De
Sünnschienkieker in Christmaand: Wiehnachtsteerns un Hasselnööt Woll 'n dreeviertel Johr kiek ik op Plattpartu nu all na de Sünn
för Se. Wat de Tiet löppt! Avers nu steiht se so deep, leeger
geiht dat nich. Mehr as so acht Stünnen is se nich an Heben to
sehn. An' 22. Dezember is Wintersünnwend, un achterna kümmt
se jedeen Dag 'n lütt beten wedder tohööcht. |
||
|
Hefft Se an 17. November den "Leoniden-Swarm" in'ne Nacht an Heben sehn? He heet so, wieldat de lütt Meteoriten ut dat Steernbild "Lööw" kummt, op Latiensch "Leo". De Swarm is dit Johr heel schepelwies kamen. Da kunn een sik allns Meugliche, villicht de halve Eer wünschen, so veel Steernsnuppen hett dat geven. Nu is dat eerst maal vörbi mit de "Leoniden", seggt de Astronomen. Wi kümmt nu för hunnert Johr mit uns Eer nich mehr in disse Gegend. Schaad! Avers dat Sternbild "Orion" is goot to bekieken, ganz hill un kloor. Avends, woll so bi Klock acht, steiht de groote Himmelsjager in Oosten, mit breede Schullern - de linke Schuller heet Beteigeuze un is 1000 Maal so groot as uns Sünn, de rechte Foot heet "Rigel". He is 25.000 maal hiller as uns Sünn! De Jager hett sien Sweert mit'n Liefreem an'ne Siet fasttütelt. In dat Sweert is de bekannte "Orion-Nevel" to sehn, avers meist bloots, wenn Se een Feernkieker hefft. He is woll 1800 Lichtjohr wiet weg vun uns Eer. Oder kieken Se sik maal'n beten höger den basigen "Stier" (Taurus) an. He steiht ganz boben an'n Heben, mit sien' een' roden Oog, den "Aldebaran". Wenn dat in'n Winter richtig kolt un kloor is un keen Mand schient, kann een nu maal an besten Steerns kieken. Hebben Se sik all maal dat "Söbengestirn" (Plejaden) över'n Kopp vun den Stier mit 'n Fernkieker anglüstert? Dat süht ut as'n luurlüttjen blitzeblanken Handwagen. To Wiehnachten is ok de hillste Steern von uns wieten Heben deep in Süüdoosten to sehn: de "Sirius". Dat is de Hauptsteern vun dat Steernbild "Grooter Hund". He kümmt eerst so bi Klock tein rop. Natüürlich is he de Hund vun Orion den Jager. De hett ok noch'n lütten Hund. He steiht'n beten hööger as Sirius, un sien Hauptsteern heet Procyon. De Sirius is bloots negen (9) Lichtjohr vun uns Eer weg un 23 maal hiller as uns Sünn. Dat Steernbild "Andromeda" mit sien lütt Spiralnevel,
de mit 2,25 Milljoonen Lichtjohr Enfernung uns Naver is, steiht nachtens
över uns Köpp. De Nevel weer all vör dusend Johr den
ollen Perser-Astronoom Al Sufi bekannt west. Mutt'n fixen Keerl west
sien. |
|
Wat is denn een "Lichtjohr"? Een Lichtjohr, dat is keen Tied, dat is een Weegstreck. Woso heet
dat denn "-johr"? Na, Se kennt doch wiß den Snack
"Ik wahn twee Autostünnen wiet vun Hamborg" oder so.
De "Autostünn" heet achtern ok "-stünn",
meent is avers een Streck. Dat is de Streck, de een Auto in 1 Stünn
fohrn kann - seggt wi mal, 80 km. (Wi fohrt sutje.) Dat Licht is dor
beten gauer ünnerwegens: 300.000 km in'e Sekunn leggt dat trüch.
In ca. 8 Sekunnen is dat bit na'n Maand, in ca. 8 Minuten bit na de
Sünn. Annersrüm natüürlich ok: Dat Licht vun'e
Sünn is 8 Minuten ünnerwegens, bit wi dat sehn. - Dorto
seggt een denn "De Sünn is 8 Lichtminuten vun'e Eer weg."
(Woveel "Autostünnen" sünd düsse 8 "Lichtminuten"
bit na de Sünn? 300.000 km/Sekunn x 60 Sekunnen/Minuut x 8 Minuten
= 144.000.000 km. 144.000.000 km/80 km = 1.800.000 Autostünnen.
Na denn gode Fohrt na de Sünn! Lütt Problem: Een Minschenleven
vun 80 Johr hett bloots 700.800 Stünnen...) Astronoomsche Enfeernungen nöömt een dat! |
||
|
Binah heff ik dat vergeten: Morrns so bi Sünnopgang rüm stahn de rode Mars un de bannig hille Venus in Oosten. De groote, blinkerige Jupiter geiht eerst an Avend so twüschen Klock acht un negen op un blifft bit an annern Dag bi uns. So hebbt wi jümmers'n besünners hill lüchtend Wiehnachtsteern an Heben. Puh, nu is mi avers kolt worrn, vun Kieken buten in Goorn. Je köller, as dat warrt, warrn de Flocken lütter un lütter.
Bi so'n richtig iesigen Sneedrieven mit Oostenwind is de Snee meist
dröög un fien, as Stoff. Dat gifft denn so richtigen Pulversnee
mit Verweihen. Meist is dat dat reine Ies. An scheunsten sehn ja de grooten Flocken ut, so as in Märken
bi Fru Holle. Sowat wüllt wi to Wiehnachten geern as Dekoratschoon.
Avers meist daut de Herrlichkeit gau weg un naher liggt överall
in de Straaten Matsch. In de Stadt is dat rein eklig, da köönt
ok de Klocken nich gegenan bimmeln. Also nehmt wi doch beter Afstand
vun Snee un so'n Vergneugen? Ik gah nu in'e Stuv un sett mi in Sessel, 'n Holunnergrog warrt mi upwarmen. In miene Stuuv rüükt dat al na Wiehnachten. Poor Spekulatius heff ik mi ut de Doos nahmen un ik knack mi ok'n poor Nööt. Wulln Se ok'n poor hebben? Ik geef Se geern welk af. Mien Onkel Paul is'n richtigen Nöötknacker west. As Jung
hett he de Hasselnööt mit sien Tehn knackt, un mit dortig
Johr harr he dat Malöör. Sien Fründ weer Tehndokter,
de makt em een Gebiß gratis to Wiehnachten. He seh denn avers
ut as'n Peerd, denn de Fründ is noch'n Studiosus west. Wohrraftig, uns Opa Harms gläuvt noch an'n Wiehnachtsmann! He wünscht sik 'ne nee Piep vun em, hett he mi vertellt. De ool is em tweigahn. Könnt wi em dor woll trurig maken? Ne, he kriggt natüürlich sien Piep un een Pakeet mit sien leevsten Toback darto. Vergeeten Se nich, an Barbara-Dag, 4.Dezember, Telgen vun'n Kasbeerboom in'e Stuuv to holen, dennso bleuht se an Wiehnachten. Ja un nu wünsch ik Se Se Ehr Sünnschienkieker. |
|