har he denn de Bookweetenpupp in d’ Gras lächt, de Sicht, de Appels un upletzt dat Reep.
Allens de Riech noa.

Dat een Ennen van d’ Reep mit een Aachtknütt an de iistern Greep van de Eekendekkel fastmoakt, de Hochkant an de Pütt stunn. Mit dat Reep de Deepte van de Sood utmääten, un up Moat de Flint mit een Poahlstik fastmoakt. Dat sünd Seemannsknütten – de har sien Voader hüm wiest. De wee joa Frömdlöper in Holland. Van dor foahren de Schkeepen bit noa Kap Hoorn, wor de Kinner ok up bloodfööt noa de School goahn dürden.

Toeers noa Holland stallen un denn noa Kap Hoorn – wenn he groot is.

Nu de Dekkel drein un hüm wäär hochtillen, nich heel – blods so wiet, dat de Grääp in de Sood wiest. Denn de Steen in de Sood schmieten, de bummelt akkroat twee Footen över d’ Woater. De Appels achteran schmääten.

Denn wee he in d’ Sood klautert. Jümmer moi noa de Riech. De Sprossen van de iistern Ledder, de in de Deepte föört, mit Bookweeten ümwikkeln – so kann he week hukeln in sien Verstääk. In de särßste Spross kummt dat Övers föör de Steen. Up de daarte Spross har he dat Reep greepen un sükk ovseilt.

He kunn up de Flint sitten as een Rieder up een lüütji Peerd – blods nich so week. Mit de Footen kunn he an de Appels langen.

Nu wee dat aal good – un he klauter ut de Sood, üm de Dekkel doruptoschuuven – nich heel, anners wüür he de joa nich mehr rünnerkriegen. Wenner de to is, kricht de nümms un keen Minschke wäär up.

Nu is dat Verstääk kloar.

De Sünn stunn nich mehr över Holland. He muß över de Heid trüchlopen. De Körf in de Deel stelln un de Sicht an d’ Brett hangen.

To Vespertied, as sien Moder un sien Voader van d’ Törfstääken un Törfringen keemen, söch sien Moder twalf Augustappels un sien Voader dat lange Reep. Wiel he hör Denken hören kunn, sää he: „Nümms un kien Minsch word ni nich dat Reep un de Appels finnen.“

Denn geev dat Bookweetenpannkook mit Spekk.

Dornoa hett he sien Stroosakk upschküddelt.

Bi Nacht keem Schnakken ut d’ Moor. Een büld luude Worden. De Öllern sään nix.

Un nu is Sönndach un de tweeunszäßtigste Dach un he steit hier över de pukkelige Törfmullpadd un tööft. Heino Reil, de harn see ok ovhoalt an een Sönndach. Mit een groodet schwaarted Auto – so van sien Moder wäch. Dorbi har Heino nich moal mehr een Voader hat – de har een Kugel ovkräägen.

Dat wee noch vöör d’ Schoolfree. Dat wee vöör akkroat achtunnängzich Doagen. Heino, de wee ok in d’ School sittenblääven, he muß jümmers de sülvige Klaass noch moal moaken, dorbi wee he blods wat schwöörder un wat stäviger as de annern, un nich so flink as de annern – oaber anners wee he leev.
De hevvt see in d’ Verwoahr in Wehnen dodmoakt, veertein Doach hett dat duurt. Aal Lüü hevvt dat wußt – sien Moder wuß dat ok – blossich, de kunn dat nich glöven. See stunn elker Mörgen bi d’ School vöör d’ Richel to wachten – ok noa de School – eelich stunn je jümmers dor.

Un he, Jan, wee ditmoal ok nich versett worden. Dorbi wuß he doch allens. Oaber jümmer, wenn he de Mester up een Froach antern wull, fungen de anner Kinner an to lachen. Ochher – wat wuß he nich allens … in d’ Moor givt dat Planten, de frääten Deerten, de fleegen. So as Fleegen fleegen. De hevvt Liim an de Blöä, dor fangen see de mit, un ünnern in d’ Moor frääten see de up.
Bi d’ Moorbrannen is de heele Törf heet un düchdich Rook trekkt dor.
Oaber in d’ Moor läävt ok een Füür, dat iiskollt is un nix verbraant.
Dat Füür kann hen un hersuusen över dat heele Moor, un ov un to deelt sükk dat Füür un kummt bit vöör de Moorkoat. Denn schient dat dör de Busten, un wenn man heel saacht is, schakkert dat Füür un dat Moor blaart.

Un net as he dat in d’ School särgen wullt har, fungen de annern an to guffeln. „Das ist das Irrlicht“ sää de Meester. „Das Irrlicht, das Irrlicht“ laachen de Kinner un dries har he sien Ökelnoam wäch. „Irrlicht, Irrlicht“ särgen nu aal an hüm, „dor kummt dat Irrlicht!“

Un een Fleut ut Reit hett he sükk moakt, dor kann he de busige Wind so noafleuten, dat de Rohrdommels upfleegen. Un een Lerche hett he handmakk – de sticht in d’ Lücht un blivt dor stoahn, oahn mit de Flöägels to wirren, un dat Moor drifft doch aal särß Stünnen up Holland doal, netso as Ebbe un Floot. Dat kummt van d’ Moand, hett sien Voader sächt – un bi Neemoand rägend dat Moor van ünnern noa boaben.

Dat hett he mit eegen Oogen sehn bi dat groode schwemmend Land.
Nümms in d’ School glövt hüm dat.

Un wenn de Lüü dat Moorbrannen nich moaken, denn wasst ok keen Bookweet, van de Moder jümmer ‚Bookweeten Janhinnerk' mit Speck moakt, Sönndachs. Un dorvan rükkt he jümmers noa Rook in d’ School. Moandachs. Denn särgen de annern: “Smoltmors, Smoltmors”.
Wenn see hüm doch blods schnakken leeten, denn wee he ok nich sittenblääven.

Eenmoal hett he Moot foat, dor hett he sükk mäelt, un de annern harn wäär „Irrlicht“ ropen, un he muß sükk oahn Antern to köänen wäär hensetten.
„Oaber ikk weet doch allens, Heer Schoolmester“, har he sächt, un de Mester har antert: „Jan, du weets woll allens – du weets blossich allens anners as de annern.“ Un as de annern Kinner wäär ansetten to lachen, har de Mester blods sächt: „Weest still!“

An de letzte Schooldach vöör Haarstfree goahn wi aal in d’ Moor to Törfringen. Nu steit de Sünn all temlich boaben, bold kummt dat schwaarte Auto. Dat weet he wiers. Tomoal hört he sien Haart bubbern. Un wenn see mi doch to foat kriecht – un wenn see doch de Dekkel hochtilln köänt?
Denn schnie ikk eenfach dat Reep twei.

He bösselt in de Moorkoat, üm de schkarpe Sicht to hoalen, dormit he dat Reep ok tweischnieden kann. He kummt ut de Deel wäär noa buten – twee Trää. In d’ rechter Füüst hollt he de Sicht – un vöör sien Footen sitt de Lerche. See luurt to hüm hoch – sticht piedelik in de Lücht un blivt stuv boaben stoahn, as sükk de Sünn hochkant stäelt – ut de Wulken wassen iistern Trappen – tüschen de Wulken haangt een Reep andoahl mit een Achtknütt.

Dor, wor Hääven un Moor inanner övergoahn un dor, wor sien Öllern wääsen mooten – dor hoalt dat Moor sinnich de heele Hääven to sükk her. Un van vöörn van d’ Moorwäch kummt een grooten bruunschen Törfmullwulk an – oahn Auto, veel hooger as de Moorkoat un veel hooger as de School un noch veel hooger as dat Huus van d’ Moorvogt.

As Jan net särgen will „nümms un kien Minsch“, dor hett he all sien heelet Bekk vull Törfmull.
Dorvan moot he gräsich knücheln.

Van sülven dreien sükk sien Footen dorhen, wor noch keen Mull is – wor de Lücht noch schier is – noa d’ Hochmoor hen – un he löppt in d’ Hochmoor rin – jümmer dwarß noa Holland, över dat Gröönland, an d’ Soodverstääk vöörbi, üm dat Arper Deep ümto, jümmer liekut up Holland doahl – jümmer up Holland doahl – up Holland doahl …