Gautshoff un Arbeidslager
En Naverschapsgeschicht vun Lütten Cordshagen, en königlich Domänenhoff un ok en Arbeidslager

vun Rudi Witzke



Koort vun Darß, Zingst un Vörpommern mit Bahnlinien. Cordshagen is de rode Punkt up't Fastland. Klick up tau'n Vergröttern!


Uns Lütte, en Lokomotiv vun de Lüttbahn vun Stralsund na Barth. Klick up tau'n Vergröttern! Bild Löwe/Bundsarchiv 183-37137-0002

Wi harrn keen Chaussee un ok keen plastert Straat, wi harrn aver en Lüttbahn, de vun Barth na Stralsund föhrte un bloots den Toogschaffner pareerte. Un dat güng so, dat dat twüschen en vorluden Bengel un de Bahn-Amtsperson "Signale" geev. De vorluude Jung reep: "Fääärig!" De Amtsperson stutzte un fröög mit sien deepe Stimm na: "Wokeen hett hier fääärig to seggen? Hier hett keeneen fääärig to seggen. Wenn hier een fääärig to seggen hett, denn heff ik "Fääärig" to seggen. FÄÄÄRIG!"

De Lokföhrer antert mit en "Tuuut!" un schnööv. Witte Damp nevelte de lütte Lok in. De Toog bewegte sik.

Wenn du up den Bahnhof utstegen weerst, stünn rechter Hand en grotes, doppelstöckiges Huus, de "Schnidderkaserne"; doröver sehgst du en groten witten Giebel, dat Schaulhuus.


Landweg na Stråålsund. Up dat Foto kannst rechter Hand up'n lütten Barg
en Teigeldack seihn. Dat weer de Schaul. Bild: Wikimedia Commons


"Schnitterkaserne". Meta Ger Suma-Ev Bilder von Klein Kordshagen

De Schnidderkasern harr an jede Gevelsiet twei Wahnungen, je een Wahnung vörn rechts un een links. In'n Harvst/Winter 1938/39 wahnte vörn links de Italiener Zambelli. (Up dat Foto is de Döör vun sien Hüsung tomuuert. Se warden de beiden Wahnungen to een gröttere ümbuut hebbn.) Hei harr mit Verlööf vun'n Herrn, bit de Krieg losgüng, en lütten Bonsche-Laden.

As mien Brauder an 14. November 1938 up de Welt keem, leggte Mudder sik nameddags hen, Vadder müßte na en Versammlung, mien öller Brauder weer ok ünnerwegens. Ik weer alleen tohuus. Mudder wöör krank — ik wüßt mi nich to helpen. Dor heff ik vun Zambelli för 10 orrer 5 Penn lütte Schokoladenriegel für Mudder haalt, woll so veer Stück, un se dormit faudert, jümmer mit'n Paus. De hülpen aver bloots en korte Tied. Denn geev Mudder mi den Updraag, na Pantelitz to een Fruu Hänitsch to lopen. Ik schull seggen, dat dat nu so wiet weer. Wat, dat wüßt ik nich. Denn keem ok Vadder trüüch un en Viertel vör negen harr ik en Brauder. So höllen de Öllern dat mit dat Opklären. — De Schokoladenriegel sünd dat west. Dat wüßt ik aver nu genau, heff ik dat doch sülfst beleevt. Drei Schokoladenriegel mutt een eten, denn klappt dat.

Ehrdat de iersten Schnidder in de Kasern ankamen, mutt ik ehr Tohuus wat nauer beschrieven. Up de een Gevelsied wahnte en Deputantenfamilie un in de anner de Lütthöker un Huusmeister Zambelli mit sien Schokoladenriegel, de lütte Kinner tövern könnt. Up de anner Gevelsied weer över de ganze Sied en Holtkohlegrill upmuurt. Hier kunnen sik de Oornhelper den ganzen Dag wat kaken. Zambellis Upgaav weer, jümmer Holtkahlen-Gloot ünner dat Grude-Rost to hollen.

Nevenan in't Parterre "wahnten" de Oornhelper — orrer ok Dwangsarbeider nöömt. Baven harrn up de rechte Sied de Mannslüüd, up de linke Sied de Fruunslüüd ehre Schlaapsteden. Nu kunnen de Oornhelper kamen; dat weern aver nu na 1939 dwungen Fruuns- un Mannslüüd ut Polen. Un mit de schullen wi uns nich to dull anfrünnen. Sään se. Wieldat wi doch Krieg miteenanner harrn. — So leevten wi fründlich un freedvull Huus an Huus de negsten Johren. In uns Dörp mit de nu uns "befeend" Lüüd.


Lütten Kordshagen, poolsche Dwangsarbeiter, Winter 1944/45. So bi Wikipedia natolesen. Bild Bundsarchiv

Vele Mannslüüd weern na de Suldaten tagen, dor weer dat gaud, dat wedder Hülp in de Schnidderkasern intöög. Ik tell maal up, wat up en so groten Hoff för Arbeit anföllt, ik warr miehr as de Hälft vergeten.

  • För dat Sommerkoorn müßt de Acker pläugt warden,
  • denn noch eggt,
  • denn kunn drillt warden.
  • Wenn dat Kantüffelland gaud bearbeidt weer, wöörn Kantüffel sett.
  • Denn weern de drillten Röven so wiet, dat se verhaugt warren kunnen.
  • Denn güng't in't Heu. Wenn dat Wedder natt weer, müßt faken wennt warden.
  • Denn güng de rechte Oorn loos: De Gassen wöör meihgt un uphockt.
  • Weer hei gaud dröög, wöör hei "inföhrt", un ene schiere Miet wöör upsett.
  • Un so güng dat mit Roggen un Weiten so wieder.

Un allens mit de Hannen un mit Peer!


Heuaarn. Bild Bundsarchiv


Pläugen 1947. Bild Erich Krüger/Bundsarchiv Nr. 183-T0802-505

Kartüffel roden. Dat güng schon up't Krüüz. Maschinen geev dat to de Tiet noch nich. Dor müßten in'n Krieg Jungs und Deerns över teihn Johr neven de Dwangsarbeider de Kantüffeln buddeln. Beid, de Schaulkinner un de Kinner ut Polen, harrn dat bannig in't Krüüz. Un wenn veel schafft weer, denn bröcht de Mudder vun den Domänenpächter de Kinner en Troostplaster, en Tüüt mit gele Bonsche.


Kantüffelroden 1957. Bild Erich Krüger/Bundsarchiv Nr. F004724-0007

Veel sworer is dat, de Zuckerröven ut de Ierd to kriegen. Dat is Schinnerie. Mit en tweitinkig Gavel wöör de Rööv lockert un denn an't Kruut ut de Ierd wörgt. Spattlahm krööpst avends vun'n Acker, alle Oornhelper un Deputantenfruuns. De Oorn güng faken bit in'n November. Ut den ut de kakte Rööv utpressten Saft kunn elkeen Familje sik so veel Sirup kaken as nöödig, de Deputanten un de Oornhelpers.


Rövenhever...


...un Rööv. Biller: Markus Hagenlochner/Wikipedia

De Röven wöörn in Loren kippt, Pier tögen de Loren na'n Bahnhoff.


En Gautshoff ahn Gleisansluss? Undenkbor!

Hier legen Zuckerrövenbarge. De wörren mit ein groot Fork up de Lüttbahnwaggons verladen. Dat wörr faken in Extraarbeid in Akkord maakt. Mien Vadders Vadder hett hier bit in de Nacht in mennigeen Överstunden Waggons beladen un sik un de Familije en Toobroot verdeint.


Zuckerröven verladen


Honnigwaav. Bild Onesime/Wikimedia Commons

Ok op den Schaulhoff weer veel Arbeit. Mudder harr 40 Immenvölker to plegen. Se stünn en "kriegswichtigen Betrieb" vör, denn de Honnig müßt in de Lazarette aflevert warden. Mudder harr veel to daun. Se kreeg een polnisch Dwangsarbeiderin to Hülp todeilt. Agate keem morgens ut de Schnidderkasern up en Katerstieg to uns. Dat kennte unse tweite, swatte Hund nicht. Hei weer Meldehund bi de Suldaten west un dor verwunnt. Wi plegten ehm gesund, dat hei tominnst Deinst as Wachhund maken kunn. Hei wöör Agate wies un stött se üm. Hei leet se nich wedder upstahn. — Wokeen uns polnsch Hülp ümstött, mutt wedder na de Suldaten, un dat fuurts. As ik maal vun Göhren, wo uns Schaul hen verleggt weer, na Huus keem, kreeg ik de Geschicht to weiten.

Dorför kreeg Mutter vun mi söß lütte Katten. Mien Stubenkamerad Hans-Otto un ik müßten, wieldat jümmer miehr Schöler as Flüchtlinge kemen, in ein Privatquartier ümtrecken. Wi kregen en lütt Kamer bi den Fahrradhändler Freiberg. Fruu Freiberg harr ehr Katt to un to leev. Un de packte ehr as Dank söß lütte Katten in ehren Korv. Hans-Otto un ik pleegten un hegten se in de iersten 12 Weken. Fruu Freiberg fünn aver för de lütten Katten keen Tohuus. Se wull doch ok gor keen Geld für de lütten, putzigen Deerten.


Struppi, de Foxterrier in Wikipedia
un bi uns

Mudder harr op ehren Schaulhof en olen, klapprigen, griesen Kater. Struppi, uns Foxterrier, un disse Kater kunnen gegen de Rotten nich gegenan. In en Dörp mit olle Rethdackhüüs, wo elkeen sien Swien mit kaakte Kartüffel un Schroot groot makte, harrn Rotten ehr Tohuus funnen. Dor dacht ik mi, dat Mudder över miehr Rottenjäger sik freuen wöörn. De lütten Katten wöörn in en Persilkarton packt, in den Karton wöörn Luftlöcker bohrt. Un up de Fohrt na Huus maalte ik mi ut, wat Mudder sik freugen wöör.

Ik harr nich an Struppi dacht. Hei weer nich bloots en Rottenjäger. Hei kunn Katten nich lieden. Mudder tröök en Flunsch, as ik den Karton upmakte. Dor weer gor keen Freud. Ik müßt neegsten Daag versäuken, welk vun de lütten Katten to verschenken.

Hans-Otto nehm twei up den groten Hoff "Freienlande". Erika Przybilsky weer bi uns "Plichtjohrmäken". Ehr Öllern harrn in ehr Nevenerwerbs-Siedlung vele Deerten. Dor keem de drütte Katt hen. De letzten drei bleven bi uns up den Hoff. Mudder harr drei Katten kregen, un ik heff een Hund hatt. Wo se afbleven sünd, de Katten un "mien" Hund, dat weit ik nich nau. De Katten sün wiss na'n Gautshoff ümtogen.
De Foxterrier Struppi harr wedder alleen mit een ole, ruuchmusig Katt Rottendeinst.

Erika harr later to berichten, dat de Katt, de ik vun Fru Freiberg mitbröcht harr, en flietig Rottenfänger worrn weer.

Sünndags kunn dat angahn, dat de polnischen Jungs na unsen Goorn dörchkröpen un uns Tomaten probeerten, wi makten dat natüürlich nau so. Dat is even gaude Naverschop.
Krieg is dat nich.


24.5.2015


na baven