Judengeschichten ut MeckelnborgJudengeschichten bi uns tohuus:
Juden in Moisling

opschreven vun Dieter Guderian


Ik heff all een poor Familjengeschichten vertellt, de in Westmeckelnborg spelen dähn. Dat kümmt daher, dat ik över mine Vöröllern 'n beten wat weten wull. De Geschichten wärn aber nich kumplett, wenn ik nich ok een beten wat över Moisling vertellen däh. Dor seten ok welk vun mine Lüüd.

Toerst mutt ik aber mal wat vun de düütsche Geschicht seggen. In keen vun de Hansestäder kunnen de Juden över de veelen Johrhunnert Foot faten. De christlichen Inwahners wulln dat partout nich hebben. Se wulln nich, dat de flietigen jüüdschen Hannelslüüd jem in de Quer kämen. So müßten de versöken, enen Platz op't Land för sik to finnen. Dor kunnen se Hannel un Wannel drieven un de Minschen alle de lütten Saken an't Huus bringen, de se alltieds nödig harrn. So en Platz weer Moisling.

Koort vun Moisling
Ole Koort vun Moisling. Linkerhand de Trave, baven de Stecknitz

Moisling is hüt en Deel vun Lübeck. Fröher wär dat en lütt Dörp mit enen Goodshoff. De hörte eensmols no Däänmark. Dor wahnten siet 1656 en poor Juden. Dat duur nich lang, dor frog de Goodsherr den däänschen König, wat he in Moisling Juden opnehmen dröff. De König gääf em de Verlööf an'n 27. Februar 1686. Vun nu an wörrn dat jümmer mehr, un bald wörrn se ok en eegene Gemeende mit en eegenen Rabbi. De Regeern in Holsteen hölp jem, to Pott to kamen. De Goodsherr buute för "siene" Juden 1727 en Synagoge, för de se Meed betohlten.

De Synagoge
De Synagoge

In Altona leefden all lang Juden. De dänsche König, de all in't Johr 1641 för disse Pipel allerhand Privilegien geven harr, gäv se de Moislinger jüdsche Gemeende 1697.

Man kann sik vörstellen, dat de Lübecker Rat ganz un gar muulsch över de Ansammlung vun so veel jüdsche Minschen direkt neben siene Stadtmuurn wär. So gäv dat alltieds Striet mit de Moislinger Gootsherrschop. In't Johr 1763 käm för de jüdsche Gemeende eene swatte Stünn. Dor warrt de Goodsherrschop vun twee Lübecker Senatoren köfft. För de Juden käm dat noch slimmer: 1723 güng de Territorialherrschop vun den dänschen König an Lübeck. To de Tied wahnten 28 jüdsche Familien in Moisling. Dat wärn so bi 140 Minschen.

Na den Wiener Kongress käm dat för de Juden in Düütschland noch leger. 1815 hefft de Regeern de "Bundesakte" ünnerschreeven. Vun nu an harrn de Juden keene Rechte mehr. De frien Rieksstäder Frankfort, Hamborg, Lübeck un Bremen harrn sik üm disse Regeln "verdeent" mokt. De Lübeckers kregen dormit dat Handwarkstüüch, de Juden ut ehre Stadt ganz un gar ruttosmieten. Eers in't Johr 1848 warrt anners, so dat de Juden de glieken Rechte hebben schulln as de Christenminschen. 1852 hefft de Lübeckers noch een' boben op sett un besloten, dat "die Bekenner der jüdischen Religion in dem hiesigen Freistaate mit den übrigen Staatsangehörigen so wie in staatsbürgerlicher so auch in gewerblicher Berechtigung gleichgestellt" sünd.

Dat wär so teemlich dat End vun de jüüdsche Gemeen in Moisling. Wokeen sik truen dä, güng no Lübeck. In de söventiger Johrn gäv dat in Moisling keene Juden mehr.

Dat is de ohle Deel vun den Freedhoff in Moisling
Dat is de ohle Deel vun den Freedhoff in Moisling. Bild: MrsMyerDE/Wikimedia Commons

Noch hüt gifft dat in Moisling een Tüchnis vun de jüdsche Kultur. Dat is de Freedhoff. De Juden seggt darto "bet Olam", dat heet "Huus vun de Ewigkeit", oder ok "Bet ha-Chaim", dat bedüüd "Huus vun dat Leven". De traditschionelle Gloov verlööft nich, dat de Doden verbrennt warrt. Dat is dat Truerhuus op den Freedhoff in MoislingSe möten in de Eer "ganz" blieven un in'n bet Olam blieven, bit dat de Messias kümmt. För de Juden wär dat all in ole Tieden wichtig, en eegen Flach för ehre Doden to hebben, woneem se in gode Roh op den Messias töven köönt. In ganz Europa gifft dat hüt noch uuroole Freedhöff, ok wenn dor keene Juden mehr leven doot. Beropen sünd Prag un Berlin-Weißensee.

De Freedhoff in Moisling is de gröttste in Sleswig-Holsteen; he is mit eene dicke Muur ründüm ganz goot in Schuss. Dat erste Begräffnis wär 1724. Dor hefft se eenen Mannsminsch mit Namen Chajim Spanier ünner de Eer brocht. Ok hüt gifft dat so dann un wann een Begräffnis. Dat sünd middewiel mehr as 1000 Gräber. Wenn de Freedhoff vull is, schall he dicht mokt warrn. Siet 1960 hürt de Freedhoff to de Jüdsche Gemeende in Hamborg.

Dat is dat Truerhuus op den Freedhoff in Moisling. Bild: MrsMyerDE/Wikimedia Commons



28.12.2008


na baven