Se hefft keen Graff

vun Dieter Guderian

An'n 11. März 1946 schreev Ludwig Wolf enen Breef an sienen Brodersöhn Donat, de to disse Tied in Shanghai sitten dä. De Breef käm ers an'n 19.August 1946 in Shanghai an. Donat wär de Jüngst vun Ludwigs Broder Leopold. Ludwig un Leopold wärn an'n Anfang vun'n 20. Johrhunnert in Hamborg un later ok in annere Städer de berühmten Gebrüder Wolf.

Donat wär mit sien' Broder James un sien' Swager Ernst Berlin noch in'n lesden Ogenblick op een Schipp komen. De eenzig Hoben, de se vun't Schipp gohn lett, dat wär Shanghai. Op de ganze Eer gäv dat nich eenen tweeten Hoben, de för se open wär. In Shanghai wulln de dree Flüchtlinge Quarteer för Fro un Kinner moken. Ober dat wär allns to laat. Donats Fro Olly un ehr lütt Jung Dan un all de annere Verwandtschop säten inne Kniep. De Nazis leten jem nich mehr rut.

Ludwig Wolf schreev an Donat (ik heff dat in't Plattdütsche bröcht; dat wär jo Ludwigs Modersprook):

"Mien leeve Jung, wo fang ik an un wo holl ik op. Toeers will ik Di vertellen, wo wi Diene leve Olly, Dan un Diene Swiegermoder helpen dähn. Tante Magda (Ludwigs tweete Fro) un ik hefft alle Dog vun fröh bit laat in Diene Wohnung de Saken packt, Wäsche tekent un för jedeen sienen Packen örntlich trecht stellt. Denn heff ik op all de veelen Packen schreeven: Olga Sara Wolf geb. Berlin, born in Hamburg 1910. Evakuierungsgepäck. Jedeen Packen mußt akrat snört sien. An den Dag, wo de deporteerten Lüd afholt ward, mutt dat ganze Sack un Pack no de Carolinenstraat, Paulinenstift, bröcht warrn. An düsse Dag heff ik mit Cäsar Koppel tosomen all de Packen dorhen fohrt. Wi schuven eene Schottsche Karr; de wär hooch mit all de Packens beloden. Alleen harr ik dat gor nich in Gang kreegen. Ober dat wär allns för de Katt. De ganze Bagaasch hett Hamborg mien Leevdag nich verloten. De Nazibanditen hefft dat glieks ünner ehren Nagel reten. No disse Tied mußt ik noch de annern Berlins ehre Packens op de Reeg bringen. Achteran sünd ok noch Tante Rosa un Tante Betty evakueert worrn. Von uns Familje sünd Unkel Hans un Tante Flora un ok Diene Kusine Lotte un en beten later Unkel James, Tante Paula un Lene evakueert. Wi hefft nienich eene Noricht vun de Evakueerten kregen. Wi weeten hüt noch nich, wonehm se affbleeben sünd. Uns Familje hefft de Nazis utrott'. Dor sünd blots noch de Mischehen över bleven."

Hüttodogs weeten wi, wo Donats Froo Olga afbleben is. Dat gifft een Gedenkbook för Hamburger jüdische Opfer des Nationalsozialismus. Dor steiht, dat se an'n 6. Dezember 1941 na Riga deporteert worrn is. In dit Book steiht ok, dat ehr lütt Jung Dan, ers twe Johr old, mit dorbi wär. Se sünd nich wedder trüch kamen. Dor bleef keen eenzig Spor. De annern, de Ludwig baben opföhrt hett, sünd no Theresienstadt deporteert worrn. Ok se sünd nich trüchkomen. In dat Gedenkbook steiht, wann se dor in de Frömd dood bleven sünd.

Ludwig Wolf hett boben ok vun Lene sproken. Dat wär sien öllere Süster, born 1864, miene Grootmoder. Ehr Mann Eduard Löwenthal harr dat "Glück", all 1938 to starven. So hefft de Nazis em nich miehr pieren kunnt. Op den Hamborger "Haus des Lebens", as de Karkhoff bi de Joden heet, hett he sien Graff kregen. Sien Froo Helene un ok ehr jüngst Söhn Walter sünd eenfach verschütt gohn. Se hefft keen Graff. Ok vun annere Minschen, de in't KZ ümkomen sünd, is reineweg nix övrig bleven.

För düsse Minschen hett de Bildhauer Gunter Demnig Stolpersteine schapen. De sünd 10 x 10 Zentimeters groot, ut Messing un warrd an de Stee in't Ploster sett, wo deporteerte Lüd toletzt wahnt hefft. För miene Grootmoder un mienen Unkel heff ik Stolpersteen vör ehre Wohnung in de Schäferkampsallee in Hamburg setten loten.

Dat is nich veel, ober wenigstens wat. Ik för min Deel vergeet se ok so nich.