Ut de Muuskist:
De hele Werlt

van Willi Höfig


Up sassisch Eer: ut de nedderdüütshe Lyrik von uns Daag, rutgeven von John Eimers in'n Updragg von de "Nedderdüütsh Sellshopp" in Hammborg. Verleggt bi Eugen Diederichs, Jena 1910.

Dat Book is vör 105 Johren in Jena druckt worrn. Verleggt hett dat Eugen Diederichs, de Weert daarup leggen dee, dat siene Böker goot antosehn un antofaten weern (un ok goot to lesen, man dat versteiht sik van sülben). Un so kannst dat denn ok hüüt noch geern in de Hand nöhmen. De Inband is 'n beten smuddelig worrn, un de een of annere Siet hett 'n Eselsohr afkregen. Daar harr männicheen sien' Kopp rinsteken, dat hett nich blots in't Schapp stahn. Un denn hett dat ok wat dörmakt: Kofft harr dat Börries von Münchhausen, de Balladendichter. Ehr dat bi mi landt is, stunn dat noch in de Landsbibliotheek in Altenborg. Kunn woll sien, dat Börries siene Böker daar henbrocht worrn, as he sik 1945 op sien Slott Windischleuba ümbrocht harr — he weer Nazi un kunn sik woll utreken, wat em passeeren woor, wenn dat Drüdde Riek to Enn keem. De Thüringische Landesbibliothek Altenburg warrt 1951 dicht maakt; överblewen is de Stadtbökerie, de mit plattdüütsche Böker so recht nix antofangen weet, denn in Oostthüringen gifft dat keen Platt. Ik heff dat Book in de 1980er Johren in't Antiquariat kofft.


Dat Exlibris vun Börries vun Münchhausen över dat vun den Verfater.
Klick op to'n Vergröttern!

De Rutgever hett dat in fief Afsnitten deelt: "Bi unz to Hus", "De Dagg", "Dat Jor", "De Lëiw" un "Lëwenswëëg". In disse Wies warrt Anthologien van Gedichten männichmaal updeelt. Up 174 Sieden steiht daar 127 Gedichten van 34 Schrieverslüüd in, de mit dree Utnahmen all noch an't Leven wesen sünd, as John Eimers dat Book tohoopbrocht. Se sünd twischen 1827 un 1890 boren, de öllste weer Joachim (Jochen) Mähl (*1827; nich to verwesseln mit Albert M., ), de jüngste Adolf Diekmann (*1890; dat is nich de SS-Kriegsverbreker A.D., de in't Internet to finnen is!).

Van Mähl is dat Gedicht "Harwstdag":

Dat rëgent liis von'n Himmel,
Un ünner Tranen lacht
De Sünn' un malt ëin'n Bagen
An'n Hëwen fuller Pracht.

Ein egen Oort von Harwstdag
Halv düüster un halv klor,
Full Sunnenshin un Rëgen,
Un stimmt ëin'n sünnerbor.

Full Sunnenshin un Rëgen
Un Rëgenbagenpracht,
As wen'n Por Minshenoogen
Still ünner Tranen lacht.

Und Diekmann schreev "Ik heww mi't sachs nich marken laten":

Ik heww mi't sachs nich marken laten,
Denn groten, dëipen, stillen Smart.
Ik löw, du kannst't je doch nich faten,
Dat du mi braken hest dat Hart.

Ik heww mi't sachs nich marken laten,
Wo mi dörch mine Sel dat güng.
't wör doumals, as de Shur het gaten,
De swatte Wulk an'n Hëwen hüng.

Don güng ok dörch min Hart ëin Shuer
Un shug dor weg dat Sünnenglükk.
Don föul dat Hart so dëipe Truer
Vör dinen eernsten, düüstern Blikk.

Du kannst't je, Lütje, doch nich faten,
Wat du mi dëst doumals in'n Mai —
Ik heww mi't sachs nich marken laten,
Un doch: min Hart, dat bröukst du twei.


Inband. Klick op to'n Vergröttern!

De Oort un Wies, wo dat schreven is, daar mutt sik een eerst an wennen. Dat is de Orthographie naar Robert Garbe, de in disse Tiet jümmers denn anwendt warrt, wenn för de ünnerscheedlichen Mundoorten van't Plattdüütsche en gemeen "Rechtshriwunk" (as dat in us Book heet) bruukt warrn schull. Wat Sass för use Tiet, weer Garbe för de eersten beeden Johrteihnten in de twintigste Eeuw.

Van Garbe is ne heele Reeg van Versen afdruckt. In sien Gedichten speegelt sik, woans de Plattdüütschen sik in de Tiet (so wiet se Gedichten lesen wullt un kunnt) de Lyrik in ehr egen Spraak vörstellen deen — "Heidflach":

O du sünnig brune Heid
Mit din trillern Larkenfreid,
Mit din Traadwëëg, dëi er Söm
Witt sünd steppt mit Barkenböm.
Sheper driwwt sin Snukken lank:
Nedderdüütsh sünd Gröut un Dank.

Blage Shattens smükkt denn Padd —
Wo's full stille Sünn' min Hatt!
Un ik finn, wat nod mi deit,
Hir, wo't grot Vergëten steit.
Jorn fallt af as möre Plünn' —
Och min brune Heid full Sünn'!

In desülve Tiet hört ok Hermann Löns, de twoors nich Platt schreven hett; man siene Melodie findt sik in Adolf Stuhlmann sien Leed "To Münden op denn Blomerbarg", un en beten Klaus Groth is ok daarbi:

To Münden op denn Barg, Korlin,
Dor sëiten wi oppen Stëin
Un sëigen op Stadd un Water, Korlin,
Un kunn' nich satt unz sëin.

Ik së: de Fulda bün ik, Korlin,
De fröliche Werra büst du,
De Wëser dor ünn' sünd wi bei, Korlin,
Ok wi finnt so bald nu këin Ru.

Dat driwwt unz wid un wider, Korlin,
Wul wëit, wo wi kamt dor dör,
Dörch't unbekannte Land, Korlin,
Bet an dat ewige Mer.

Wo lang iss dat nu al'her, Korlin!
Mi dücht, ik kann't Enn' al sëin —
Och kunn'n wi noc h ëinmal so junk, Korlin,
Dor sitten op den Stëin!

All'ns in all'n: ene heele Werlt. Veer Johr vör den Groten Krieg, de Geschicht geiht stur op den groten Krach los, elkeen warrt dat spören. Man in de plattdüütschen Gedichten is Flaute. Bi us to Huus, de Dag, dat Johr, de Leev, de Levensweg. De föhr in de Schüttengraven van Flandern un in de russ'schen Massengräver. Dat nüms dat markt harr, kannst meist nich glöven.


Titel. Klick op to'n Vergröttern!


Översicht över de Muuskist
20.9.2015

trüch


na baven


na't Flack

na de Startsiet