Dat Kruut för'n Märzmaand: vun Anke Nissen Iris Germanica, Deutsche Schwertlilie |
|
||
Anner Namen: |
Veilchenwurzel, Iriswurzel, Kinderwurzel, Zahnwurzel, Schwertelwurz,
Florentiner Schwertel, Violenwurzel, Violwurz |
||
Sammelt warrt:
|
Wörtelstock (Rhizoma Iridis) | ||
Warrt bruukt: |
|
||
|
|||
Üm
dat glieks vörweg klor to seggen, de "Veilchenwörtel"
is nich de Wörtel vun uns lütt wohlrüken Veilchen.
Nee, se is de Wörtel vun de Sweertlilie, de bi uns mehr bekannt
is ünner den Namen Iris.
Ik harr se reinweg vergeten, uns gode ole Veilchenwörtel. Man nu weer ik bi en vun mien Patendeerns, de kortens ehr eerst Kind kregen harr. Un dit nüdelige, rund un propper Baby füng graad an mit dat Tähnkriegen. Un dor bi dat Quengeln vun dit Kind füll mi de gode ole Veilchenwörtel wedder in. Dor kann so'n lütt Göör nämlich fein up rümbieten. In miene aktive Drogistentiet heff ik se noch af un to verköfft. |
|||
De Sweertlilie
is bi uns en Zierplant. Wi findt se in vele Goorns. In Italien aver
besünners üm Florenz und Verona rüm warrt
se anplant, üm den Wörtelstock to gewinnen. Dree Orten levert
em: Iris florentin, Iris germanica, Iris pallida (de blasse Iris).
Ehre Blöden sünd blaag-violett, de Buten-Blödenbläder
sünd trüchslagen (na ünnen böögt), de dree
Binnen-Blödenbläder staht uprecht. De Bläder staht
hoch, se seht ut as Swerter.
De Wörtel vun Iris germanica hett veel Stärke in sik. De wörr fröher geern nahmen to 'n Wäsche stärken, as Linnen-Stief-Appretur. Ok de fiene Duft na Veilchen weer goot för de witte Wäsch. De Heilplant weer al in de Antike wegen den feinen Ruch bekannt. Dorvun schrievt as Bispill Theophrast un Plinius. Ok bi Leonhart Fuchs heff ik veel över de Sweertlilie funnen. He nöömt se in sien oll "Kreutterbook" vun 1543 "Blawen Gilgen". Un he weet veel över ehr Heilwirken to vertellen. Bi Capitulare de villis un ok bi Walhafried Strabo warrt se "Gladiolus" nöömt Bi Karl den Groten müss de blaag Iris germanica also de Düütsche Swertlilie in elkeen Goorn plant warrn. Een sull de Iris germanica flach planten. De Wörtelstöck sullen en beten ut de Erd rutkieken. |
|||
De Iris is veel up mittelalterlich Altäre dorstellt worrn. Se wörr dor jüst so as de Lilie bruukt, as Bispill up den Memling-Altar in 't St.Annen-Museum in Lübeck. Meist warrt drei Stengel wiest. Oft, Knospen un ok Blöden. De Blöden hebbt meist söven Staubgefäße (Tallensymbolik!). In de Bibel seggt Matthäus in'n Kapitel 6, Vers 28-29 (na de Bibelöversetten vun Johannes Jessen): Wat soorgt ji juuch üm dat, wat ji antrecken
süllt? Wat Matthäus nu ok an uns Sweertlilie dacht hett, wenn he vun Lilien snackt, dat weet ik nich, man ik weet, dat vele Goorns noch schöner warrt dörch Lilien so ok uns. De root-geel Feuerlilie, de Türkenbund, de witte Madonnenlilie, de Sweertlilie, de ja as wi nu weet "Iris" heet... |
|||
Walahfried Strabo (808-849) schrifft in sienen Hortulus allgemein över Lilien:
De Lilie is en Plant vun 'n Bibelgoorn. In de Bibel versinnbildlicht de Lilie
In de christliche Kunst is de witte Lilie en Symbol
Maria warrt jichtens mit en Lilie afbildt, as Bispill up Madonnen-Dorstellen vun Botticelli, Tizian, Leonardo da Vinci in sien Gemälde "Verkündigung" u.a. Dorher stammt ok de Naam "Madonnenlilie" för de witte Lilie. De Lilie is en Symbol för dat Jungfru-Sien vun Maria un ok för
den hillig Antonius. |
|
||
Vele Legenden rankt sik üm de Lilie:
Wat dit nu allens ok för uns Sweertlilie passt, dat weet ik nich. Man, dat maakt Spaaß dorvun to vertellen. |
|||
28.2.2009 |