Higgs (orr dat Deilken)

Dat Seuken nao dat Higgs-Boson un dat Herkaomen van dei Masse, Deil 2:
Dei Pries: dat Higgs-Deilken

van Klaus Desch, in Platt bröcht van Ludgerd Lüske

In ein theoretischket Modell lett sik licht ein Feld inföhren, dat den Ruum so verännern deit, dat dei Deilkes eine schienbore Masse krieget. Aover drocke finnt sik, van einfachste Grundlaogen ut seihn, ein neiet Wedderspräken. Dei Kunst was, bi dat Inpassen van dat Higgs-Feld in dei Theorie dat grundleggen Iekprinzip nich tau verleisen. Dat wull man jao jüst redden.

Peter Higgs an't LHC-CERN in Genf

Dei Eigenschkupen van so ein Feld intaurichten, was Peter Higgs sien Wark (nich allein): Dat Higgs-Feld hett einen so neumten Vakuumvermauenswert. Et wesselwarket in'n losen Ruum mit dei Deilkes, löpp aover wiederhen nao dat Iekprinzip.

Dei Pries för dit Higgs-Feld: Et is faste verbunnen mit dei Existenz van ein neiet Elementoardeilken, dat Higgs-Boson. Dat Finnen van ein Higgs-Boson wörd dat Upträen van Masse forts verkloaren un as ein Weesselwarken mit dat (füllte) Vakuum anwiesen. Bit nu hett nümms so ein Higgs-Boson fastestellt — dat spräk noch nich gägen dei Annaohme van den Higgs-Mechaonismus. Uk dat Higgs-Boson hett eine Masse, dei van dat Wesselwarken mit sien eigen Vakuumfeld herkump. So kunn dat Higgs-Boson einfach tau massiv wän, wat ein Naowiesen in dei bit nu hen loopen Deilkenphysikexperimente nich taulöt.

Dat Higgs-Boson bewarket masse!

Eierste Wiesteiken?

Dummerwiese kann man dei Masse van dat Higgs-Boson nich vörutseggen. Van dei Experimente an den Driever LEP — einen Vörlöper van'n LHC — wätet wi aover, dat siene Masse grötter as 114 GeV/c² wän mutt (is bolde dei Masse van ein Sülveratom). Süß harr et sik dor all wiesen kunnt.

Vellicht hett dat Higgs-Boson all bi't LEP siene eiersten Spauern achterlaoten. All dat Mäten van Deilkenreaktschionen, dei man bi dei LEP-Experimente seihn kunn, wörn so genau, dat man dorbi Bidräge van ein vörstellboret Higgs-Boson beachten möß. Dit Mäten passet tau ein Higgs-Boson, dat wat lichter as 200 GeV/c² is. Dat kann man as eiersten Henwies up dat Higgs-Boson anseihn. Aover Modelle, dei aohne den Higgs-Mechaonismus utkomen willt, käönt orrig schwoar dit Präzisionsmäten verkloaren, so kann dit Mäten wisse noch kien Bewies för den Higgs-Mechaonismus wän.

LHC: Joahre för't Urdeil

Wat wi aover uk wätet, is, dat dat Higgs-Boson nich schwörer as tüschken 700 bit 1000 GeV/c² wän kann, wiel et süß dei all anspraoken Probleme mit dat Woahrschienlichkeitsinhollen nich lösen dö un sienen Sinn verlös. Mit den Large Hadron Collider LHC hebbt wi nu Gelägenheit, dat Higgs-Boson tau finnen. Gägenäöver aal dei ölleren Drievers kann dei LHC in dei heele theoretischk tau faoten Massendimension nao dat Higgs-Deilken seuken. Dormit werd dei Higgs-Mechaonismus tau'n Verkloaren van dat Upträen van "Masse" in dei taukaomen Joahre Woahrheit, of för aale Tieden verschmäten.

Opklaarn an't LHC