An'n
11. März 1946 schreev Ludwig Wolf enen Breef an sienen Brodersöhn
Donat, de to disse Tied in Shanghai sitten dä. De Breef käm
ers an'n 19.August 1946 in Shanghai an. Donat wär de Jüngst
vun Ludwigs Broder Leopold. Ludwig un Leopold wärn an'n Anfang
vun'n 20. Johrhunnert in Hamborg un later ok in annere Städer
de berühmten Gebrüder
Wolf.
Donat wär mit sien' Broder James un sien' Swager Ernst Berlin
noch in'n lesden Ogenblick op een Schipp komen. De eenzig Hoben,
de se vun't Schipp gohn lett, dat wär Shanghai. Op de ganze
Eer gäv dat nich eenen tweeten Hoben, de för se open wär.
In Shanghai wulln de dree Flüchtlinge Quarteer för Fro
un Kinner moken. Ober dat wär allns to laat. Donats Fro Olly
un ehr lütt Jung Dan un all de annere Verwandtschop säten
inne Kniep. De Nazis leten jem nich mehr rut.
Ludwig Wolf schreev an Donat (ik heff dat in't Plattdütsche
bröcht; dat wär jo Ludwigs Modersprook):
"Mien leeve Jung, wo fang ik an un wo holl ik op. Toeers
will ik Di vertellen, wo wi Diene leve Olly, Dan un Diene Swiegermoder
helpen dähn. Tante Magda (Ludwigs tweete Fro) un ik hefft
alle Dog vun fröh bit laat in Diene Wohnung de Saken packt,
Wäsche tekent un för jedeen sienen Packen örntlich
trecht stellt. Denn heff ik op all de veelen Packen schreeven:
Olga Sara Wolf geb. Berlin, born in Hamburg 1910. Evakuierungsgepäck.
Jedeen Packen mußt akrat snört sien. An den Dag, wo
de deporteerten Lüd afholt ward, mutt dat ganze Sack un Pack
no de Carolinenstraat, Paulinenstift, bröcht warrn. An düsse
Dag heff ik mit Cäsar Koppel tosomen all de Packen dorhen
fohrt. Wi schuven eene Schottsche Karr; de wär hooch mit
all de Packens beloden. Alleen harr ik dat gor nich in Gang kreegen.
Ober dat wär allns för de Katt. De ganze Bagaasch hett
Hamborg mien Leevdag nich verloten. De Nazibanditen hefft dat
glieks ünner ehren Nagel reten. No disse Tied mußt
ik noch de annern Berlins ehre Packens op de Reeg bringen. Achteran
sünd ok noch Tante Rosa un Tante Betty evakueert worrn. Von
uns Familje sünd Unkel Hans un Tante Flora un ok Diene Kusine
Lotte un en beten later Unkel James, Tante Paula un Lene evakueert.
Wi hefft nienich eene Noricht vun de Evakueerten kregen. Wi weeten
hüt noch nich, wonehm se affbleeben sünd. Uns Familje
hefft de Nazis utrott'. Dor sünd blots noch de Mischehen
över bleven."
Hüttodogs
weeten wi, wo Donats Froo Olga afbleben is. Dat gifft een Gedenkbook
för Hamburger jüdische Opfer des Nationalsozialismus.
Dor steiht, dat se an'n 6. Dezember 1941 na Riga deporteert worrn
is. In dit Book steiht ok, dat ehr lütt Jung Dan, ers twe Johr
old, mit dorbi wär. Se sünd nich wedder trüch kamen.
Dor bleef keen eenzig Spor. De annern, de Ludwig baben opföhrt
hett, sünd no Theresienstadt deporteert worrn. Ok se sünd
nich trüchkomen. In dat Gedenkbook steiht, wann se dor in de
Frömd dood bleven sünd.
Ludwig Wolf hett boben ok vun Lene sproken. Dat wär sien öllere
Süster, born 1864, miene Grootmoder. Ehr Mann Eduard Löwenthal
harr dat "Glück", all 1938 to starven. So hefft de
Nazis em nich miehr pieren kunnt. Op den Hamborger "Haus des
Lebens", as de Karkhoff bi de Joden heet, hett he sien Graff
kregen. Sien Froo Helene un ok ehr jüngst Söhn Walter
sünd eenfach verschütt gohn. Se hefft keen Graff. Ok vun
annere Minschen, de in't KZ ümkomen sünd, is reineweg
nix övrig bleven.
För düsse Minschen hett de Bildhauer Gunter Demnig Stolpersteine
schapen. De sünd 10 x 10 Zentimeters groot, ut Messing
un warrd an de Stee in't Ploster sett, wo deporteerte Lüd toletzt
wahnt hefft. För miene Grootmoder un mienen Unkel heff ik Stolpersteen
vör ehre Wohnung in de Schäferkampsallee in Hamburg setten
loten.
![Stolpersteen. Klick op to'n Vergröttern!](erinn_biller/keengraff_1.jpg)
Dat is nich veel, ober wenigstens wat. Ik för min Deel vergeet
se ok so nich.
|