De Sünnschienkieker in'n Hornung: So licht as Snee Na een Bericht von Holger Diedrich free vertellt op Platt von Se Ehrn Sünnschienkieker Hefft
Se maal so'n lüttjen Dunenvagel op de Hand hatt, ne Sneeflock?
Wo licht un wo scheun de is! Dat is en richtiges Wunnerwark. As in
Märken süht dat ut, wenn de Snee von'n Heben daalkümmt
un 'ne witte Deek op Boom un Busch tövert. Aver kieken Se sik doch maal so'n lüttjen Dunenvagel an, wo unschüllig de utsüht! Eene Sneeflock wiggt doch man bloots so bi 0.004 Gramm, se is so licht as'ne Fedder! Wo kümmt denn bloots so'n groot Gewicht her? Natüürlich! Snee is doch ok froren Woter, dat is ja nu maal kloor, dor bitt kene Muus wat von af. Un so'n Hupen Snee kann noch veel mehr anrichten as'n Dack tweislahn. De Snee as Deek för de Planten De Japaners hefft nu opletzt den Bewies dorför bibröcht,
dat de Sneeflocken ok de Schuld an Eerdbeven hebben. Lange Johrn hett
de Japaner Kosuke Heki de Tosamenschuu von Snee un Eerdbeven studeert.
De Geo-Wetenschapler hett de olen Böker sammelt, wat de Mönke
in de Klöster in Asien över Snee un Eerdbeven opschreven
hebben. Düsse Böker hett de düchtige Mann lang leest
un rekent un rekent un keken un wedder
leest un nu weet he dat ganz nau. Meist wenn dat in de Bargen
von Japan veel snieen deit, denn gifft dat in Sommer, wenn
dat warm warrt, mehr Eerdbeven as sünst. De Deek von de Eer De Bork von de Eer is meist bi 30 km dick, ganz scheun fast, meen ik. Aver wenn wi uns de Saak mal nehger bekiekt, lett de Bork so dünn as en Eierschell! In dat Bild linkerhand seht Se den Opbuu von den Lief von unsen hartleven blagen Planeten, uns Moder Eer. Ünnen is de Deepde von de Schichten wiest. De Bork von de Eer is mit ehr 30 km en zaarte Krust över en dicken Lief, de na binnen jümmer hitter un hitter warrt. Ok in de bövelste Schicht, den böveren Eermantel (de Schicht twüschen 40 un 400 km Deepde), is en Deel von dat Gesteen fleten dat is de Lava, de bi Vulkanutbröök rutkümmt. De Eerkrust sülven is ganz ünnerscheedlich dick: deep in de Grote See faken bloots 5-10 km, in de groten Bargen dorgegen düütlich dicker. Aver ok de Himalaya is man bloots 8 km hooch dat is gor nix gegen de Schichten von de Eer.
Sneeflocken un Eerdbeven Un nu höörn Se maal to. Woso bloots Snee un nich ok Regen? In Lent, Sommer un Harvst regent dat doch tominnst so veel, as in Winter Snee fallt. Woso schall denn de Snee gefährlich ween, man Regen nich? Dat Woter fallt doch ok op de Eer? Ja, avers dat blifft nich liggen. In de wärmere Johrstiet verdunst dat ok wedder. In warme Luft is veel mehr Water as in kole Luft! Un dat flütt gauer af in't Grundwoter un in de Meere. Dat Bild wiest, woans so en Waterhuusholl in'n Sommer funscheneert. De Tallen geevt de Menge per Dag an in Milliarden Kubikmeter. 1 Kubikmeter Woter is 1 Tonn swaar, 1 Milliarde Kubikmeter sünd also 1000 Megatonnen! De Regen hett ok noch keen Hallendack to'n Insturz bröcht; dat doot bloots Ies un Snee, de liggen blifft!
Bi uns tohuus in Noorddüütschland is de Eerbork bannig
dick un stabil. Woter un Snee kann uns nix anhebben. Hier bi uns is
dat bloots de Maand, de uns Eer all Daag bewegen deit. Ebb
un Floot beweegt nämlich nich bloots dat Woter, nee: ok de
Eerkrust beweegt sik en beten mit. Se is nämlich elastisch. Bit
50 cm geiht de Eerkrust op un daal un dat allens, wieldat de Maand
mit sien Swaarkraft bloots so an'n Heben steiht. Bi uns passeert dorvon
aver rein goornix. Wat? Marken Se dat, nu wo Se dat lesen, dat sik
de Eer ünner Se Ehrn Stohl beten in de Hööcht schaven
hett or ok beten deper rünner? Ne, ne, dat is nich! Or hebben
Se etwa hitten Grog, de gode noorddüütsche Drink
mit Rum naaa... ? En Staudamm in China En bannig halsbrekern Kraam is de Dree-Sluchten-Staudamm von den Jang-tse-Fluss in China. He is so groot un wuchtig, dat he de Eerdümdreihn üm sik sülben bremst un dormit so pö à pö de Johrstieden verännern deit.
Ok de groten Hüüs sünd 'ne Gefohr för uns Eer. Woso passeert dat denn nich ünner de Bargen? De groten Bargen sünd doch veel sworer as so'n Huus?! Woso maakt de nich Malesch mit de Eer? Na, de Bargen hett de Eer doch sülven op'n Hupen folt't! Woneem de groten Kontinentalplatten tosamenrummst, dor gifft dat Bargen. Indien is in Johrmillioonen vun nerrn an Asien ranseilt un drückt dorgegen, un dat hett den gigantischen Himalaya hoochböört, as wenn een Gummi tosamenquetscht. Ja, wenn de Lüü dor noch en Hoochhuus bavenop sett, dat maakt den Kohl nich mehr fett! Megatonnen an Snee liggt dor ja ok op. Man uns Zivilisaschoon söökt de Steden för ehr Hoochhüüs un grote Staudämme doch so ut, as se graad Lust hett. Keeneen fragt dorna: Is dat ok recht so? Un dor, woneem de Eerkrust dünn is, höört solk Lasten villicht eenfach nich hen? Meist hefft wi Minschen Dusel un uns Eer reageert nich alltiet so
gresig op den Snee, op Hüüs, op Woter un so'n Kraam, dat
se bevern un spucken deit, aver dat mag ween, se deit dat enerworrns
doch, maal is de Momang, wo ehr dat to veel warrt. Villicht, wenn
de gleunig Stroom in de Eer grad an een Steed langkümmt, wo he
sik düchtig schubbern deit. Denn warrt dat eng, denn warrt dat
gefährlich! Minsch, frei di, aver denk ok an de annern! De Minschen möten sik op instellen, dat uns Eer quicklebennig
is. Se wullt dat aver nich so geern weten, dat de Natuur een Saak
för sik is un de Minsch nich allmächtig. De Minsch is klook,
aver he mag geern glücklich ween, he mag nix weten von Malöör.
Dorüm makt he an allerlevsten beide Ogen fast to vör Unglück
un freit sik över de Sünn, över sien Leven un över
allens, wat he hett. En helligen Februoor mit poor Daag vull Wintersünn un blagen Heben wünscht Se Ehr Sünnschienkieker. Un vergeten Se de Vagels nich! |
|