Fiete Lüttenhus: De Weltkriege in'n Spegel vun sien Wark

Friedrich Schnoor (1879 - 1966) — sien Schrieversnaam weer Fiete Lüttenhus — hett twee Weltkriegen un twee Nakriegstieden beleevt un op Platt Gedichten to un ut sien Tied schreven. Sien Söhn Freddy Schnoor hett uns en ganz Koppel Gedichten ut sien Vadders Nalaat tostüürt, de de Tiedlööp in en direkten, tiednahen Spegel wiesen doot. Ik heff hier en poor dorvun tosamenstellt, Riemels, de de Kriegstieden belücht un wiest, woans de Minschen dor över dacht hebbt.

De eerst Riemel speelt an den Vöravend vun'n eersten Weltkrieg un is en veritable Döntje, ofschoonst he vun en Gräffnis hannelt. Begraven warrt nämlich en "Veteron von Söb'ndig", wat nich heet, dat de Dode mit't Öller vun 70 Johr afgahn is, sünnern dat he Suldat in den düütsch-franzööschen Krieg 1870/71 west weer. De Riemel wiest de fröhlich Sülvstverständlichkeit, mit de to de dore Tied Kriegs- un Karkenrituale mit'nanner verwoven weern.

Dat Begräwnis
Friedrich Schnoor /Kalkberg 1912

Nu wör he dot, oll Vadder Krus',
De Veteron von Söb'ndig weer.
De Liek'nwogen stünn vörn Huus';
Man geew em hüt de letzte Ehr.

De Strot deh swatt vull Minschen stohn,
Dat schubbs un dräng sick vör de Döhr.
De Kampfgenossen mit ehr Fohn
Harrn opstellt sick un bill'n Spalleer.

Vör eer stünn de Musikkapell,
De süll nu speeln den'n Chorol.
De Liek'ndreegers weern to Stell
Un keumen mit den'n Sark all dohl.

Man langsom güng'd de Treppen run;
De Sark, de wör so bannig swör.
Nu harrn's em dohl un weern un'n
Un drögen mit em ut de Döhr.

De Musik füng to speeln an:
,,Et is bestimmt in Gottes Rot.”
Den'n Hoot nehmt aw nu alle Mann,
As man den'n Sark op'n Wogen lod!

Un sacht'n tröcken an de Peer.
De Wogen fohrt de Strot henndohl,
De Kriegers de goht achterher,
Un vörn dor bloos' man den'n Chorol.

So koomt se op'n Karkhoff an.
De Sark ward von'n Wogen nohm'n,
Se dreegt em an de Kuhl nu ran,
Wo sick denn opstellt alltosom'n.

De Karkhoffspaster höllt'n Red'
Un sprickt von ,,bob'n Weddersehn“.
Een ,,Vater unser“ he noch bed'. —
Ne Tron wisch aw sick mennigeen.

De Kriegerpräses sprickt nochmol
Un smitt dree Hänn vull Eer in'd Graw.
De Fohn de senkt sick sacht'n dohl —
Un langsom treckt man wedder aw.

Ünnerwegs fangt man to laaw'n an,
Wat Krus' för'n goden Minsch west weer.
He weer een wohre Seel von Mann.
Un nu leeg he all in de Eer. —

So koomt se no en Weertschaft ran.
Dor wulln se nu eersmol inkehrn.
Se goht denn rin mit alle Mann;
Müss'n op den'n Schreck eers een'n vertehrn.

Se sett sick an de Disch'n dohl,
De een bestell nu gliek'n Run'n.
Un nu stöt se denn an eersmol,
Wer wüß, ob se'd noch morgen kun'n? —

Nu drünken se denn alltosom'n.
En grot'n Döst harr jedereen.
Dat harr ehr doch to dull mitnohm'n,
Dat weer ehr trocken in de Been.

Een fung dor nu to quesen an,
Dat doch dat Beer weer veel to düür.
,,Jo“, ropt op'nmol nu alle Mann,
,,Dat kümmt blot von de hoge Stüür!“

Se koomt nu op de Politik
Un denn op de Ernährungsfroog'
Un schimpt nu op de Republik:
Dat wör jo slechter alle Doog!

Dat weer doch fröher anners west,
De ool Regierung, de müß her! —
Se drünken ut denn nu den'n Rest
Un foddern sick weddern Runn' Beer.

Un sidd un unnerhollt sick denn,
Un man vertellt un drinkt un lacht.
Ganz prachtvull gung de Tied ehr henn.
Un an de Liek ward nich mehr dacht.

Artillerie in'n 1. Weltkrieg. Bild: Bundsarchiv Nr. 183-S36048

En annern Toon sleit dat neegst Gedicht an, dat in't twete Johr vun den eersten Weltkrieg speelt. Dat is na en wohre Begevenheit maakt, un de "Öllst" vun de Jungs, de de Loffreed op den Dichter Fehrs höllt, weer Fiete Schnoor sülven west. Fehrs' Dichterhandwark warrt hier ünner en nationalen Aspekt sett as dat Kriegshandwark vun de veer Suldaten ("Un as in den'n Kriegslarm wi staht in't Feld, /Kämpft still in sien Heimat uns' „Dichterheld.“"). Allens steiht ünner en völkischen Blickwinkel, sogor de Spraken staht in Wettstried, ja in Krieg gegenanner. De Reeg "'t is still, as wenn'n Engel den'n Freden geew kund" will dor nich recht passen, vun Utsöhnen un Överwinnen vun Fiendschap is hier noch nich de Reed. De Naivität, mit de op anner Völker keken woor, wiest de Reegn "Un wo man noch höll wat up Heimat un Herd/ Un up dat, wat von Vader un Moder man lehrt." Dat all Völker dat doot, weer de Minschen dormalen sachs nich bewusst.

Johann Hinrich Fehrs' Geburtsdagsfier in'n
Schüttengraben in Frankriek
1916
In'n Westen
Landstormmann Friedrich Schnoor ut Hamborg-Eilbek
(Am 17. August 1916 verstarb Johann Hinrich Fehrs)

Veer plattdütsche Jungens ut Holstenland,
De sitten tosamen in'n Unnerstand.

Dump is de lütt Ruum un matt brennt dat Licht,
Doch se sitt tosamen so warm un dicht.

Un snackt von ehr Heimat, dat lütte Stück Eer,
Wat doch veel scheuner as Frankriek wör.

Wo jedereen doch eer Sprak verstunn
Un wo man noch „Plattdütsch“ snack'n kunn.

Un wo man nich gröten deh: „Bonjour“,
Wo blot „God'n Dag“ sed Knecht un ok Buur.

Wo dat ok een „Mademoiselle“ nich geew
Blot „plattdütsche Deerns“ so söt un leew.

Un ok keen „Madame“, wo't eenfach heet „Fru“
Un wo noch wör Globen un Leew un Tru.

Un wo man noch höll wat up Heimat un Herd
Un up dat, wat von Vader un Moder man lehrt.

Un as se so klöhnt up ehr holsteener Ort,
Dor nimmt de Öllst vun ehr dat Wort

Un seggt: „Kameroden, nu swiegt mal still;
Hüt is, as ick weet, de teinte April.

Dat is för uns Lüd van plattdütschen Slag,
Ick meen, een ganz besonnerer Dag.

Denn hüt hett Geburtsdag een Landsmann un Fründ,
Een plattdütschen Dichter un echt holsteener Kind,

Kenn'n doht Ji em secker woll alltosam;
„Johann Hinrich Fehrs“, so is sien Nam,

De hüt ward achtunsöbntig Johr,
Doch as een „Eekbom“ noch stuur steiht dor

De för sien Volk noch denkt un schafft
In sien hoges Öller mit Jugendkraft.

So frisch as de „Quickborn“ un de „Olln Kamelln“
Kann hüt uns' „Oltmeister“ noch vertelln

Un kämpft mit de Fedder dörch Schrift un Wort
Alltied för uns Heimat un Sprak un Oort.

As wi mit de Waffen mit starke Hand
Un Begeisterung kämpft för uns' Vaderland

Un as in den'n Kriegslarm wi staht in't Feld,
Kämpft still in sien Heimat uns' „Dichterheld.“

Dorüm lat uns ehrn uns' Geburtsdagskind,
Wölt em heilig toswörn, all de wi hier sünd,

Dat, wat he uns predigt in sien' Werke ohn Rast:
Plattdütsch to bliew'n, bit in'n Dot hölt wi't fast!"

++++++

Dump is't in den'n Ruum un matt brennt dat Licht,
De Veer sitt tosam'n, heet glöht ehr Gesicht,
Lud puckert ehr Hadden un stumm nickt ehr Mund,
't is still, as wenn'n Engel den'n Freden geew kund.

++++++

So fiert ehrn Dichter von'n Holstenstrand
De plattdütschen Jungens in Fiendesland!

Schüttengraven. Bild: Bundsarchiv Nr. 183-R29825

Woans düsse Riemel tostann kamen is, ok dat beschrifft Schnoor nipp in en Prosastück:

Erinnerung an Johann Hinrich Fehrs
Von Friedrich Schnoor, Hamburg 1926

Et weer in'd Kriegsjohr 1916! Anderthalv Johr harrn wi all in de Schiet legen. Nu keum'n wi von de herrliche Sumpgegend, bi La Basseé, weg, un no'n bannig brenzliche Eck henn, no Arras. Dor stoh ick nu eens goden Doogs, mit mien Knarr ünnern Arm, an de Bostwehr op Posten un denk so bi mi: wat sick dat dor in de Ge- gend doch scheun leben müß, wenn dat Freeden weer. — Aber so — Man wüß so rein gor nich mehr, ob't Sünndag oder Alldag weer! — Un dorbi krieg ick denn son lütten Taschenklenner rut un denk: Kiek doch mol no, wat hüt förn Dotum is! Ick wüß dat woraftig nich. Ick seh no: och, de teinte April. — Teuw mol, grübel ick wieder: hett dor nich Een sien Geburtsdag? — Richtig, Fehrs! Hüt ward he jo achtunsöbendig Johr. Junge, dat müßt noher, wenn du awleust warrst, mol dien Kameroden vertellnl (Dat weern ok all plattdütsche Jungs un de höll'n grot Stück op em.) Na, de ward sick högen, denk ick bi mi: is doch mol wat anners, as von den'n ewigen Krieg to dröhn'n. As ick nu awleust bün un in mien'n Uennerstand koom, sidd dree von mien Kameroden üm'n Disch. De Serschant lees' bi den Schien von de lütt Hindenburgkerz grod een Breew, den'n he vun sien Mudders kregen harr un de annern beid snackten von dit un von dat. "Kinners", segg ick to jem un stell mien Knarr in de Eck. "weet ji, wat hüt förn Dag is?" "Jo", seed de een, "hüt is'n Wochendag!" "Ne", segg ick, "hüt is'n Fierdag! — Ton wenigsten för uns Plattdütschen. Hüt is unsen groten plattdütschen Dichter Johann Hinrich Fehrs sien Geburtsdag!" — "Wat", seed de Serschant dor un keek von sien'n Breew op, "de Dichter von "Maren"? ,.Jo, de", segg ick. "No, dor köönt wi denn jo een'n op drinken", meen'n de annern beid' dor. (Se weern beid 'n poor waschechte Sleswig- Holsteeners un drögen de scheun'n Nooms Detlef un Willem.) "Dat köönt wi", seggt de Serschant, "man wi hebbt jo wieder nicks, as den'n olln bramsigen Rum, un den'n mögt wi jo nich." "Och", seed Detel dor, "dat wöllt wi woll kriegen, wenn'd wieder nicks is. Son Mann as Fehrs is dat wert. Ick kenn em von mien'n Vadder her. De hett sien Böker un lees' uns dor mennigen Abend wat ut vör, un dat weer denn ümmer son lütt Fest vör uns. Un denn wöllt wi de Quiddsches hier ok mol wiesen, wat wi Plattdiitsdien von uns' Dichters hollt. lck segg wieder nicks as, den'n sien'n Geburtsdag dörf nich drög voröber gohn; dor sall een op stohn!" Detel weern groten Buursöhn ut de Gegend von Heide. He snall sien Koppel üm un güng aw; un dat duur keen halw Stünn, dor keum he wedder (he weer blot mol eben no de Kantin west), un stell veer Buddel Wien op'n Disch. Junge, wat meuken wi för Ogen! "Dammi", seed de Serschant, "hest du di ober anstrengt." "All nich so slimm", seed Detel, "de Oll schickt frisch. Düsse Dag giwwt all wedder Geld." "So", seed he, un tröck gliek all de Buddels op, "nu kriegt man jug Drinkbeekers her." Dat dehn wi denn ok un he schenk in. "So, Fritz", seed he to mi, "nu holl mol son lütte Red Op uns' Geburtsdagskind. Du kannst dat jo". Un ick deh dat un snack'n poor Weur, so as se mi ut'n Hadden keumen, un wi leeten unsen Fehrs hochleben, stöörn an un drünken op sien Gesundheit all de veer Buddels leddig! Wat weern wi in Stimmung! Ick sett mi sogor hen un meuk'n Gedicht up Fehrs! Weern wi nich so in Stimmung west, harr ick't woll nich dohn. As ick't trecht harr, meen'n de annern: "Dat mutt in de Zeitung, de Fehrs leest! Ick löt mi richdig öberreden un wi schicken dat Gedicht noch den'n sülben Abend aw. Et gung so:

"Johann Hinrich Fehrs' Geburtsdoogsfier." Veer plattdütsche Jungens ut Holstenland /De sidden tosamen in'n Ünnerstand.....

Veerteihn Doog weern siet den'n Dag vergahn. Wi harrn grod Postverdeelung. Ick kreeg sünst nich eenmol Post, denn ick harr keen Seel op de Welt, de an mi schrieben deh. Man wat weer dat! — Hüt drück mi de Postordonnanz op'n Mal twee Pakete in de Hand: "Da, Fritz, hest ok mal wat!", seed he to mi. Junge, ick wüss' gor nich, wat ick seggen sull. — Ick jo so gau as meuglich rin in unsen Uennerstand un mak de Pakete op; un wat weer dorbin'n? — In dat lüttere: een ganzen Packen Zeitungsbläd mit mien Gedicht, wat dor in awdruckt weer; un as ick dat grötere opmak, dor weer ick doch för Freid bínoh op'n Disch sprung'n: Johann Hinrích Fehrs schick mi persönlích sien Warke un schreew mie'n hartlichen Breew dorto:

"Mien leew jung Fründ! Dank, groten Dank för den warmen Gruß to mien'n Geburtsdag. Se un ok ehr Kameraden hebbt mi dormit een schöne Freid makt un min Kínner, de sick all instellt harrn dorto. Ick much Se ok geern een lütt Freud maken un schick daher, wat ick grad liggen hew: "Allerhand Slag Lüd" 1 un 2. De annern Böker sünd all verköfft, un upstunns een nie Oplag drucken, is nich god möglich, Se weeten worüm. Neh'm Se verleew, harr ick noch een Exemplor von "Maren", Se schulln 't hebben. De Freden kummt doch mal, wüllt hapen, bald un nich mit lerrig Handn; op jeden Fall bringt he uns leewen Feldgraun wedder trüch, an de wi so veel dacht un üm de wi soveel sorgt hebbt. Dat ward een Fest! — Dit is de föft Krieg, den ick in mien lang Leben sehn hew, mitmakt as Suldat hew ick keen een, sunnerbor noog; wie dat kam is, will ick Se 'mal vertelln, wenn Se mi mal besöken dot. Uns' Herrgott mag sien grot Hand öwer Se un Ehr goden Kameraden holn, dat Se all sund un fix wedderkamt na Fru un Kind, Vader un Moder! Dat wünscht von Harten Ehr ol Fründ J. H. Fehrs."

Szene ut'n 1. Weltkrieg, Bild Hermann Rex

As ick dit lest harr, weer ick uter mi för Freid un mien beiden Sleswig-Holsteiners un de Serschant högen sick mit mi, uns' Kompagnieföhrer, wat'n Hannoveraner weer un de veel op't Plattdütsch geew, lees' mien Gedicht un höög sick bannig, dat sien Lüd so an ehr Heimat un ehr Dichters un ehr oll Modersprak hung'n. Jo, dat weern scheune Stünn; grod so Scheun as de Geburtsdag weest weer. Un ümmer, wenn ick den'n Breew in de Hand krieg, den'n de grote Dichter an den'n lütten Landsturmmann schrewen hett, denk ick vull Wehmot trüch an den'n Dag, wo uns' Fehrs to'm letzten Mol sien'n Geburtsdag fiern sull un em de plattdütschen Jungs ut'n Schüttengroben in Frankriek noch een grote Freid mokt hebbt. In'n Juni wör ick an de Somme verwund un keum no Dütschland in't Lazarett Nordhausen an'n Harz. Dor kreeg ick een's Doogs de "Nordhäuser Zeitung" in de Hand. Vörn, op't Titelblatt, weer een Mannsportrait awbild. Ick kiek mi dat Bild an, un wokeen is't? Fehrs! — Un dorünner stünn de Nohricht von sien'n Dod! — Dor; ick schoom mi'd nich to seggen, sünd mi doch de Troo'n in de Ogen kom'n. Wüß ick doch nu, dat ick den groten Mann nich mehr in sien Dichterogen sehn un sien Hann, de so veel Scheunes schafft harrn, nich mehr drücken sull. —— Dat weer mol een trurigen Dag.

Plakett mit Fehrs' Porträt an'n Gedenksteen in Itzhoe. Bild Nightflyer/Wikimedia Commons

De neegst Riemel speelt al in't drütte Johr vun'n 1. Weltkrieg un wiest en Szeen, de jedereen dormalen beleevt hebben much. Kriegsbegeistern gifft dat al lang nich mehr in düsse drange Welt vun'n Schüttengraven, ok keen Höpen op Sieg mehr, bloots Lengen na Tohuus.

„Landstormmanns Heiligobend“
von Friedrich Schnoor
Im Felde, Frankreich 1917

Chrisobend is't un düster de Nacht,
Lies fisselt de Snee, Gewehre kracht;
Un an de Brustwehr steiht Landstormmann Brandt.

He qualmt sien Piep, doch sien Stirn is krus;
Dree Wiehnacht'n all un noch nich to Hus,
Un noch ümmer in Fiendesland. —

Em is dat so, as wör he hüt
Bi sien Fro un Kinner; he denkt an de Tied,
Wo he noch mit ehr wör tosom'n.

Wat wör dat en Obend dormals för de Göörn!
Wat jubel de Jung un lütt Liese, de Deern
In de Stuv bi den'n Dann'boom.

As Wiehnachtsmann harr he sick utkleed,
Mit de Rod in de Hand höll de Göörn he en Red',
Dorop müss'n se bed'n un sing'n.

Lütt Hein, den'n bröch he en Schaukelpeerd,
Lütt Liese harr he en Gelenkpopp beschert;
Wat dehn se vör Högn dor spring'n.

En Kleed von Kattun kreg Anno, sien Fro;
Grad as se in'n Stilln sick wünscht harr all so,
un för de Finstern n' poor nee'e Gardin'n.

Nu wör to den'n Koffee de Kok'n probeert,
Dorbi smök sien Piep he, de em Mudder verehrt;
Wat deh dat so fierlich doch sien. —

Deep in Gedank'n steiht de Landstormmann Brandt;
Dor leggt op sien Schuller sick sacht'n en Hand —
„Kamrod, Afleusung is hier.“

Dat Gewehr ünnern Arm geiht sien Deckung he to;
Wat hett he dat ilig, he hett gorkeen Roh,
Dat he kom'n deit in sien Quartier.

Nu is he to Stell; sett sien Gewehr an de Wand,
un geswind krüppt he dol in den'n Ünnerstand;
Mokt en Licht an, so snell he man künn.

Dor süht op sien Lager he ligg'n en'n Breew,
he ritt hastig em op; he wüß, wer em schreew;
Un dorbi he en Feldpaket fünn.

Sien Fro, de schreew em, un dat Oog ward em natt;
De Sehnsucht no em drück ehr af fast dat Hadd,
Ob he ehr noch lang' löt alleen?

Un de Strümp, de se em in't Paket harr schickt,
de harr sien lütt Liese nu all sülbst för em strickt,
De sick ok no ehr'n Vadder so seh'n.

Un dat Heini, de Jung, ok von em blot sprök,
Un Laubsogarbeit'n sogor all mök,
Un den'n Rohm'n to dat Bild mokt harr he.

Dat Bild deh in dat Paket he finn';
Se harrn dorop sunn', wie se em'n Freid moken kunn;
Un harrn sick afnehm'n loten all dree.

Dor leggt dol den'n Breew de Landstormmann Brandt,
Grippt no dat Paket, ritt af den'n Band
Un packt de Goben snell ut.

Dor is dat Bild! — Wat sien Hand doch flüggt,
He betracht dat lang', ernst is sien Gesicht,
Un sien Hadd, dat puckert so lud.

Wat kiekt em so fründlich an sien lütt Fro, —
Em is doch akrot, as lach se em to;
Un de Göörn, wat wör dat een Pracht!

Un Tron'n doht em in de Ogen kom'n;
Fier he mit ehr woll mol wedder tosom'n,
De stille, de heilige Nacht? —

Bild vun den Wiehnachtsfreden 1914 — en wirklichen Fredensversöök

Nakriegstied, Nakriegselend. De 1920er Johr mit ehr Dekadenz un ehr Arbeitslosigkeit. De soschaale Noot schillert Fiete Lüttenhus mit seker Hand, he hett ehr nau studeert. De scharpen Kontraste twüschen Arm un Riek kunnen vun hüüt beschreven ween.

Skizze ut'n Hamborger Leben von 1918/19

Middagstied, Middagstied.
Op'n Goosmark stoht de Lüd.
Reeg'nlang, bi Dreug, bi Natt.
Teuwt dor op dat Tiedungsbladd.

Stün'nlang, stün'nlang.
Ok Hein Möller steiht dormang,
De to See fohr lange Johrn,
Wör ok arbeitslos nu worrn.

Sien Gesicht, sien Gesicht
Süht man'd an, em wörd nich licht,
Kunn dat Nicksdohn nich verwinn'n
Man he künn keen Arbeit finn'n.

Jeden Dag, jeden Dag
Stünn he op dittsülbe Flach,
Söch no Arbeit, leup umher,
Ob nich wat to kreegen wör.

Wo he keum, wo he keum
Keener em in Arbeit neuhm,
Ümmer he datsülbe heur,
Dat noch lang keen Utsicht wör.

Ganz bedreuwt, ganz bedreuwt
He nu op de Tiedung teuwt.
Steiht dor nu all Stünn'nlang
Un sien Froo in't Hus liggt krank.

Johrelang, johrelang
Leeg sien lütte Froo all krank,
Dorto harr'n se fiew lütt Göörn.
Un nu künn he se nich nährn.

Dat wör slimm, dat wör slimm!
Och, he leup mit Sorgen rüm!
Harr doch to geern Arbeit hatt!
Wör dütt Leben würklich satt.

Un he sünn — un he sünn —
Deep he in Gedanken stünn.
Bit de Tiedung wör rutgeben
Dor keum in em wedder Leben.

He greep no dat Tiedungsbladd
Un em klopp dorbi sien Hadd,
As he dat op de Stroot studeer,
Ob dor wat för em in wör.

No de Reeg, no de Reeg
All de Spalten he dörchseh'g; —
Man för sick künn he nicks finn'n.
Wat he söch stünn dor nich binn'n. —

He vertreust op morgen sick:
Villicht harr he denn jo Glück.
Nu wull he to Hus ok rasch,
Stickt de Tidung in de Tasch
Un geiht denn de Strot hendohl.
Kümmt vörbi an een Lokol,
Wo blot fiene Lüd verkehrt. —
Binnen, dor wör musizeert.

Vör de Döör, vör de Döör
Seeten Gäst un drünken Beer,
Drünken Kaffee, drünken Wien,
Güngen all so fien, so fien!
Vörn ok, gliek so an de Eck
See't an'n Disch dor ok son Geck,
Mit son opgeputzte Deern,
Dee ehr dor mit Wien trackteern.

Möller güng ehr dicht vörbi.
De Geck wiest op em: “Ella, sieh!
Guck Dir bloß den Kerl mal an,
Dem man es doch ansehn kann,
Daß er nicht nach Arbeit läuft,
der sieht aus, als ob er säuft!
Ja, das paßt den Herrn — son Leben!
Lassen sich Unterstützung geben,
Um auf's Bummeln dann zu gehn,
Doch nach Arbeit sich umsehn,
Das ist bloß bei Dummen brauch;
So ein Buttje scheint dies auch.“

Vun hüüt

Un Hein Möller harr dat heurt!
O, wat harr he sick scheneert!
Em, de so solide wör,
Greep man so an siene Ehr!
Em de strewt harr alle Tied,
Höll man hier nu för'n Briet!
Dat deh in em kok'n un gährn:
De süll em mol kenn'n lehrn!
Kuum künn he vör Wut sick foten:
Dat dörf he sick nich beden loten!
Ehr de anner sick besünn.
Möller ok all vör em stünn
Un krigg den'n Bengel bi de Kehl!
Oh! Wat war'd nu en Gegröhl!
Wat wer'd een Schimp'n, war'd een ropen!
Kellners keumen angelopen
Un bröchen de beid' nu ut'neen.
„Polizei !“ heur man all schreen.
Een, de stött all in de Fleit —
Schutzlüd kom'n all angeneit.
Kregen, ohn eerst lang' to frogen,
Unsen Möller gliek's bien Krogen.
Dat he nich utkniepen deh,
Man em fort's dat Slott anlech.
Un so ward he aw denn föhrt. —
Binnen, dor ward musizeert
Un ward sung'n un ward geigt,
Et ward danzt de Röck de fleegt!
An de Dischen flütt de Sekt —
Junge, wat dat Tügs ehr smeckt!

Proppens knallt, Proppens knallt,
Dat et dörch de Rüüme schallt!
Un man kriescht un man lacht
Rinn bit in de späte Nacht.

Nu is al de twete Weltkrieg över Europa hengahn. Den hett Schnoor nich so ieverig bedicht, dor weer em sachs unheimlich bi woorn. Dat nafolgen Gedicht, en Tüüchnis ut de "Stunde Null", wiest en opwöhlt Gemööt: Schaam över de Verbreken ünner de Nazis, Verbiestern över de verlaren nationale Identität, jümmers noch veel Bang vör de Westmächte, vördem de "Fiende", un heel veel Bang vör de Russen. — "Adje" is blangenbi de Kortform för "Adolf"...

Dank Di, leev Gott!

Nu sünd wi unsen Adje los,
wat mokt nu unser Düütschland bloß?
De „Fiende“ stoht nu in uns Land;
wat grod noch weer, is jo bekannt.
Nu sünd wi keene Düütschen mehr,
danzt no de Piep vun „Annern“ her,
grod as de Göös — Wi köönt nich mehr!
De Herrgott hett sick afwend wull,
so'n Düütschland weer em doch to dull.
Wi hebbt veel Dood un Unrecht bröcht,
de ganze Welt to Fiend' uns mokt.
Nu is vörbi de gräsig Tied,
uns hett de Herr de “Tommies” schickt,
de Russen, de kiekt öber'n Knick
un luurt dor op den'n Ogenblick,
wo Tommi, Ami un Franzos
de Nees hett full,
un jem dat lett, denn geiht dat los —
et is bekannt, de drievt dat dull.
Leev Gott, geew uns' ne' Chance noch mol!
Wi sünd jo dankbor, dat wi leevt,
dat unse Kinner Du hest bewacht,
un dat se krekel un gesund
un wi in Laun'borg ünnerkoom'n.
Drum lot uns alltosom'n nu beeden,
Leev Gott, schenk us doch endlich Freeden!

Friedrich Schnoor 1946/47

Hamborg-Hammerbrook 1947, Reste vun de Hochbahntrasse

Nu is dat in datsülvige Johr Winter woorn, un de mootlose, deprimeerte Ton vun dat nafolgen Neejohrsgedicht wiest, woans de Lü in de Tied föhlen deen. Se düllen resigneert Krieg, Nedderlaag un Kriegsfolgen as unafwendbore, unerklärliche Schicksaaln, en düster högere Macht, de liek as de Pest över't Land kamen weer. Analyse, Politik un Schuldfraag intresseer nich: De Noot weer to groot. Un nienich, dachen se, wöör dat mehr beter warrn (wat för'n Irrdom!). Mennig harrn dormalen noch Verwandte in de Gefangenschap. To'n Lachen weer ehr nich tomoot. De mechaansche Opfeddern "Kopp hoch! un ümmer bi Humor!" is dor nich mehr as en Phrase. Schnoor versöcht halvhartig, en beten Normalität vörtospelen.

To Neejohr

Wiehnachten un Neejohr stoht vör de Dör,
dor wart mennigeen dat Hadd woll sweer.
Doch süht dat ok trurig ut woll hüt,
Wi wölt nich vergeeten de Wienachtstied.
Un hebbt wi ok nich veel to schenken,
dor lot uns gornich mehr an denken,
denn so, as dat mol freuher weer,
So'n Tied erleewt wi woll nich mehr.
Dor helpt keen Denken un keen Grüveln,
Wi möt hendörch, dörft nich vertwieweln.
Un süht dat ut ok noch so mies,
un is de Heben ok woll gries —
Kopp hoch! un ümmer bi Humor!
So lot uns gohn in'd nee'e Johr.
Denn wart wi uns ok wedderfinn,
Denn sleit för uns ok mol de Stünn,
Denn schient öber Dütschland ok mol wedder de Sünn!

Friedrich Schnoor
Lau'nborg an de Elw,
Wiehnachten 1947

De Währungsreform een Johr later bringt den Ümswung!

En Gedicht op Launborg as Tofluchtssteed för Bombenopper ut Hamborg finnst in uns eerst Bidrag över Schnoor. In den nafolgen Riemel versöcht he sik wedder an'n Toon vun en Döntje, he lett in de letzten Strophen dat Monster Krieg en tamm Huusdeert spelen, as dat mit den Eersten Weltkrieg noch ganz good güng; he versöcht düssen Krieg, de Minschenvörstelln översteeg, trüchtohalen in den Horizont vun dat, wat en Minsch begriepen kunn, in'n Alldag vun de plattdüütschen Minschen dormalen. Dat wirkt hier verlegen, meist gespenstisch. Sachs weer dat Schnoor ok bewusst.

Vadder Knook sien Jochen
1954

„Veel segg ick nich“, seggt Vadder Knook,
„Ick loow mien'n Bengel nie,
Doch mit mien'n Jochen is't son Sook,
Twoors is he keen Schenie,
Denn as he no de School noch gung,
Weer teemlich dösig man mien Jung,
Weer gornich för dat olle Lehrn;
Un kregen Prügel mol de Göörn,
Mien Jochen weer mit bie!

Doch sünst, ick segg di, dat is wohr,
Dor loow ick em doch mi;
Denn, wann dat sien much, Johr för Johr,
Mien Jung, de fehl doch nie,
Besonners in de Appeloorn
Kunn man em sehn in Nobers Goorn;
He an de Spitz von all de Göörn,
Un wo de Appeln an heuchsten weern —
Mien Jochen hol se di!

Un as he denn nu öller weer,
Ick segg di, jungedi!
Drünk he denn ok all Kööm un Beer
Veel duller noch as wie.
Un weer in'n Krog mol Striet in 'n Gang',
Mien Jung, de sleug dor gliek mit mang;
Dat gung em gornich dull nog her,
Un smeet de Wirt weck ut de Döhr,
Mien Jochen weer mit bi!

Un weer mol in de Stadt en Ball,
Dor fehl he denn ok nie.
He danz vörbie se dor denn All',
In sowat harr he Plie.
Und wenn noher no Huus dat gung,
De scheunste Deern, de harr mien Jung,
He kunn sick mang de Deerns blot wähl'n;
Doch müssen noher weck Vadder speeln,
Mien Jochen weer mit bi!

Doch as he wör denn nu Suldat,
Dat kann ick seggen di!
Mit mien'n Jochen dor meuk Stoot
De ganze Kumpanie.
Bi't Eeten weer he Nummer Een!
Doch sünst weer dösig he as keen!
Un harrn weck Tappen wickst mol denn,
Un güngt no „Vadder Philipp“ henn,
Mien Jochen weer mit bi!

Un as denn nu de Krieg utbrök,
Weer Jochen ok mit bi;
Un as he mit no Frankriek tröck,
Forts grepen se em di;
Dor seet gefang'n he dreug un god,
Un ick segg blot, dat weer man schood.
Denn, harrn se em nich gefang'n nohm'n,
Mit Dütschland weer dat anners koom'n;
Man de Stolt von de Kumpanie,
Mien Jochen weer nich mit bi!"

Ok in dat nafolgen Gedicht is "Hein Rosentol" in'n tweten Weltkrieg apensichtlich bi den Frankriek-Feldtog west un hett dor Frankriek kennen lehrt. De Dörpslüüd höört sik in'n Kroog sien "Läuschen" an, dat sünd komodig vertellte lütte Geschichten, ok Döntjes; man bloots de franzöösche Spraak schient de beschränkten Dörpslüüd so vigeliensch, dat se nich glöven mucht, dat de in Frankriek vun jedereen snackt un verstahn warrt.

Französch
1951

Dor in den'n Krog, Hein Rosentol,
De red' dat Blau von'n Heben dol.
He weer in Frankriek west un in Paris,
Un prohlt, wo nobel dat dor is.
Un wi gebildt weern de Franzosen.
Vertellt de wunnerbarsten Schosen,
Mit Handsloon, Wichdigdoon un Swögen,
Un lüggt, dat sick de Balken bögen.
Un üm den'n wietgereisten Mann,
Dor sammelt' halbe Dörp sick an.

Un all', de dor sünd, Mann för Mann,
De hörn sick siene Läuschen an,
Un wunnerwarkt; doch stötens sick
Sülwst an sien düllsten Lögen nich.
Bit Hein dat denn toletzt passeert,
Blot üm to wiesen, wat he lehrt,
Nu anfangt mol französch to spreken.
„Je“, seggt he, "dat's to'n Tungafbreken.”
Doch de Franzosen, jo, de künn'n dat,
Un jedereen dor, de verstünn dat.
Jo, sülwst de Kinner alltohopen,
So'n Lütt sogor, de eben lopen,
Französch, dat redten se so glatt,
As wi bi uns in't Dörp uns' Platt!"

„I, dor sloh doch Gott den'n Dübel dot!
So'n lütt Kinner, hört doch blot!
Minsch Hein, holl op, nu is genog!“
So röpen dor alltohop in'n Krog.
„Du büst jo doch en ganz Infomten!
Lüggst uns denn doch to unverschomten.
Wo kannst uns mit so'n Dröhnsnack komen!
Jo, dat hett he logen!“ röpt alltosomen.

Afsluten doot wi düssen lütten Överblick mit en Gedicht, dat mehr den Freden as den Krieg to'n Thema hett, meist al en Idyll. De Welt warrt rünnerbraken op den Alldag vun de Minschen; den to beschrieven weer Schnoors Handwark. Hier verarbeit en jung Poor den verlaren Krieg op sien egen Wies; de jung Mann, jüst trüchkamen ut Gefangenschap, freit sik an den Freden un kiekt na vörn. För de jungen Lüüd weern de Alliierten, de de Nazis verdreven harrn, noch "de Fiend" (1954!) un de Düütschen "dat ärmste Volk op de Welt." Bloots heel langsam hett sik de Blick verännert, un sachs ok de Wirklichkeit. — De jung Fru heet hier "Anno", dat is "Anna" mit en ganz dunkel utspraken Slussvokal.

Unner de Linn'
Friedrich Schnoor, 1954

Unner de Linn', op de Bank, dor sidd een jung Poor,
Den'n Grotbuurn sien Anno mit de flassblonden Hoor,
Un bi ehr Hannjochen, ehrn Vadder sien Knecht,
De hett so fast den'n Arm üm ehr leggt,
Un flustert von Leew ehr to un von Tru.
He seggt, "mien Anno, büst du eers mien Fru,
Denn wölt een Leben as in'n Himmel wi feuhrn,
Wat komen ok mag, uns' Glück sall nicks steurn,
Wat heww ich so veel doch dacht an di her,
As ick as Soldat noch in Gefangenschaft weer,
Wat weer dat doch blot för een beuse Tied!
Wat sünd wi dorgegen so glücklich doch hüt,
nich wohr, mien lütt Anno, nu sünd wi tosom'n?
Wat'n Glück doch, dat ick bün torüch wedder kom'n."
"Och jo", seggt Anno, "recht hest du woll sacht,
doch heww ick dien Torüchkom'n veel anners mi dacht;
Wat hebbt ji dor utricht de veel leeben Johrn?
Rein gornicks, denn wi hebbt den'n Krieg doch verlorn.
Nu sünd wi dat ärmste Volk op de Welt,
Un mööt allns doon, wat de Fiend uns befehlt."
"Den'n Krieg verlorn, dor hest du woll recht,
Mien gode Deern", Hannjochen nu seggt,
"Doch wieder ok nicks; man blot den'n Krieg! —
Sünst ober, mien Deern, red' ick von Sieg!
De Welt hebbt wi wunn'! — Du kickst mi an?"
Un he treckt faster ehr an sick ran,
Un kickt ehr so tru un ernst in't Gesicht,
"Dat armste Volk, dat sünd wi noch nich;
Ick feul mi so riek, heww ick ok keen Geld
Mi heurt jo doch de ganze Welt."
Un strokt ehr dorbi so innig un warm,
"Mien'n ganzen Riekdoom holl ick in'n Arm."
He küsst op den'n Mund ehr so heet un tru,
"Denn mien ganze Welt, mien lütt Deern, büst jo Du!"

Wedder ankamen in't Idyll, dat Unfaatbore vergeten... Foto ML