Nie nich ward dat Austen ennen
orrer
Oornbier kümmt nå Seien un Austen

vun Behrend Böckmann

Leiw Läsers,

wi willen dat Seien un Austen lütt bäten belüchten un erfohrn, wat dei Propheten inne Hillig Schrift un anner klauke Lüd dortau seggen.

Fangen wi sachtens mit allerlei klauken Schnackkråm an: Ein Buer secht: Wecker in'n Lentmånd tau fräuh deit seihen, hett oft nåhstens nicks tau meihen. Ein anner Buer höllt sik an dissen Schnack: Äten un Drinken höllt Lief un Seel tausåmen.

In'n Psalm 104 is tau läsen: Den Minschen sien Hart bringt dei Wien väl Freud! Bi Matthäus heit dat: Unreigen måkt den Minschen nich dat, wat in'n Mund rinkümmt, sonnern dat, wat ut'n Mund rutkümmt. Bi dei Korinther is tau läsen: Ji kœnt äten un drinken un süss wat daun, wenn Ji dat Gott tau Ihren daut. Ünner dei Sprüch finnen wi dissen: Wecker in'n Sommer sammeln deit, is 'n klauker Sœhn; wecker œwer inne Aust schlåpen deit, dei måkt sien Öllern Schann'. Moses schlöcht vör, dat alle sœben Johr 'n Sabbatjohr inlecht ward, dormit dei Acker sik verhålen kann. In dit Johr sall dei Minsch von dat läben, wat hei œwersport hett, un hei sall nich dat äten, wat von sülben nå dei Aust wassen deit. Nie nich sall dei Minsch von dat äten, wat hei nich sülben seiht un meiht hett. Apostel Paulus schrifft anne Korinther, dat einer, dei leech seiht ok leech austen ward, un wecker mit den Sägen von Gott seiht, ok mit den Sägen von Gott austen ward. Un tauletzt noch 'n mihrdüdig Wurt von den Propheten Hosea, dei all, dei von'n Globen afkåmen sünd, wiessecht, dat's Wind seihen un dorför Storm austen warden.

Mit de intensive Landweertschap un de Utbüden vun de Natuur
hebbt wi villicht Wind seit un aust nu den Storm

Doch wennihr güng dat mit dat Austen los, wo wier dei ierste Acker up disse unse Ierd?
Na klor, dat wier dei Gorn in Eden, dat Paradies, as låters secht wür; un Moses vertellt uns dat so:

Dat wier tau'n Tiet, dor harr Gott Häben un Ierd all måkt, œwer Strüker un allerlei Krutwark wier up'e Feller noch nich wussen, denn Gott harr noch keinen Rägen utgåten, œwer dor wier ja ok kein Minsch, dei dor ünnen ackeriern künn. Denn keem œwer Dåk up un so wür dat Land son'n lütt bäten natt. Un in dissen Momang nähm Gott bäten Ierd ut 'n Acker un måkte dorut 'nen Minschen.

Un as dei Minsch ut Leihm fardig wier, blös Gott em düchtig sienen Åten in un dat Wäsen füng tau läben an. Un Gott måkte in Eden nå Osten tau 'n Gorn för den Minschen, den hei måkt harr. Un hei leet vör em in dissen Gorn allerlei Böm wassen, an wecker dei Minsch wat tau äten fünn. Un midden in denn Gorn, dor leet Gott 'n besonnern Bom wassen, einen Bom, dei dat Gaude un Böse uteinanner hollen kann. Un dormit allens gaut wassen dät, leep 'n breide Bäk dörch den Gorn, un as hei den Gorn verlött, deilt hei sik in vier lütte Bäken up. Dei ierste Bäk is dei Pischon, dei tweite dei Gihon, dei drüdde is dei Tigris un dei vierte is dei Euphrat. Un in dissen wunnerboren Gorn in Eden sett uns Hergott nu sienen Minschen mit den Updrach, in'n Gorn tau seihen un tau austen, em un tau plägen un tau hegen. Un Gott säd tau sienen Minschen: Du kannst von alle Böm in'n Gorn äten, blot nich von den dor inne Midd, dei Gaut un Bös uteinanner hollen deit, denn an den Dach, wenn du dorvon äten süllst, mösst du starben.

Goorn Eden na Lucas Cranach d.Ä.

Œwer Gott duerte sien Minsch, dat hei allein wier, un so säd hei sik: Ik will em 'n Männin måken, dei bi un üm em is. Œwer ihrer dat so wiet is, måkt Gott noch all dei Dierten up'e Feller un dei Vågels in'n Häben. Un hei stellt sei sienen Minschen vör, dormit hei disse Kreaturen 'nen Nåmen gifft. Un as denn jedet Diert un jeder Vågel 'nen eigen Nåmen krägen harr un dei Männin för den Minschen noch nich funnen wür, dor leet Gott sienen Minschen in'n deipen Schlåp fallen. Un as sien Mensch so deip schleep, dunn schnäd hei em 'ne Ripp rut un måkt dei Wunn' mit Fleisch wedder tau. Ut dei Ripp' von den Minschen buuchte Gott œwer 'n Wief, un as dei Minsch wedder wåk wür, säd hei blot: Dat is ja Bein von mien Bein un dat is ja Fleisch von mien Fleisch, un sei sall Männin heiten, denn sei wür ja von'n Mann nåhmen. Un wieldat dat so is, sall ümmer dei Mann sien Öllern verlåten un sien Wiev achteran lopen, denn sei sünd ein Fleisch. Un dei Mann un sien Männin wiern nåkelt, un sei schenierten sik nich.

Antaumarken blifft, dat hier noch nicks von Adam un Eva tau läsen is un ok nicks dorvon, dat dei Bom inne Midd 'n Appelbom wier. Mit denn Appelbom hett Martin Luther bäten mogelt. Denn dat wier kein Appelbom, sonnern dei Bom för't ewig Läben, dei Appel un dei Adder wiern wull œwer nödig, üm den Minschen in't Middelöller den Sünnenfall tau verkloren.

Adam un Eva bi'n Sünnenfall (rechts). Links fleegt se al ut't Paradies

Wecker Planten kåmen nu würklich inne Bibel vör? Dat sünd dei groten Planten as Œl- un Dattelpalmen, Tamarisken, Wienstöck, Granatappel, Pistazien-, Fiegen-, Oliven- un Mannelböm. Sei mössten nich Johr för Johr nie utseit warden, man künn œwer Johr för Johr dei Frücht austen. Ümmer wedder nie utbringen mösst man hengägen dei Saatküürns von Weiten, Gasten, Hirse, Roggen un Gräunkuurn, œwer ok vun Kiecherarften, Bohnen, Linsen un Krutwark.

Gräunkuurn? — Sei frågen, wat dat is? Dat is wieder nicks as Dinkel, dei hüt wedder grot in Mod is!

Tamarisk

Un Früchte anne Tamarisk? Wi kennen s' doch blot as Struk in'n Gorn! Œwer dat geef Insekten, dei sik in'n Tamariskenstruk gådlich dörchfräten hemm' un so as Immen Honnig afsetten, ok son'n säuten Backskråm wedder afgäben. Un von dissen säuten Schiet is in't Oll Testament tau läsen, dat disse Schietküürns witt as dei Såmen von'n Koriander un säut as Honnigkauken wiern. Un an anner Städ ward verklort, dat disse witten Küürns dat Brot ut'n Häben wiern, dat Gott verspråken harr, dat dit Brot as Rägen von'n Häben rünnerprasselt un denn Manna heiten hett. Dei Manna-Spies föll nachts inne Wüst von båben up'e Ierd un mösst jeden Dach upäten warden, denn uphägen wier nich mœglich. Blot för den Sabbat dörsten dei Minschen dei duwwelte Portschon insammeln, denn an'n Fierdach dörsten's ja bäden, Gott Dank seggen un nich arbeiten.

Œwer wat hemm' dei Minschen tau Moses sien Tiet äten? Hüt gifft dat sogor Bibelkåkbäuker, wo dat nåtauläsen is. Un mit biblisch Äten ward hier un dor 'n schwunghaften Hannel dräben. Man finnt Rezepten för't biblisch Flåden- un Pitabrot, woans dat Kicherarftenmus (Hummus) orrer dei orientalisch "Falafel" kåkt ward.

Aust na Breughel

Ok is in't Oll Testament wat von Dankfesten schräben. So as wi hüt noch Oornbier fiern, hett dat Volk Israel dat "Fest von'n Herrn" (Fest des Herrn) fiert, un dortau wür noch mit dei Gastenaust dat "Fest vonne ierste Garf" (Fest der Erstlingsgarbe), mit dei Weitenaust dat "Wäkenfest" (Fest der Wochen) un mit dei Wienläs dat "Lofhüttenfest" (Laubhüttenfest) fiert. Un dor föllt mi dei "Austdank" (Enrntedank) von denn Lihrer, Preister un Liedermåker Arno Pötzsch (1900-1956) in:

Austdank

Wat is uns Gott blot gäudig,
Hei hett soväl mi gäben,
Måkt fröhlich mien Gemäut,
Lött Lief un Kopp upläben.

Dorför will ik em danken,
So gaut as't mœglich is,
Dormit dei göttlich Leif
Uns alltiet blifft ok wiss.

Un alle Ierd sall låben
Di Gott, dat tru du bliffst,
Dat du uns nauch tau Äten,
Dat däglich Brot uns giffst.

Tau't Austen hürn dei Oorn, sei warden ok inne Austkron bunnen. Kein Wunner, dat dei Oor ok in Märken vörkümmt. Woans dei Roggen tau sien Oorn keem, vertellen uns dei Bräuder Grimm in't Märken "Dei Kuurnoor". Un dor heit dat:

Öltlings, as Gott sik noch sülben up sien Ierdenwark ümdäd, dunn geef dei Acker väl mihr her, as dat hüt so is: In'n Oorn seeten nich blot föftig orrer sössdig Küürns, sonnern vierhunnert orrer gor fiefhunnert. Von ganz ünnen bet nå ganz båben wussen dei Küürns an'n Halm rup, so lang as hei wier, wier ok dei Oor. Woans œwer dei Minschen so sünd, wenn' tauväl hemm', denn hollen's nich väl von Gott sienen Sägen un gäben's nich Acht up dat, wat's tauväl hemm': allens is schietegål un sei warden mit dei Tiet lichtsinnig.

Aust, Vincent van Gogh

Un so keem 'n Dach, as 'n Mudder mit ehr lütt Kind an'n Kuurnnacker vörbi geiht un as dat Kind so sprüng, leech't up eins in'n Pütt un dat Kleid wier schietig. Dor reet dei Mudder'n Hand vull Ooren af un hett dormit den Modder von dat Kleid afwischt. In dissen Momang keem nu gråd dei Herr vörbi, seech dat un säd in sienen Arger: "Von nu an sall dei Kuurnhalm kein Oor mihr hemm', dei Minschen verdeinen nich dat, wat Gott wassen lött." Un dei Lüd, dei dit wohr würn, wiern verbasst, güngen inne Knei un füngen an tau bidden, dat Gott doch dei Halms ståhn låten süll, ok wenn sei dat sülben nich taukeem, œwer sei harrn ja unschüllig Häuhner, dei süss vör Hunger starben mössten. Dormit harr dei Herrgott Inseihn un geef nå, un so wüss von nu an dei Oor an't böbelste Enn' von'n Halm.

Kåmen wi taun Enn' hen noch eins up den Goorn Eden inne Hillig Schrift tau schnacken.

Dat Wuurt "Eden" kümmt ut'e sumerisch Språk, dei in Mesopotamien bet 1700 vör J.C. von all Minschen språken wür un dornå noch as Språk för Religion, Literatur un Weitenschap in't Morgenland brukt wür. In disse olle Språk deit "Eden" nicks anners as Steppenland bedüden. Dat Besonnere an disse Språk is, dat s' ein von dei iersten, wenn nich sogor dei ierste Språk is, dei nich blot språken, sonnern ok schräben wür. Tweitens hett "Eden" œwer noch'n Bedüdung von komodig un vergnäucht läben, so as Adam un Eva vör denn Sünnfall in den Goorn Eden läwten. In dissen Gorn Eden geef dat Safrån, Kaneel un Kalmus, dat geef Gasten, Ein- un Gräunkuurn. Man wür dor nich öller un kreech kein Krankheiten, dat geef dor kein Malessen un kein Truer, all wiern miteinanner Fründ un keinein geef sik mächtiger as dei anner. In't Paradies, den Goorn Eden, läwten wille Schwien, Auerossen un Gazellen ganz friedlich tauhop. Dor hett dei Löw kein anner Dierten räten un dei Kreih nich krächzt. Inne Bäken schwemmten Welsen, Karpen, Aalen un Barben — un Juden, Christen un Muslime läwten friedlich näbeneinanner. Sei all harrn kein Sorgen, sei wiern mit sik sülben œwerein.

Nå son'n schönen un œwerrieken Placken Ierd, wo Fräden is un dat Glück tauhus sünd, dornå sähnen sik dei Minschen. Dat Paradies, dei Goorn Eden, stünn an'n Anfang vonne Minschheit. Un drüddens gifft dat Annåhmen, dat dei Goorn Eden dor lägen hett, as dat in't Oll Testament in't Bauk Genesis beschräben is. Un so ward ok Touristen in Jerusalem verklort, dat disse Goorn Eden nich wiet af vonne Stadt, irgendwo in'n Osten licht. Mœglich is't œwer ok, den Osten as Sünnenupgang orrer gor as dat ganze Morgenland tau düden. Man weit dat nich, man nimmt blot an...

Œwer ganz gliek, wat Minschen annähmen, dei einen seggen, dat's in't Paradies läben müchten, dei annern seggen, sei müchten so as Gott in Frankriek läben.
Ernest Hemingway (1899-1961) verbinnt disse beiden Jieper miteinannder un verlecht den Goorn Eden in'n Süden von Frankriek. In sien Bauk "Dei Goorn Eden" is tau läsen:

Gråd dor in't Paradies finnen wi unsen Helden. Man möt sik blot in'n Lähnstauhl setten, dei Ogen taumåken un sik dit inbillen: Dat is Sommer in'n Süden von Frankriek inne 20er Johr. David, ein Schriewersmann ut Amerika, måkt 'n Urlaub, dei nich ennen will, mål hier un mål dor in dissen un jenen Uurt an't Middelmeer. Un hei is nich allein, bi em is dei junge schmucke wunnerbore Catherine, dei ümmer blot dat ein will. Gliek an'n Morgen, wenn's wåk warden, krupen s' all einanner bi, denn ward gaut äten, denn gåhns an't Wåder un schwemmen nåkelt rümmer, leggen sik inne Sünn'. Denn mixt man den iersten Drink, denn lecht man sik bäten up't Uhr un kümmt dorbi gliek wedder in't Geschäft.

An'n Nåmeddach setten s' sik in ehrn flotten Bugatti un karjolen dörch Cannes un anner Urten an't Middelmeeräuwer, kihren in'n Cafés in, geneiten wedder por Drinks un denn geiht dat wedder af in't romantisch Paradies, un sei mixten wieder, un sei äten wedder un sei spälen so dull as dat blot geiht ok wedder Hoppereiter.

Geldsorgen hett David siet sien Hochtiet nich mihr, taun einen hett hei riek heuradt, taun annern hett em dei niege Roman väl Geld inbröcht. Un wenn't dei beiden in'n Kopp kümmt, denn packen's dei Kufferts un måken 'n lütt Sommerutfohrt nå Madrid.
Wenn David noch bäten Tiet finnen deit, denn schrifft hei por Stunnen an'n Dach, denn Catherine is all ganz niegelich up dat, wat hei œwer dissen Sommer in't Paradies schriewen ward.

Un Hemingway, dei dit so schrifft, sett noch hentau:

Dat is würklich'n Goorn Eden, in weckern sik dei beiden befinnen, un dat jökt mi, wieldat ik ok giern schriewen dau, ok mål so as dei beiden blot einen Sommer lang tau läben.

Uns Austgeschichten sallen mit 'n biblisch Glieknis ennen, dat Markus in't
4. Kapiddel, Versen 1-20 in sien Evangelium so upschräben hett:

Un dor keem 'ne bannige Haud Minschen tausåmen, as Jesus an'n See spräken wull. Ut dissen Grund steech hei in einen Kåhn un schnackt denn von't Wåder ut tau dei Haud. Un dat, wat hei dei Minschen von Gott tau seggen harr, verklort hei dörch 'n Glieknis. "Hürt mi tau", säd hei, "dor güng 'n Seimann tau Fell' un wull seien. Dorbi sünd em por Küürns up'n Wech follen un fuurts keemen Vågels un freeten sei up. Anner Küürns sünd up'n steinigen Ünnergrund follen un dor wier man wenig gaude Ierd. Disse Küürns leepen fix up, denn sei leegen ja nich deip inne Ierd. Œwer as nu dei Sünn' so oernlich heit dålbrennen däd, dor verbrennen un verdrögen dei lütten Planten, denn sei künnen ja noch nich grot Wöddel schlågen. Noch annern Küürns sünd mank Durnen follen un dei Durnen, dei inne Hööchde schåten sünd, leeten kein nieget Kurn wassen. Sei krägen allens ünner. Un dei Rest föll in gauden Acker, wasst wunnerbor tauhöchten un bröcht dörtigfachen, sössdigfachen un sogor hunnertfachen Erdrach. Un wecker Uhren hett taun hüren, dei sall ok tauhüren."

Låters, as Jesus mit sien twölf Jünger un noch por anner Begleiter allein wier, frågen's bi em nå: "Worüm vertellst du sonne Glieknissen?" Un Jesus säd tau ehr: "Ji all, dei ji üm mi sünd, lött Gott all dei Geheimnisse von sien Riek verståhn. Œwer all dei annern lött hei sien Welt dörch Glieknisse verståhn. Sei sallen mit ehr Ogen kieken un liekers nich ornlich seihn kœnen, un dat, wat's mit ehr Uhren hürn, nich ornlich verståhn. Süss würn's sik wurmœglich bekihren låten un Gott ehr vergäben."
Denn säd hei tau sien Jüngers: "Œwer ik seih, ok ji verståht dit Glieknis nich. Woans willt ji dat denn anner bibögen?"

Wat dei Seimann in dit Glieknis seien deit, dat is Gott sien Wurt. An'n Wech, dat sünd denn dei, dei dat Wurt hürn, un hemm's dat Wurt hürt, denn kümmt fuurts dei Düwel un hålt dat Wurt wedder wech. Un gråd so, as wenn up't steinig Land seit wür, sünd dei, dei dat Wurt gliek mit väl Freud annähmen, wenn's dat Wurt hürt kemm'. Œwer ehr Globen hett kein Wöddeln un is dorher ok nich von Duer. Ward son'n Minsch wägen dit Gotteswurt schullen un verfolgt, denn låten' fix wedder von'n Globen af. Un anner, dei so as up'n Acker mank dei Durnen seit sünd, dei hürn twors Gott sien Wurt, œwer sei hemm' so väl anner Såken in'n Kopp tau nähmen, woans sei tau väl Geld kåmen un wurnå sei noch jiepern un trachten daun, un so geiht bi ehr Gott sien Wurt ünner un dei Erdrach kann denn nich kåmen.

Un dei up denn gauden Acker seit sünd, dat sünd dei, dei Gott sien Wurt hürn un sik dat ok annähmen un denn dörtig-, sössdig- orrer gor hunnermål mihr Erdrach austen warden.

Anna Ancher: Erntezeit, 1901, Maribo (Dänemark), Storstrøms Kunstmuseum.