Unvergeten
1941; 1938

vun Claus Günther

Ik gläuv, he keem jüst vun de Arbeit, as he mi opfullen is un ik em schamfeert heff. So een as he, kenntekent dörch den geelen Steern an sien Mantel, de höört doch den Afschuum to!, heff ik dacht. Ik harr dat oftins leest un in't Radio heurt, un de Lüüd seen dat ok. Bavento verseuk he, sien Judensteern mit de Aktendasch aftodecken — dat weer verboden!

Wi schreven dat Johr 1941, un ik bün noch Kind west; unschüllig, sotoseggen. Aver so heff ik nu mol nich hannelt! "Laat goot sien!", mag männicheen hüüt denken. "Över düsse Geschicht is doch al lang Gras wussen — dat is wiet mehr as sösstig Johren her!" Stimmt; aver mi hett se mien Leevdaag nich loslaten. Blots: Togeven, wat schofelig ik mi opfeuhrt heff, dat fallt mi ok hüüt noch swoor. Dat Slimmste is: Deep in mien Hart binnen heff ik domols al wusst, wat entfaamt dat weer, wat ik ropen heff. Man de "Propaganda", de harr ehr Düwelswark doon!

Dat ik to de Tied eerst teihn Johren oolt west bün, laat ik för mi as Utreed nich to.
Op de anner Siet bün ik mit de Vörgaav opwussen, de groten Lüüd as "Respektspersonen" antokieken — as lüttjer Butt müss ik en "Diener" moken, mi verbeugen bi't Godendaagseggen! Kann mi mol jichtenseen seggen, welkeen mi dat insuustert hett, een vun de Groten ut uns Naverschop to beschimpen? Mien Öllern förwiss nich. De Mann harr mi doch nix doon, un ik heff em man knapp kennt...
Dat he Alfred Schloss heten de, heff ik eerst föfftig Johren later utfinnig mokt, jüstso de Naams vun sien Lüüd. Glieks üm de Eck hett he wahnt, in dat lüürlüttje Huus Karlstroot 1 (hüüt Kroosweg), mitsamt sien Fro un de twee grooten Kinner. Afsünnerlich: De mehrste Tied hebbt se opfallen trüchtrocken levt. Woso? Dat wüss ik nich. Ik weet blots, as ik noch lütter west bün (ik güng noch nich na School), do wullen de annern Göörn mi mol wiesmoken, dat düsse Lüüd Christenkinner fangt, slacht, brod un jem eet. Dat kunn jo woll nich wohr sien! "So wat gifft dat blots in dat Märken vun Hänsel un Gretel!", heff ik antert un se wat utlacht. Wenn aver doch? Lütt beten bang is mi al west.

Denn keem de Nacht in'n Nevelmaand 1938, as de Nazis de Synagoog in uns Stroot tweihaut hebbt. Vun do an hett de Familie Schloss keen Goddeshuus mehr hatt, nau as ehr annern Glovensbröder un -süstern. Dor sünd se noch mehr ünnerdukt un hebbt sik roor mokt, Alfred Schloss un sien Lüüd, un een Johr later, in'n Krieg, hebbt se nich mol mehr ehr Rulloos hochtrocken; dat lütte Huus sehg heel düüster ut. Ik meen, avends un bi Nacht güng dat jo in Ornung, "Verdunkelung" weer Plicht för uns all, dormit de Feendfleegers uns keen Bomben op't Dack smeten, aver daagsöver, tomol wenn de Sünn schien, harrn de Fleegers uns Hüüs doch sobiso licht wies warrn kunnt! Ik kunn dat nich begriepen; mi keem dat jüüdsch Huus beten grugelig vör, meist as en Frömdlief in de Stroot.

Hento keem, dat sik dor in de Schummerstünn oftins en Mann insleken hett, de weer vun Kopp bit Foot swatt utstaffeert un harr so'n egenoordig Hoot op. Dat is de Rabbiner west, jem ehr Preester, hett Vadder mi verklort. Aver woso müss de sik dor so anslieken? Mien Gefeuhl hett mi signaliseert, dat de Lüüd Angst harrn, all tohoop, aver mien Verstand hett mi wat anners ingeven. "Die Juden sind unser Unglück!"

Foto: Bundsarchiv/Wikimedia Commons

Un denn keem de Daag, den ik opleevst ut mien Gedächtnis streken harr. Ik heff speelt, an de Eck vun de Eißendörper un de Karlstroot. Ganz alleen. Mit eens sehg ik den Mann, he güng op de anner Siet. Sien Naam wuss ik nich, aver vun'n Ankieken heff ik em kennt. Poor Meters noch, denn weer he to Huus… Den geelen Steern mit den Opdruck "Jude", de in Bostheuch op sien Mantel opneiht weer, verseuk he achter sien Aktendasch to versteken. Gegen de Vörschrift! Wat schall dat? Woso is de Keerl so'n Bangbüx? He heurt doch de groten Lüüd to! Aver nee — de hier is mi keen Respektsperson, de doch nich...
Ik wuss en Spottvers. Mien Hart pucker as dull, ik nehm mien ganzen Moot tosamen un reep em to, as luut as ik kunn: "Itzig, Itzig, Judenschwein — !"

In düssen Ogenblick greep mi vun achtern een in'n Nacken — den Greep feuhl ik hüüt noch. Dat is Edgar west, de Jung vun uns Huusweert, bi veer Johren öller as ik. He schüddel mi, as weer 'k 'n Hund, de wat utfreten harr, un mit Wöör as Hamers schafuter he mi:
"Das musst du nicht machen! Das sind doch auch Menschen!"

Ik heff dacht, de Heven stört in. Afwesselnd hitt un koolt is mi worrn, Geushuut heff ik kregen, mien Gesicht hett brennt as Füer, un mien Hals weer as tosneurt. Dat eerste Mol in mien Leven harr ik mi an een vun de Groten afreageert, un doch weer dat so verdwars, so schabbig, as dat man sien kunnt.
Meist as en Dootsünn.

Poor Daag later, op'n Vörmiddag, an'n 8. Nevelmaand 1941, de bleke Harvstsünn flimmer, do hebbt mit'nmol de Fenstern un de Dören vun dat lüürlütt Huus opstahn, sparrangelwiet, de Rulloos weern hochtrocken un de Gardinen rünnernohmen. Molers hebbt anfungen, de Wänn to wittschern un de Rohmens antostrieken, scheun witt, un geel afsett...

Man Alfred Schloss un sien Fro Feodore, beid 51, sünd nich mehr dor ween, ok nich ehr Söhn Werner, 20, un ehr Dochter Edith, 16 Johren jung. De sünd verswunnen, all tohoop, de heele Familie, afholt deep in de Nacht, verdreven op Nümmerweddersehn. Keeneen in de Stroot hett wat markt. Un keeneen snack dor över, ok later nich.

In dat renoveerte lütt Huus sünd denn utbombte Nazis introcken, "hunnertföfftigperzentige", as de Lüüd munkelt hebbt. Do heff ik mi trechtleggt: Wenn dat bi Familie Schloss vörher ok so scheun hellerlichten west weer as nu, denn harrn de seker dor bleven kunnt un weren nich "ümsiedelt" worrn, as dat dunntomalen seggt warrd is.

So heff ik as Jung mien Geweten begeuscht. Aver mien Erinnern lett mi nich los.

Fro Schloss, dat hett en Naversch na'n Krieg protokolleern laten, is an den Dag vör dat Afholen noch na ehr Friseus hen un hett sik de Hoor moken laten, aver se hett bitterlich weent dorbi.
"Das sind doch auch Menschen!"

Se hebbt jem ümbracht in Minsk. All mitenanner. Landslüüd vun mi.