De Kunst vun't Klockengeten

vun Marlou Lessing


De Ünnerwiesen in Schiller sin "Leed vun de Klock" sünd för us vundaag sachs en beten swaar to verstahn, un villicht hett sik ok wat ännert an de Technik vun't Klockengeten? Basig wenig. Dat Kunst-Wark vun't Klockengeten is vundaag meist datsülvige bleven as dunntomalen. Kiekt wi us dat nauer an, woans so en Klock tostann kümmt.


De Klockengeter kriggt den Opdrag, en Klock hertostelln, de en ganz bestimmten Toon hebben schall — se schall t.B. nau in en Geläut passen, dat al dor is, un dat schall harmoonsch klingen. De Pries vun en niege Klock is hooch — bet 10.000 Euro per Tunn Wicht. Dor wüllt de Opdraggevers en gode Klock för sehn, un de Klockengeter dröff keen Risiko ingahn. Naues Planen is anseggt. De Klock dröff t.B. bloots en bestimmte Grött hebben (en grote Klock swingt al mal so üm 4 m, dat geiht nich in jedeenen Klockentoorn), de Statik vun den Toorn mutt ok berücksichtigt warrn, de al vörhannenen Klocken un de Mechanik vun de Läuteanlaag sünd wichtig — woans un wo dull de Klöppel ansleit usw. —, un eventuell is ok wichtig, wat för Buwarken in de Gegend noch rümmerstaht, denn de köönt de Klangfarv vun de Klock ok verännern. So mutt de Klockengeter allens Welleerstmal nau inspizeern.

Denn kann he dorbigahn un de Klock planen. Woans kriggt de Klockengeter nu de Klock so hen, dat se en bestimmte Grött un bestimmte Gestalt un ok Klangfarv hett un dat togliek ehr Klang later nau op den Toon F liggt, orr op C? Mit Mathematik.

Wenn de Klock anslaan warrt, vibreert de ganze Klock in ehr so nöömte Egenfrequenz, de vun ehr Grött, Gestalt un Dickde afhangt. Un dordör vibreert ok de Luft in de Klock. En Schallwell in düsse Frequenz geiht denn vun de Klock ut. Un de Frequenz vun en Schallwell is de Toonhööcht. Also muttst de Egenfrequenz vun den Swingungskörper, de Klock, richtig bereken. Dat doot de Klockengeters na bestimmte Verfahren. Wat denn rutkümmt, is dat "Profil", de "Rippe" vun de Klock.

De "Rippe" warrt op en Holtbrett tekent un langs de binnere Kontuur utsneden, un de so wunnen Schablone warrt över en depe Gruuv ophangt, dat se sik symmetrisch dreihn lett; un langs de Dreihlinie warrt nu de Klockenkeern ut Tegel opmuert. De Klock warrt nämli in de Gruuv gaten warrn.

 

Bi't Muern vun den KeernLehm warrt denn mit de Hand bavenop backt, dat dat ok schöön glatt warrt. In den Lehm warrt ok hüüt noch geern Peermist un Rinnerhoor mengelt, dat dat faster warrt. Denn warrt düsse "Kern" hitt maakt, dat dat gau dröögt. Jümmer wedder un mit jümmer fienern Lehm maakt een dat, Schicht üm Schicht, bet de Keern heel glatt is un nau in de Schablone passt. Dat kann ganz schön duern, wieldat ja elk Schicht eerstmal drögen mutt.fertige Kerne

Dat is nu de "Kern", dat Binnere vun de tokünftige Klock. Wat nu maakt warrt, is de "falsche Glocke". Se warrt op den Keern opdragen (afscheermt dör Asche, Papeer un Talg). Dorto warrt wedder de Schablone brukt: Se warrt nu langs de butere Kontuur utsneden. Jümmers noch is se över den Keern ophangt un symmetrisch to dreihn, man nu hett se to den Keern ja wedder en Afstand, wieldat nu bloots noch de butere Kontuur dor is. Düsse Afstand warrt nu püük mit Lehm utfüllt, ok hier Schicht üm Schicht mit jümmer fienern Lehm. Dat, wat denn op den Keern kleevt, hett nau de Foorm vun de tokamen Klock; dat is jüst dat, wat later dör Metall ersett warrt. Dat nöömt een dorwegen de "falsche Klock". Op ehr warrt ok, över en Trennschicht ut Fett, de Schillereen un Spröök ut Wass opdragen, de later op de Klock prangt. Dat dat Wass is, hett sin Sinn — süh gliek.

De "falsche Klock" mutt dör Metall ersett warrn, un dorwegen mutt nu noch en butere Schicht rop — de so nöömte Mantel. Ok he warrt wedder in Schichten opdragen — dütmaal fangt een mit den fienen Lehm an un lett em denn jümmers gröffer warrn. De Schablone brukst nu nich mehr; bi den Mantel kümmtDe Mantel vun binnen mit de Spröök un Wappen as Negativ-Afbiller dat op de Butenfoorm ja nich so dull an. Wedder kann dat lang duern, wieldat elk Schicht jümmers eerst drögen mutt. Drögen — Schicht opdragen — drögen usw. heet dat nu. To dat Drögen warrt de ganze Kraam wedder hitt maakt. Dorbi smölt natüürlich dat Wass, ut dat de Tier un Spröök maakt warrn. Dordör kümmt en Hollruum tostann, de nipp de Foorm vun de Schillereen un Schriften entspreken deit. Dor warrt bi den Guss dat Metall rinfleten.

Hau weg den Schiet! De "falsche Klock" warrt wegnahmenWenn de Mantel trecht is, mutt he heeeel sinnig na baven vun de "falsche Klock" weghievt warrn. He dröff dorbi nich tweigahn orr Sprüng kriegen. De "falsche Klock" hett nu utdeent un mutt weg. Se warrt sachten vun den Keern afkloppt un wegnahmen. Denn warrt de Mantel wedder över den Keern stülpt. Dortwüschen ('neem tovöör de "falsche Klock" seten harr) is nu en Hollruum, in den achterna dat Metall fleten un de "echte Klock" billen warrt. — Kümmt noch de "Kroon" vun de Klock dorto; se warrt na en Wassmodell foormt un baven op de Klockenfoorm opsett.

"Festgemauert" hebbt wi nu, man wat is mit "in der Erden"? De Eer kümmt nu dorto. De ganze Gruuv warrt Schicht üm Schicht mit Eer toschippt, de orrig fastpedd warrt. Anners wöör de Mantel sachs bi't Geten vun de Klock tweispringen, wieldat he de Hitt un den Druck nich alleen uthollen kann. Dat mutt de Eer opfangen. Bloots de Infüllstutzen un de so nöömten "Windpiepen" kiekt achterna noch rut. An dat Infülllock warrt nu en Rinne anbröcht, dör de dat hitte Metall lopen schall.

Jetzt, Gesellen, frisch!
Prüft mir das Gemisch,
Ob das Spröde mit dem Weichen
Sich vereint zum guten Zeichen.

Mennig Stünnen vör den Guss mutt de Bronze in den Smöltaven hitt maakt warrn. Klockenbronze orr "Klockenspies", dat is en Legeern (Legierung) ut 78% Kopper un 22% Tinn. Dat allens mutt good vermengelt ween un en Tempratuur vun 1100°C hebben, denn kann't Losgahn mit dat Geten.

Stoßt den Zapfen aus!
Gott bewahr das Haus!
Rauchend in des Henkels Bogen
Schießt's mit feuerbraunen Wogen.

De Tappen vun den Smöltaven warrt utstött, un dat glöhnig Metall flütt dör de apen Rinn na dat Infülllock un — verswinnt in de Eer. Wat passeert dor? De Bronze verdeelt sik in de holle Klockenfoorm. De Luft, de dor ünnereerdsch dör dat Metall verdrängt warrt, suust dör de "Windpiepen" rut. Anners kunn dat Metall ja nich in de Foorm rin — de Luft mutt rut.

In die Erd ist's aufgenommen,
Glücklich ist die Form gefüllt,
Wird's auch schön zutage kommen,
Daß es Fleiß und Kunst vergilt?
Wenn der Guß mißlang?
Wenn die Form zersprang?
Ach! vielleicht, indem wir hoffen,
Hat uns Unheil schon getroffen.

Ja, dat weetst nienich. Kannst nich ünner de Eer kieken. Klockengeters vundaag geet mehrst bloots poormal in't Johr, dorför avers an een Geetdaag mehrst en ganz Dutz orr mehr Klocken; se füllt dorto en grote Gruuv mit de Klockenfoormen, denn Eer rup, un vun den Smöltaven föhrt vele Rinnen to de Infüllstutzen vun de enkelten Klocken. Man wenn dat gaten is, heet dat — töven.

Bis die Glocke sich verkühlet,
Laßt die strenge Arbeit ruhn,
Wie im Laub der Vogel spielet,
Mag sich jeder gütlich tun.

De Klockengeters vundaag maakt in de Twüschentiet sachs ehrn Bürokraam. Man dat duert bet to dree Daag, bet de Bronze starr un dat Ganze koolt noog is, dat de Klock ruthaalt warrn kann. Denn mutt toeerst buddelt warrn, bet de Mantel vörtüüg kümmt. Denn den Mantel wegkloppen...

Nun zerbrecht mir das Gebäude,
Seine Absicht hat's erfüllt,
Daß sich Herz und Auge weide
An dem wohlgelungnen Bild.
Schwingt den Hammer, schwingt,
Bis der Mantel springt,
Wenn die Glock soll auferstehen,
Muß die Form in Stücke gehen.

...denn sühst al dat Metall vun de Klock:

Freude hat mir Gott gegeben!
Sehet! Wie ein goldner Stern
Aus der Hülse, blank und eben,
Schält sich der metallne Kern.
Von dem Helm zum Kranz
Spielt's wie Sonnenglanz,
Auch des Wappens nette Schilder
Loben den erfahrnen Bilder.

Amenn mutt natüürlich ok de Keern wegkloppt warrn, de Klock warrt reinlich maakt, poleert un op ehr musikalische Qualität pröövt (is dat ok würklich de Toon F? Klingt he rein un good?).

Un denn, wenn allens recht un richtig is, denn kann de Klock an ehr Arbeit gahn un klingen. Bet 14 Övertöön geevt den Toon sin Klangfarv, un de Hall vun en grote Klock kann bet 5 Minuten naklingen.

Jetzo mit der Kraft des Stranges
Wiegt die Glock mir aus der Gruft,
Daß sie in das Reich des Klanges
Steige, in die Himmelsluft.
Ziehet, ziehet, hebt!
Sie bewegt sich, schwebt.
Freude dieser Stadt bedeute,
Friede sei ihr erst Geläute.

Klock vör de Kark vun Flintbek (Sleswig-Holsteen)

Klock vör de Kark vun Flintbek (Sleswig-Holsteen)


För Biller dankt wi www.petit-edelbrock.de


trüch


na baven


na't Flack

na de Startsiet