De Sünnschienkieker in'n Nevelmaand verklaart:

Vun't Harvstloof un woso dat dalfallt


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Huiii! Wat de Wind huult! De drögen Bläder danzt to sien Musik fideel Wiener Walzer, rechtsrüm, linksrüm, 'ne farvenfroh' Gesellschop.
Wi sünd middenmang in de Harvsttiet.
Bald möten wi uns'n Dannenboom utseuken. Se ok? Ik nehm immer 'n richtigen, groten, de bit an de Deck von uns Stuuv geiht.

Wat'n Glück, dat de sien Pieken in Winter nich verleert. De lütten, smallen Dannennadeln hebben noch 'ne dicke Wachsschicht un köönt ok ehr fienen, goot versteken Spaltöffnungen, wo dat Woder-Verdunsten passeert, ganz lütt maken, so dat de Saft in den Boom blifft un he nich verdrögen oder verfreern mutt.

Laboratorium Blatt (ok Dann-Nadeln)

De Bläder sünd ja rein as 'n Laboratorium, de mit Hölp von Sünnenlicht, Kahlendioxid (CO2), Chlorophyll (den greunen Blattfarvstoff) un veel Woder körpereigene Substanzen (dat richtige Foder) för den Boom produzeert un över de Leitungsbahnen an den Boom gifft. Den Kahlenstoff (C) behöllt de Boom mit sien Foder. Suerstoff (O2) un Woder (H2O) pusten de Bläder denn wedder ut an de Luft. För uns Minschen is dat'n richtiges Wunnerwark. Dat geiht so den ganzen Sommer, ok för uns Loofbööm.

Woans funscheneert dat?

De Sünn levert de Energie för allens Leven op uns Eer. Man de Planten sünd de eenzigen, de dat Sünnlicht opnehmt un direktemang in Wassdom ümsett. Dat nöömt een "Photosynthese" — d.h. op Platt "Erschaffung dör Licht".

To de Photosynthese bruukt de Planten man bloots Kahlendioxid un Water. Dorvun hebbt wi ja noog. Dat wannelt de Planten in Druvenzucker un Suerstoff üm — dör nix anners as Sünnschien un Chlorophyll, en cheeemschen Stoff, de — rein tofällig — greun is. De greune Blattfarvstoff!

De cheemsche Formel, baven formell, dorünner en beten mehr bildhaftig, heet:

De Druvenzucker is natüürlich dat Foder för de Plant; he warrt to Kahlenwaterstoffkeden, to Plantenmasse wiederverarbeit. De Suerstoff is för de Plant man bloots en lästiges Nevenprodukt.

Dör de Photosynthese kümmt so üm un bi allens, wat wi to'n Leven hebbt. Wenn wi Planten eet — Kantüffeln t.B. — orr Deerten, de tovöör Planten eten hebbt, dennso eet wi — Sünnlicht. Un den Suerstoff, den atent wi in. Ahn de Planten geev dat keen Suerstoff; ahn ehr kunn also keen Deert un keen Minsch leven. — Wi eet also nich bloots dat Sünnlicht, wi atent dat ok. Un wi fohrt dorop spazeern: Denn dat Eerööl, dat den Kraftstoff för uns Autos un Fleegtüüch levert, is nix as afstorven Deerten- un Plantenmasse ut verleden Tieden! Luft, Eten, Energie — allens is Sünnschien.

Jedeen Johr nehmt de Planten üm un bi 200 Milliarden Tonnen Kahlenstoff ut dat CO2 vun de Luft op un leggt dat in jümehr Stämm un Bläder fast. Düsse Menge wöör en Güterzug fülln, de bi tweedusendmaal üm de Eer löppt! Kahlendioxid is babento en Driefhusgas; dat in Plantenmasse to "binnen" is heel wichtig för't Klima.

Un denn, wenn de Winter kümmt, wat denn?

Ja, da hebben uns Loofbööm Sorgen. Woneem schallt se dat vele Woder to'n Verdunsten herkriegen?
So'n Loofboom, as'ne Linde, Buche oder Kastaanje, verdunst't nömlich över sien Bläder in'n Sommer bannig veel Woder, veel mehr as'n Dannenboom. Is'n reine Waschköök, so veel Woderdamp pust he ut. Bi Küll un Frost kann he aver nich so veel Nattes mehr hochkriegen, denn de Bodden is hatt un oftins froren, also mutt de Boom denn verdörsten.

So möten se tokieken, wat se ehr Bläder mit de velen wieden Spaltöffnungen loswarrn, dormit se nich een Dag in'n Winter doodblieven. Se brukt ehr Bläder neudig to'n Leven, aver ehrdat se starven, geven se se poor Maanden af.

De Natuur hett sik wat infalln laten

Al ünner fief Graad höört bi uns' Planten (in de "gemäßigten Zonen", nich in'ne Tropen) dat Wassen op. De fienen Wotteln in'ne Eer köönt denn nich mehr so goot Woder opnehmen as in'n Sommer, de Kraft riekt nich ut, dat is to kolt. Un later warrt dat Woder ok to Ies.
Se treckt all ehr Saft un Kraft torüch in de groten Wotteln un in den Stamm. Se gahn in'n Winterslaap, as Boar, Igel un mennig anner Dierten. Aver verkrupen köönt se sik nich, so mütt se ehr Knööf konzentreeren op ehr wichtigste Steden.

De Tiet vörweg, wenn de Daag körter warrn un de Sünn deper steiht, in'n September, markt de Boom, nu is dat bald wedder so wiet.
Un he dicht't sien grote un lütte Woder-Adern förn Winter mit so'n Korkschicht af. He treckt sik 'ne warme Jack ünner, de em na buten afdichten deit.
He sett ok'n richtigen Korkproppen vör sien Blattstängels, dormit de utdrögen köönt un affallen. He kann sik dat even nich leisten, so veel Woder to verleern. He kriggt ja nich mehr veel hoch ut de Eer.
Un bi Snee un Ies sünd de Bläder sowoso bloots noch ne Last bavento, de sien Äst nich drägen köönt. Also mutt he jem woll afsmieten. In Fröjohr gifft dat ja niege Bläder.

Wundverband

De Korkschicht schütt em ok, as'n Verband op'ne open Wunn', dat an de Steed, wo nu de Bläder nich mehr sünd, keen Infekschooon un keen Frost rinkümmt. Dat wüür för em gefährlich, graad in'n Winter. Mit de Tiet kriggt dat Loof gor keen Saft mehr, denn de Kork warrt jümmer dicker.

De Bläder warrn geel

Dat letzte Foder, de Spaltprodukte, de noch dor sünd, un ok dat Rest-Chlorophyll (dat is de greune Blatt-Farvstoff), wannert vördem noch alltohoop torüch in den Stamm. Dat Foder hett he neudig to'n Överleven in'n Winter. In de Bläder blieven bloots noch Carotinoide, Anthozyane un Zucker över. Nu warrt dat Loof geel un root. Mennig Bööm hebbt veel Anthozyane un Zucker in ehr Bläder, de Ahorn und amerikaansche Eek, de Essig-Sumach, de Amberboom un noch'n poor, un de warrn dorvon nu ok wunnerscheun root.
An scheunsten is de Farv von dat Loof, wenn an'n Dag de Sünn richtig warm schient un dat nachtens kolt is.
Alle Lüü frein sik över den bunten Harvst. Een Dag sünd denn de Bläder wegflagen un liggen op de Eer.

De Bläder starven af

Nu eerst warrn se langsaam bruun, hatt un dröög.
Bloots Böken, düütsche Eeken un noch'n poor behollen ehr brune, schrumpelige Bläder lang an'n Ast un Twiegen, un eerst bi'n dullen Winterstorm, un mennigmaal nich maal denn, warrn se afreten.
De Stamm von den Boom kann, wenn dat bannig kolt und lang dröög blifft, orrnlich poor Zentimeter wat dünner warrn. Wenn dat regent oder Dauwedder kümmt, quillt he wedder op. Dat kann een sogaar mit'n Bandmaaß naameten.

Dat rüükt na Harvst

Överall in de Straten liggt dat Loof, un wenn een mag, denn raschelt he mit sien Feut dor dörch, dat dat fliggt as güllen Wulken.

De Winter kann kamen. In Goorn slapen de Igels in dat Loof, un de Strüker un de Rosen hebben ok scheune warme Feut (Wotteln) dormit. Allens in de Natuur hett sien' Sinn.
De meisten Bööm sünd nu kahl un de Storm huult, dat de Äst knarr'n. Ok veel dodes Holt sleit he rünner. Dat suust un bruust un knackt un gnirscht! — Froh bün ik, dat ik'ne warm Stuuv heff.

Fröhliche Harvsttiet mit Braatappels un öfters maal poor leve Minschen to Beseuk

wünscht Se Ehr Sünnschienkieker.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



na baven